04 NOV. 2022 - 00:00h Galapagoak, beste mundu bateko fauna Ozeano Bareko uharte mitikoak dira Galapagoak, bai fauna endemiko harrigarriarengatik, bai antzinako bidaiarien kontakizunengatik –Darwin, piratak eta baleazaleak–. Urruti daude, Ekuadorreko kostaldetik mila kilometrora, baina hara iristean berehala sumatzen duzu bertaratzea merezi izan duela. Pitt lurmuturreko uhartetxoak. Alfons RODRÍGUEZ Testua: Xavier MORET Irudiak: Alfons RODRÍGUEZ Tomás de Berlanga Panamako gotzainak "aurkitu" zituen Galapagoak 1535ean. Aurreikusia zuen Panama eta Lima arteko ibilbidetik desbideratu egin zuten itsas korronteek, eta ustekabean aurkitu zituen Galapagoak. Halaxe izendatu zituen uharte bolkaniko horiek, han zeuden dortoka erraldoi ugariengatik. Luzaroan, artxipelago horretan ez zen biztanlerik izan, baina gaur egun 35.000 pertsona inguru bizi dira, hein handi batean turismotik. 1959az geroztik, uharteen %97 parke naturala da, eta Ekuadorreko Gobernuak horietan “turismo ekologikoa” sustatzen du. Santa Cruz uharteko dortoka erraldoi basatia (Chelonoidis nigra). Guztira 10 dortoka espezie daude, habitataren eta uhartearen arabera, baina guztiek lotura estua dute. 400 urte ere bizi daitezke. Floreanakoa munduko handiena da. Darwin zientzialaria bost astez egon zen han, 1835ean, Beagle ontzian naturalista gisa munduari bira luze bat eman zionean, 1831ko abenduaren 27tik 1836ko urriaren 2ra bitartean. Bertako fauna berdingabea izan zen Darwinen eboluzioaren teoriaren inspirazio iturria, nahiz eta bere lan nagusia, “Espezieen jatorriaz”, 1859ra arte ez zen argitaratu. Kaktusak eta iguanak Galapagoetara iristeko hegazkina hartu ohi da Ekuadorreko Guayaquil hiritik. Ordubete eta 45 minutuko hegaldia egin ondoren, bat-batean, ozeanoaren handitasunaren erdian, uharte bakarti batzuk agertzen dira. Landaretza gutxi dago, baina fauna ugari. Aireportuko pistatik Baltra uharteko terminalerainoko bide laburrean, kaktus erraldoiak eta iguana batzuk ikustean ohartuko gara han dena desberdina dela. Bestalde, sarrera-baimen gisa 100 dolar ordaindu behar izateak ohartarazten du Galapagoak ez direla helmuga merkea. Itsas iguana helduak (Amblyrhynchus cristatus). Ar helduak itsaso zabalean algaz elikatzen dira. Emeek eta kumeek itsasertzera jaisten direnean egiten dute. Alfons RODRÍGUEZ Santa Fe lurreko iguana, Santa Fe uharteko endemikoa eta, beraz, planetako bakarra (Canolophus pallidus). Alfons RODRÍGUEZ «Galapagoetara joateko bi modu daude –esan dit Ramirok, Santa Cruz uharteko gidari batek–: zeure kabuz edo taldean. Taldean joanez gero, uharteetan barna nabigatzen duen itsasontzi batera igo eta fauna ikusteko hainbat lekutan geldituko zara. Garestia da, baina zeure kabuz joaten bazara ere ez zaizu doan aterako. Ehun bat uharte dira, baina hamar kilometro karratu baino gehiagoko hamahiru besterik ez daude, eta bostetan bakarrik bizi da jendea. Santa Cruzen, San Cristóbalen, Isabelan edo Floreanan geratu behar duzu, baina leku interesgarrienak bisitatzeko nahitaezkoa da gida ofizial batekin joatea, txangoak agentzia batean kontratatuta. Garestia da, baina ingurune paregabe hau babesteko modua da». Kolon uhartedi edo Galapago uharteak 13 irla handi, 9 ertain eta 107 uhartetxo ditu. Hego hemisferioaren eta ipar hemisferioaren artean banatuta daude, eta planeta osoan beste artxipelago batean bakarrik gertatzen da fenomeno hau. Galapagoetan nabigatzen duten ontziek –gehienez ere ehun– 96 bidaiari har ditzakete. Hotel handiak ere ez daude baimenduta. Puerto Ayoran (Santa Cruz uhartea) edo Puerto Baquerizo Morenon (San Cristóbal uhartea) daudenak txikiak edo ertainak dira. Urtean gehienez 200.000 turistako muga zegoen, baina pandemiak dena eten zuen eta jarduera ekonomikoak erabateko geldialdia izan zuen. Orain, uharteetako biztanleak pozik daude turismoa itzuli delako. Uharte oso desberdinak Galapagoetako nabigazioa MS Santa Cruz II ontzian egin genuen, Hurtigruten izeneko norvegiar konpainiak kudeatzen duen Ekuadorreko ontzian. Gelen zabaltasunak, liburutegiak, tabernak, jatetxeak eta antolamendu onak bidaia atsegina izaten lagundu zuten, eta fauna endemiko ugariko zenbait uharte bisitatu genituen. Harraparirik ez dagoenez, animaliok ez ditu ezerk izutzen. Lehen lehorreratzean, Mosquerako hareatzan, ingurune berezi horrekin aurreneko kontaktua hartzeko aukera dauka bisitariak; itsas lehoien, iguanen, fragaten eta beste hegazti askoren artean ibil daiteke. Hurrengo egunetan, MS Santa Cruz II-k gauez nabigatzen du, eguna ernatzean leku interesgarrietara iristeko. Handik gutxira, zodiaketan lehorreratuko gara faunak dena azpian hartzen duen uharte bolkanikoetan. Pikero hanka urdina Galapagoetako espezie enblematikoa dira. Galapagoetako itsas lehoiak (Zalophus wollebaeki), Daphne uhartetxoaren parean. Kalkuluen arabera, 50.000 inguru bizi dira bertan. Besteak beste, Santa Fe, South Plaza eta Seymour uharteetan animalien artean gabiltza: itsas lehoiak, iguanak (bai lehorrekoak, bai itsasokoak), albatrosak, fragatak, sula nebouxii-ak (pikero hanka urdina)... Hunkitu egiten gaitu albatrosak edo sulak gorteatzen ikusteak, edo fragata arrak emeak erakartzeko beren papo gorria muturreraino puzten. Uhartetik uhartera iguanek hartzen dituzten kolore desberdinak ikustea da bidaiaren beste pizgarrietako bat. Santa Cruz uhartean dago hiriburua, Puerto Ayora. Hor merezi du Darwin Fundazioaren Ikerketa Zentroa bisitatzea, non zientzialariak fauna endemikoa babesten saiatzen diren, bereziki dortoka erraldoiak. Han landarediak eztanda egiten duela dirudi, eta erraza da dortoka erraldoiak ikustea, argazkiak ateratzen dizkieten turistei kasurik egin gabe. Hiriburuko Puerto Ayorako ontziralekua. Galapago uharteetako giza kokaleku bakanetako bat. Alfons RODRÍGUEZ Biztanle gehien dituen bigarren uhartean, San Cristóbalen, dortoka erraldoiak dira erakargarritasun handiena. Hala ere, Galapagoetako 35.000 biztanleetako gehienak bizi diren uharte horietan lehorreratzeak bisitaria bere natur bidaia horretatik ateratzen du nolabait. Gizakiak topatzeak uharteen edertasuna desitxuratzen duela dirudi, baina turismoak funtziona dezan ezinbestekoa da. Isabela eta Floreana Galapagoetako uharte bakoitza desberdina da. Handienean, Isabelan, sei sumendik erakargarritasun berezia ematen diote. Sumendien beldur ez diren 2.200 biztanle bizi dira han. Galapagoetako pinguinoak eta ubarroiak eta iguanak ikusi ahalko ditugu. Gizakiaren presentziak, bestalde, uharte oso interesgarria bihurtzen du Floreana. Hantxe dago Post Office ospetsua: hondartzako hesola batean sartutako upel bat besterik ez da, zeinean XVII. mendetik posta uzten duten handik igarotzen diren nabigatzaileek. Margret Wittmer alemanak “Floreana, lista de correos. Una familia Robinson en las islas Galápagos” liburuan (Editorial Juventud) kontatzen ditu 1930etik aurrera uhartean senarrarekin eta seme-alabekin igaro zituen urteetako bizipenak. Seme-alabetako bat, gainera, oraindik han bizi da, eta uharteetan turismoa sustatzen duen agentzia bat zuzentzen du gaur egun. Galapagoetako fragata bikain arra. Bere papo-gorri berezia izugarri deigarria da. Itsasoko pirata bezala ezagutzen da, beste hegazti batzuei janaria lapurtzen baitie. Alfons RODRÍGUEZ Floreanan, garai hartan, pertsonaia xelebre batzuek bat egin zuten: Friedrich Ritter izeneko dentista alemana, bere bikotekidearekin, eta bere burua baroisa izendatu zuen emakumezko bat, hiru maitalerekin. Denak William Beebe naturalista iparramerikarraren, aitzindari ekologistaren, pausoei jarraituz bertaratu ziren. Hark uharteok benetako paradisutzat jo zituen 1923an “World’s End” liburuan. Robinson horien elkarbizitza ez zen batere erraza izan, ordea, eta armatuta ibiltzen zen baroisaren izaera gogorrak guztiz argitu gabeko zenbait istilu eta gertaera eragin zituen (bera itsasoan desagertu zen). 2013ko “The Galapagos Affaire” dokumentalak ematen du horren guztiaren berri. Mundu bereiziak Nolanahi ere, Galapagoetan nabigatuz uharte bakoitza aparteko mundu bat dela ikasten da, bere fauna endemiko originalarekin eta pirata eta baleazaleen istorioekin. MS Santa Cruz II ontziarekin bidaiatzeak abantaila bat du: gauez nabigatzen du, gida ofizialak ditu eta, ia konturatu gabe, egunsentian beste uharte batean zaude. Masifikazioa saihesteko, bide batez, Galapagoetako Parke Nazionalaren zuzendaritzak lehorreratze mailakatuak antolatzen ditu, bi ontzi uharte berean edo, gutxienez, badia berean egon ez daitezen. Gisa horretan ez dugu estutasun sentsaziorik izango, eta leku oso urrunean dauden uharte sorginduak bisitatzearen zirrara areagotzen da. Hala erakusten du “Master and Commander” (2003) Peter Weir-en filmak, Patrick O’Brianen marinel-nobela liluragarrietan inspiratutakoak –besteak beste, “The Far Side of the World”–. Galapagoen edertasun osoa erakusten du filmak, munduaren azken muturreko uharteak balira bezala. GIDA PRAKTIKOA Dirua Ekuadorrek 1999tik AEBetako dolarra erabiltzen du moneta ofizial gisa. Baimenak Uharteetarantz ontziratu aurretik 20 dolar ordaindu behar dira, eta 100 dolar, billeteetan, Galapagoetako Parke Nazionalean sartzeko. Azken horiek helmugako terminalean ordaintzen dira, Guayaquiletik datorren hegalditik jaitsi ondoren. Nola iritsi Goi-denboraldian bost hegaldi izaten dira egunero Guayaquiletik Baltra uharteraino (Galapagoak), eta gehienak Latam eta Avianca konpainiek egiten dituzte. Klima Itsas korronteen mende dago klima. Urtaro beroan, urtarriletik maiatzera, euriteak eta tenperatura altuagoak izaten dira. Urtaro lehorrean, ekainetik azarora, zerua lainotuta egoten da. Ekaina, uztaila eta abendua dira Galapagoetara bidaiatzeko hilabeterik onenak. Bertan nabigatzea MS Santa Cruz II da Hurtigruten konpainia norvegiarrak (www.hurtigrutenspain.com) uharteetan nabigatzeko kudeatzen duen ontzia. 96 bidaiarirentzako lekua du eta 50 gela ditu. Bost eta zazpi egun arteko bidaiak egiten ditu uharteetan.