Azken Samariarrak

Biblian aipatzen diren Israelgo hamabi leinuetako baten ondorengotzat hartzen den talde etniko eta erlijiosoa dira Samariarrak. Yom Kippur bekatuak garbitzeko eguna dela diote. Kaleak beteta daude goizaldetik, arratsaldeko zazpietan hasiko den festaren prestakuntzari azken ukituak ematen.

Samariarrak Biblian aipatzen diren Israelgo hamabi leinuetako baten ondorengotzat hartzen den talde etniko eta erlijiosoa dira. Antzina, milioi bat izatera iritsi ziren; gaur egun, ordea, zazpiehun eta berrogeita hamar bat pertsonak baino ez dute osatzen beraien komunitatea. Bi herrialdeetan sakabanatuta bizi dira, Palestinako Kyriat Luza izeneko herrixka txikian, Nablus hiriaren goiko aldean, eta Israelgo Holon herrian. Orain dela urte batzuk desagertzear egon ziren, ondorioz beren araudia moldatzen joan dira, betiere ohitura eta tradizioak mantenduz.

Bekatuak garbitzeko eguna dela diote Yom Kippur eguna bai samariarrek eta bai juduek. Kaleak beteta daude goizaldetik, jendea alde batetik bestera dabil, arratsaldeko zazpietan puntuan hasten den festaren prestakuntzari azken ukituak ematen.

Ez da ohikoa ingurua horrela ikustea, gainerako egunak oso lasaiak dira eta. Goizaldetik lanera joaten dira helduak eta eskolara, berriz, haurrak. Herriko eskola txikian ume musulmanek eta samariarrek batera ikasten dute eta horrela ikusten dira, halaber, herria osatzen duten bi kale nagusietan ere. Eskola amaitu eta beren etxeetara bueltatzen dira, handiak eta itxura onekoak eraikin guztiak. Izan ere, Israelen, Palestinan edo Jordanian lan egiteko baimena dute samariarrek, antzina hiru lurralde hauetan bizi izan zirelako. Hori horrela, Israelgo soldatarekin ondo baino hobeto bizi dira.

Sinagogaren kanpoaldean argiak ere ipini dituzte apaingarri moduan jaiegun berezi honetarako. Hogeita lau ordu izango dira baraurik, errezatzen eta teknologia erabiltzeko debekuarekin. Kaleko argiak besterik ez dira piztuko denbora horretan. Zazpietan puntu-puntuan hasten dira sinagogara sartzen gizonezkoak eta hauen semeak errezatzera; emakumeak eta alabak, ordea, kanpoan geratzen dira eserita, zain. Hauen artean ikus daitezke pare bat emakume atzerritar, jatorriz ukrainarrak.

Ohiturak aldatuz

Lehen ez zen onartzen, baina orain dela urte batzuk legea moldatu behar izan zuten eta egun edozein herrialdetako emakumeekin ezkondu daitezke samariarrak, betiere samariar bihurtuz gero. Atzerritar emakume batekin ezkondu zen lehenengo samariarrak ezkontza agentzia baten bitartez aurkitu zuen emaztea Ukrainan, bigarrenak ere bai; ia ohitura bihurtu omen da. Ukrainan jaiotako emakumeek diote erraz moldatu direla samariar bizimodura, besteak beste, gaurkoa bezalako jaiegunetan ez bada, ez dutelako zeregin berezirik; aske dira lan egiteko, ikasteko... Dotore jantzita doaz, soineko luze eta koloretsuekin.

Azken ilaratik mugitzen ez bada, kanpotarrari ere sartzen utziko diote sinagogara argazki kamera eskuan. Bertan dago haur bat liburu bat eskuan hartuta. Tora samariarra da, hala azaldu du ezkerrean eserita dudan gazteak ingelesez. Argazki kamerarekin unea harrapatzen saiatzen garen bitartean abesten hasten dira. Bi ordu beranduago, oraindik ere emakumeek kanpoan jarraitzen dute zain, mugitu gabe. Eta horrela igaroko dute eguna, hala topatu ditugu behintzat hurrengo eguneko arratsaldeko seietan.

Nabaria da nekea euren aurpegietan. Ume txikiak erdi lo daude lurrean, gaztetxoek, ordea, prest dute eskuetan goxoki poltsa bat baraualdia amaitzen denerako. Ordularia begiratu eta zazpietan puntu-puntuan guztiak altxatu eta kalera irteten dira, amaitu da festa. Mobilak piztu, goxokiak jan, batak besteari besarkadak eman, bete dira berriro ere lokartuta egon diren kaleak. Familiak elkartu eta beren etxeetara abiatzen dira, emakumeek aldez aurretik prestatu duten afaria dastatzera. Urtebete itxaron beharko dute berriro ere Yom Kippur eguna ospatzeko. Bueltatu da egunerokotasuna beraien bizitzetara.

Hurrengo goizean guztiak beren lanpostuetan daude, janari dendetan, tahini pasta egiten duten samariar fabrikan, eta haurrak eskolan. Berezitasuna etxeetan dagoela diote baina, Yom Kippur egunaren baitan bestelako ekimenak ere antolatzen dituzte.

Pozik hartu gaituzte Abood Cohen gaztearen etxean; bera apaiz nagusiaren biloba da (apaiz nagusi izendatzen dute beti komunitateko gizonik helduena). Sartu orduko etxeko sarrera nagusian fruituz eginiko apaingarri bat prestatzen ari direla ikus dezakegu, Eguberrietako zuhaitzaren antzekoa, baina hau sabaitik zintzilik.

Ohitura omen da Yom Kippur egunaren ondoren etxe guztietako sabai bat fruituz dekoratzea, ondoren saria ematen diote politenari. Benetan serio hartzen dute lana, familia guztia dago buru-belarri behar horretan. Abooden etxea izugarri handia da, baita bere gela ere. Samariarrei buruzko dokumental bat egiten ari da, jendeak hobeto ulertu dezan nola bizi diren. Horregatik, pozik hartu du atzerritarren bisita. Hogeita hiru urte besterik ez ditu eta bere familiarena da tahinia egiteko ireki zuten fabrika. Bere helburua, ordea, beste bat da, Informatika ikasketak amaitu, bidaiatu eta beraien ohiturak mantenduz familia bat sortzea.

Ia desagertzeko zorian

«Ikusten duzun moduan gure bizimodua oso arrunta da, ni ikusita esango zenuke samariarra naizela? Sinesmenak dira desberdinak, ospakizun berezietan nabarmenagoak direnak. Ia desagertzear egon ginen, eta horregatik, gaur egun emakume konbertsoak onartzen ditugu. Lehen gure artean ezkontzen ginen soilik, ondorioz gaixotasun asko sortu ziren. Orokorrean, emakume juduak zirenak etorri dira hona, konbertsioa, samariar bihurtzea, errazago egiten zaielako, desberdintasun asko daude batetik bestera, baina azkar moldatzen dira. Hasieran hilabete batzuetarako etortzen dira proba egiteko eta gustura badaude bertan geratzen dira bizitzen. Ez dugu inolako arazorik ez musulman ez juduekin, gu ez gara gatazketan sartzen», azaldu du.

«Yom Kippur festa eguna ezagutu duzun arren –jarraitu du–, badugu beste festa bat oso ezaguna, ehunka kazetari biltzen dituena. Shavuot du izena eta nahiko ikusgarria da, samariar komunitate osoa abiatzen gara erromerian sinagogatik oinez Gerizim gure mendi sakratura (desberdintasun ugari daude samariar eta juduen sinesmenen artean, hauetatik deigarriena, Gerizim mendia onartzen dutela leku sakratutzat eta ez Jerusalem), bertan antzezten dugu Moisesek Tora sakratua jaso zuen unea. Aurki da jaia, aurten kazetari frantses lagun bat datorkit bisitan eta biak elkarlanean 'The Samaritans' izeneko dokumentala prestatzen ari gara», kontatu du.

Alboko etxean ere apaingarria osatzen ari dira, bertan ere adeitsu ageri dira. «Aurrean duzun apaingarriak sucá du izena, sucot pluralean. Urtero prestatzen ditugu Yom Kippur egunaren ondoren, uztaren festa deitzen diogu. Pomelo gorri eta horiak, sagar berdeak, limoiak, granadak eta berenjena moreak erabiltzen ditugu gehienbat, ondoren, amaitzeko koloretako argiak ipintzen ditugu», azaldu du. Hirurogeita hamasei urteko gizona oso harro agertu da bere komunitatearekin: «Hau beti izan da gure lurra, antzinatik ez gara mugitu, beti bizi izan gara lurralde honetan. Orain dela 1.500 urte 1.250.000 samariar ginen, gaur egun ez gara 800era iristen, erromatarren, bizantziarren…eta beste herrialde batzuen erasoak jasan behar izan genituen, baina hemen jarraitzen dugu. Gu gara munduko etnia eta talde erlijiosorik zaharrena», nabarmendu nahi izan du.

Gerizim mendi sakratua

Kalean gora, The good Samaritan izenez ezaguna den denda dago. Ospetsua da eta erosketa egiteko izugarrizko ilara dago. Alkohola saltzen omen dute Nablus-en ez bezala eta momentuero jendea igotzen da kotxez botila batzuk eskuratzeko. Gau partean jende mugimendua nabarmenagoa omen da oraindik. Gerizim mendira bidean, hogei bat minututan iritsi gara israeldar soldaduen kontrolpean dagoen sarrerara.

Tiketa erosi eta barrura sartuta, laguntzaile gisa etortzeko prest izan den Abood gaztea hunkitu egin da. Leku historikoa da berarentzat, «hementxe sortu zen mundua», halaxe dio bere fedeak. «Guk Gerizim mendian sinisten dugu soilik. Zisjordaniako mendi garaienetarikoa da, hemen sortu zen mundua. Nahiz eta fededuna ez izan aztarna arkeologikoei erreparatuz oso leku interesgarria iruditzen zait kanpotarrentzat ere.

Erdialdean ikus daitekeen eraikina eliza bizantziar bat da, antzina leku berberean tenplu samariar bat zegoen, guztiz suntsitua izan zen, ordea. Inguruan ditugun harriek osatzen duten guneari ‘hormarik gabeko hiria’ esaten zaio eta heleniar garaikoa da. Bertan bada samariar fedearentzat garrantzitsua den leku bat 'Hamabi harriak' bezala ezagutzen dena. Guretzat honako hau Israelgo umeek Jordania gurutzatu ondoren eraiki zuten aldarearen hondakin arkeologikoak dira. Ez da aldare sakratu bakarra, bada beste bat, 'Isaac-en aldarea', gure sinesmenean aintzakotzat hartu behar dena. Bertan hil behar zuen Abrahamek bere seme zen Isaac», kontatu du patxadatsu.

Abbodek bere aitonak zuzentzen duen museoa erakutsi nahi izan digu herria utzi aurretik. Euren bizimodua erakustearekin tematua dago. Herria bisitatu ostean «The good Samaritan» esaera orain hobeto ulertzen da: eskuzabalak, irekiak, esker onekoak agertzen dira. Zenbaiten ustez, pribilegio asko dituzte musulman palestinarren aldean; izatez hala da, Israelen babespean bizi dira eta. Hala ere, ondo konpontzen dira batzuekin eta besteekin. Azken batean, Samaria txiki hau, uharte lasai bat da gatazkaren erdian.