Zaborretan amaitzen duen janari kopuruaren inguruko datuak zerbait pentsatzeko modukoak dira. Eta, hori dela eta, Semproniana (Bartzelona) jatetxeko Ada Parellada sukaldariak gordinean botatzen ditu, aurrean jarritako hori hausnartzen has dadin. «Datuek diote erosten dugun horren herenak zaborretan amaitzen duela; hiru erosketa-orga bete, etxera ekarri eta horietako bat zuzenean zaborretara botatzearen parekoa da hori», dio serio, Basque Culinary Centerrek antolatuta Culinary Interaction II jardunaldiaren baitan adi entzuten ari zaizkion entzuleen aurrean. «Erosi duzue aspaldian ogirik? Zenbat pagatu duzue? Nik 50 zentimoan ere erosi dut. Zer suposatzen du horrek inoren ekonomian? Askorik ez. Beraz, mutur bat soberan geratu eta lehortuz gero, zakarretara botatzen dugu eta kito!», ohartarazi die entzuleei.

Hizketaldi bizkorrean botatzen den janariaren inguruko datu zenbait eman ditu: Itxura onik ez eta soroetatik bertatik zaborretara botatzen diren barazki tonak, arrantzatu eta merkatuko estandarrak ez betetzeagatik berriz ere itsasora hilik botatzen diren arrain tonak, supermerkatu handiek iraungitze data gertu dutelako alboratzen duten produktu kopuru handia, eskolako jangeletan soberan geratzen den janaria... «Jatetxeetan ere jaki asko botatzen da. Esaterako, bezeroei ez diegu galdetzen zein osagarri nahiago duten aukeratu duten jakia laguntzeko eta gero asko zaborretara bota behar izaten da», aitortu du.

Badaezpadakoz beteta daude zabortegiak. Kopuru horiek zerrendan jartzea baino norberak hori ekiditeko egin dezakeen horretan jarri nahi du arreta, ordea, sukaldari katalanak. Eta horretarako bi giltza aipatu ditu: berrantolaketa eta jakiei berriz ere duten balioa ematea. «Egia da gauza asko ezin ditugula konpondu, gure esku ez daudelako eta arazoa globala delako, baina gure etxeko ateetatik barrura gertatzen dena gure ardura da. Gure ingurua, etxeko sukaldea adibidez, berrantolatzea behar-beharrezkoa da eta jatetxeetan egingo genukeen moduan jardutea». Izan ere, jatetxeetan errentagarritasuna bermatzeko justua erosten saiatzen dira eta horrela beharko luke etxeetan ere. «Joera, ordea, hozkailua betetzea da, sukaldean hasi nahi dugunean osagairik falta ez izateko», dio. Bide horretan, erosketa egiteko askok duten modua aldatzea proposatzen du: «Hozkailua bete eta polit ikustea gustatzen zaigu eta horren arabera egiten dugu erosketa; gainera ‘badaezpadakoak’ ere sartzen ditugu organ».

Joera hori ondo ezagutzen dute supermerkatu handiek eta, hori dela eta, erosleak tentatzen saiatzen dira hainbat eskaintzaren bidez: «Eskaintzak baliagarriak dira, baldin eta etxera ekartzen dugun hori kontsumituko dugula ziur badakigu», azaldu du. Arazoa, bere esanetan, orokorrean gure gizartean «metatzeko» dagoen joera da. «Edozein unetan eros daitezke jakiak gaur egun eta, hala ere, inoiz baino gehiago horiek etxean pilatuta izatea nahi izaten dugu. Aspaldian, jatekoa eskura izateko borrokatzen ginen; bide horretan, elikagaien iraunkortasuna luzatzen saiatu izan gara eta jakiak sasoiz kanpo izateko moldatu ditugu. Goia jo dugu arlo honetan; orain irisgarritasun hau kudeatzea dagokigu».

Jakien balioa galduta. Parelladak jatekoei ematen diegun balioan ere jartzen du arreta. Hori aldatu egin da: «Janaria mespretxatu egiten dugu. Freskotasunari ematen zaio balioa eta hura galdutakoan inolako baliorik ez diogu ikusten eta bota egiten dugu». Jakien balioa euren balio ekonomikoaren baitan neurtzen dela dio, kontuan izan gabe, besteak beste, horiek ekoizteko pertsona ugarik egin duten esfortzua, euren balio etiko-soziala –«gure kalean bertan hori behar duen pertsonaren bat biziko da»– edota ilusioaren balioa. «Gogoan daukat haurrak ginela irrikaz itxaroten genuela marrubi garaia, hilabeteetan haiek dastatu gabe egonda desiratzen egoten ginela marrubiak jateko. Sasoia amaitzera zihoanean berriz marmelada egiten genuen... Egun, apur bat kolpaturik bada bota egiten dugu marrubia, badakigulako bihar gehiago erosteko moduan izango garela», dio. Jakiek duten balioa ez ezik, horien kostua ere aintzat hartzea proposatzen du: ekoizteko behar den ur piloa, garraiatzean airera botatzen den CO2a... Hori ekoizten, eta ekoitzitako hori desegiten? «Kostua oso handia da».

Birbanaketaz mintzo gara sarri, baina horrek, Parelladaren iritzian, arazoa estali baino ez du egiten: «Irtenbidea errekurtsorik ez duten horientzat ekoiztea da, produkzioa kontrolatzea, zer eta zertarako ekoizten dugun jakitea... Soluzioa, beraz, produkzioa behar dugun horretara egokitzea da, murriztea eta elikagaiei behar den balioa ematen jakitea, balioak erantsita eta prezio justuak jarrita. Beharbada, gehiago pagatu beharko bagenitu, ez genituzke jakiak zaborretara botako».

Begiak zabaldu nahi ditu eta hori dela-eta bere jatetxean, Sempronianan, Gastrorecup izeneko ekimena jarri zuen martxan orain bi urte. Ehun lagunentzako jatordua prestatzen du, merkatuak baztertu eta zaborretara bidean zeuden jakiak baliatuta. «Agerian utzi nahi dut baliorik gabe utzi diren jakiekin balio handiko janariak presta daitezkeela, bezeroak gustura jango dituenak», azaldu du. Hitzez esaten duen hori guztia, eltzearen beroan egosi eta platerean jarrita zerbitzatzen du, alegia.

I. Asteko menuaren plangintza egitea. Inprobisatzea ez da komeni. Asteko erosketa egitera abiatu aurretik, behar-beharrezkoa da aste horretako menua pentsatu eta paperean idaztea, «jatetxeetan egiten den modu berean».
Zehaztasunez egitea gomendatzen du gainera, «gutxi gorabeherako» horiek albo batera utzita. Hala, egunez egun zer bazkaldu eta zer afalduko dugun erabaki eta orri batean idatziko ditugu. Janaria ez botatzeko ez ezik, plangintza horrek hobeto jateko ere balio duela aipatu du gainera, horrela dieta orekatu bat izatea errazagoa baita: «Paperean jarrita argi ikusten dugu behar adina fruta, barazki, haragi edo arrain jaten ari garen». Lan handirik ere ez duela eskatzen dio, azken batean, «aste batetik bestera ez delako ia aldatzen».
Jatetxeetan hori egitea behar-beharrezkoa dute. «Ondo planifikatu behar izaten dugu eta neurrian erosi, negozioaren iraunkortasuna horren baitan baitago», azaldu du. Etxeetan, ordea, sarri ez da ikuspegi hori izaten eta «egunez egun» osatzen dugu menua «inprobisatuz ia».
Behin asteko menua osatutakoan, horiek egiteko beharrezko osagaiak batuko ditugu erosketa zerrendan ahalik eta zehaztasun handienarekin.

II. Zerrenda bistatik kendu gabe erosi. Inolako erreferentziarik gabe, supermerkatuko pasilloetan atzera eta aurrera hastea edota dendara joan eta jakiz betetako apalen aurrean jartzea ez da komeni, behar ez ditugun jaki ugari erosteko aukera handiagoa baita. Osatutako zerrendari jaramon egitea ere komeni da. «Sarri zerrenda egiten dugu, baina erosketak egitera joan eta ‘badaezpadakoz’ betetzen dugu saskia», ohartarazi du Parelladak.
Bost eguneko planifikazioa egina badugu ere, hiru edo lau egunetakoa erostea gomendatzen du, beti dagoelako «ezustekoren» bat edota soberan geratu den jana. «Oso xuhurra izan behar da erosketak egiteko orduan», aipatu du.
Eta eskaintza gustagarriren bat ikusiz gero? «Gure plangintzako jakiren bat ordezkatzeko baliatu dezakegu; edo, gainerakoan, zein modutan gorde eta mantenduko dugun pentsatuko dugu hartu aurretik», gomendatu du. Orokorrean, hozkailua beteta izateak lasaitu egiten gaituela uste du, eta behar horri ezinbestean aurre egin behar zaiola. «Ezin dugu oilasko erretilu oso bat bota hozkailuan ahaztuta izan dugulako; hori ezin dugu onartu».

III. Egosketak aurreratu. Agian ondo planifikatu dugu asteko menua eta haren arabera fin-fin egin erosketak, baina gero horiek prestatzeko behar adina denborarik ez badugu, alferrik egindako ahaleginak. Hori dela eta, Parelladak erosketak egin eta etxera bueltan ahalik eta egosketa gehien berehala egitea gomendatzen du. «Adibidez, nagi handia ematen du iluntzean etxera iritsi eta lekak egosten hastea, baina jada aurreratuak baditugu jan egingo ditugu», aipatu du. Horregatik, lanik handiena eskatzen duten prestaketak erosketak egin eta berehala egitea proposatzen du: «Erosketak egin ostean motibatuta gaude eta gutxiago kostatzen zaigu».
Izozkailuan sartzeko erositakoarekin ere gauza bera egitea gomendatzen du. «Pertsonak gara eta ahuldadeak ere baditugu. Erosketa egitera joan eta eskaintzaren bat topatuz gero, eros dezakegu, baina pentsatu behar dugu ondo zein modutan prestatu eta sartuko dugun izozkailuan».
Zentzu honetan, izozkailuak gure «aliatua» izan behar duela nabarmendu du. «Sarritan, ordea, janak itsu-itsuan sartzen ditugu eta ez dugu jakiten zer dugun bertan. Izozkailuan ‘momiak’ ez, gure ‘altxorrak’ izan behar ditugu», aipatu du barrez.

IV. Erretiluetan aterako dugu jana mahaira. Aspaldian kazola jarri ohi zen mahaiaren erdian eta gutxika hartzen zuen jendeak jana bertatik. Egun, Parelladak dioen moduan, zuzenean plateretan zerbitzatzen da jana mahaira eta sarri behar edo nahi baino gehiago izaten da. Bi aukera daude orduan, aurrean jarritako hura bukatzearren behar baino gehiago jatea edota soberan dugun hori zaborretara botatzea. «Orokorrean, ugaritasunari ematen zaion balioa oso errotua dago; ez dugu begi txarrez ikusten eta hori, ezinbestean, aldatu beharra dago». Arropa eta altzarien kasuan minimalismorako gero eta joera handiagoa dugula dio Parelladak, baina ez dela gauza bera gertatzen jateko kontuetan. «Oraindik neurriz kanpoko otorduak eta janez leporaino dauden buffetak maite ditugu; zigortu egiten ditugu janez gainezka ez dauden platerak... eta hori arazo bat da».
Bere esanetan, komenigarria da janaria mahaira erretiluetan ateratzea eta bakoitzak nahi duen adina hartzea. «Soberan geratzen dena gorde daiteke; platerera atera eta jaten ez dena zaborretara botatzen dugu segidan», dio. 

V. Soberakinei probetxu ateratzea. «Jendeak kritikatu egingo nau, baina uste dut soberakinei probetxu ateratzea berez denbora galtzea dela. Jana zaborretara botatzea baino hobea da bai, baina arazoari adabakia jartzea da», dio, sarri azken pauso honetan jartzen dela arreta aitortu eta aurretik zehaztutako pausoak askoz ere garrantzitsuagoak direla nabarmenduta.
Hala ere, soberan geratutako janarekin gauza asko egin daitezkeela adierazi du eta sei aukera nabarmendu ditu: salteatuak, beteak, nahasiak (soberan dugunari ogi mamia eta arrautza nahasita bolak edota hanburgesak egitea), entsaladak, tortillak eta arrozak. Izatez, kontatu du Katalunian oraindik ere ostegunetan arroza jateko ohitura dagoela aspaldiko ohiturei jarraituta: «Lehen astean behin jasotzen zen ordainsaria, ostiraletan. Izozkailurik ez zegoenean, ‘izotzarekin izaten zen jana’ eta egun horretan bertan erosten zen arraina, fresko-fresko jateko; larunbatetan, asteko erosketa egiten zen eta jakirik goxoenak asteburuan jaten ziren; astelehen, astearte eta asteazkenetan planifikatutako jakiak jaten ziren; eta ostegunetan, tranpadura garbitu behar zenez, aste osoan zehar sobratutakoarekin arroza egiten zen. ‘Mica’ (zatitxoen) arroza esaten diogu guk», kontatu du.
Bere esanetan, jana botatzea gaizki ikusia zegoen kultura batetik gatoz eta horregatik etxeko pertsona helduenek, emakumezkoek gehienetan, jaten dituzte jatorduetako soberakinak edota arrainaren buruak. «Gazteagoak direnek ez dute jana zaborretara botatzeko horrenbesteko erreparorik izaten».