Jeonju, hanok etxeen hiria

Koreako etxebizitza tradizionalak dira hanok-ak. Herri arkitekturaren xarmaz gordetzen dira, baina horietaz gozatzeko hiri aproposik baldin bada, Jeonju da hori. Bere alde zahar osoa horrelako etxebizitzez beteta dago, eta oraindik Joseon dinastia nagusi balitz bezala kontserbatzen da.

Kyo-dong menderatzen duen muinotik ur griseko aintzira bitxi bat ikusten da. Gainazala kraskatuta dauka. Antzinatik datorren haize leun batek jotzen du, denboran pausaturik geratu diren olatu txikiak eginez. Teila ilunen tankerako olatuak dira, paisaia kulunkari bat osatzen dutenak, gandor lotsatiez eta zuhaitzen adaburuek sortutako irlatxo berdez. Gora eta behera ia estatiko honek, bihurgunez eta pikoz, kontrastea egiten du hiri modernoak urruntasunean definitzen duen skyline hautsiarekin.

Gure gibelean dago Omokdae, estilo korear klasikoko pabiloi ederra. Han, 1380. urtean, Joseon dinastiaren sortzaileak (Yi Seong-gye) japoniar inbaditzailearen aurkako garaipenaren oturuntza ospatu zuen. Atzean utzi dugu, eta gure oinetan dagoen auzora begira gaude. «Hanok Maeul da (Hanoken herria)», esan digu bertoko batek ingeles iheskor batez. «Duela 50 urte Koreara etorri izan bazina, milioi bat hanok baino gehiago ikusiko zenituen. Gaur egun gutxi geratzen dira, agian ez dira hamar milara iristen, baina hementxe ditugu ederrenak».

Ez da harritzekoa Hego Korean jendea hitz egitera hurbiltzea. Jatortasun era bat da, ohikoa asiarren artean, zureganako jakin-minez eta ingelesez apur bat lardaskatzeko gogoz. Bat-bateko gure lagunak halako aldarri mingots bat gehitzen dio horri, eta aldi berean tokiko harrotasun bat ere bai, beren kultur ondareko ikur diren hanok hauek gordetzeko gai izan zirelako. Izan ere, Jeonjuk, Seulgo Bukchon auzoarekin batera, herrialdeko arkitektura tradizionalik bikainena biltzen du.

Baina Bukchon ez bezala, hiriburuko zurrunbiloan murgilduta baitago, Hanok Maeul da Jeonjuren bihotza edo parte zaharra, Europako hiriekin antzekotasun bat bilatzearren. Hor 800 hanok baino gehiago daude. Trinkoa da alderdia, bere baitan bildua, goiztiarra, oso zaindua, baita mimatua ere, te etxeekin, opari dendekin, jatetxeekin eta kaleko janari postuekin, artisautza dendekin, era guztietako saltokiekin. Hau guztia ongi zaindutako ondare multzo baten barruan dagoenez, aire zabaleko ia museo bihurtzen dute: klasizismoarekiko zaletasuna erakusten du, neurri batean turismora bideratua.

Hanok eta kolorea

Yi Seong-gye-ren arbaso Mokjo Lee An-sa-ren egoitza izandako Imokdae monumentutik igaro ondoren, muinotik jaitsi eta Jaman auzoko hormak apaintzen dituzten irudi bilduma atseginak begiratu ditugu. Jeonju Hyanggyoren tenplu, eskola eta egoitzako konplexu konfuzianistara iritsi gara, XV. mendean eraikia. Ondoren, Jeonjuchung ibaiaren ertzetik Namcheongyo zubiraino joan gara, eta honen galeria polit estaliak, Cheong Yeonlu izenekoak, itzalezko eta freskurazko arnasa eman digu, arkitektura herrikoiaren munduan murgildu aurretik.

Koreako etxe tradizionala da hanok bat, Kristo aurreko 57. urtean sortu zen hiri batekoa, Hiru Erreinuen garaikoa; eta, beraz, irudituko zaizu antzinakoak direla etxebizitza horien sustraiak. Eta halaxe da. Baina XIV. mendean, Joseon dinastiaren hastapenetan, gaur egun arte ia aldatu ez den diseinua eta formak hartu zituen. Bere estiloa naturarekin batera dantzatzen da, baesanimsu printzipioei jarraiki (literalki: “mendia atzean duela eta ibaia aurrealdean”); haizeak aprobetxatzeko eta ura erraz eskuratzeko modu bat da. Sofistikaziorik gabeko etxebizitzak dira, material xumeekin eginak, hala nola buztinarekin, hwangto lurrarekin, zurarekin eta hanji paperarekin. Barruko espazioak irekiak dira, ez oso handiak, altzari gutxikoak, oherik eta aulkirik gabeak, lurrean bizitza egiteko pentsatuak, zoruan esertzeko eta yo baten gainean lo egiteko (tapaki bat baino apur bat lodiagoa den koltxoia, ibul edo ohe-zapiz estalia. Eta pyogae bat bururako, gari-oskolez betea. Eta hori bai, azpitik ondol edo gudeul bidez berotutako zorua, berogailu sistema baten antzekoa. Familia xumeentzat eraikin bakarra zen hanok-a. Aberatsenek multzo bat osatzen zuten, emakume eta haurrentzat (anchae), gizonentzat (saranchae), gonbidatu eta zerbitzarientzat, eta gainera patio bat eta, are gehiago, arbasoak ohoratzeko tenplu bat, dena harresi batez inguratua.

Eunhaeng-go bide nagusitik sartu gara, Gangam kaligrafia museoa dagoen tokitik. Bere trazadura zuzena sigi-sagazko errekasto batekin hausten da, non haurrak nahi bezala plisti-plasta aritzen diren. Hanok alboetan dauden kaleen artean ibili gara, diorama bizidun moduko bat bihurtua. Teilatu hegal makurrez osatuta daude etxe baxuak, giwa teilez, Korea osoa estaltzen duen teila grisez estalirik, eta espazio nabar baina atsegina marrazten dute. Giroa oso bizia da, zalapartatsua beti, baina alaia, modu tradizionalean janzteko ohiturarekin jendea. Gisa horretan, gizonek eta emakumeek airea argiztatzen dute beren hanbokekin (Koreako jantzi klasikoak), inguru osoa kolorez zipriztinduz. Kolore horiek antzinako sinbolismoa galdu badute ere, ostadar zorionekoa dira, gure telefono mugikorren kameren aurrean keinuak egiten eta irribarreak erakusten.

Hankok etxeez haraindi

Jeonju milioi bat biztanle inguruko hiria da, eta Jeollabuk-Do probintziako hiriburua izan arren, aldian behingo bisitariarentzat interesgarriena Hanok Maeul da. Honen inguruetan toki interesgarri mordoa aurkituko dugu. Jeongdon katedral katolikoa nabarmentzen da, neoromaniko eta neobizantar kutsuko eliza, 1908 eta 1919 urteen artean eraikia, Yun Ji-chung, Koreako lehen martiri katolikoa, 1791n hil zen lekuan. Bigarren erreferentea Gyeonggijeon da, 1410ean eraiki eta 1614an birmoldatu zuten santutegia. Areto Handian Yi Seong-gye-ren erretratua dago, Taejo erregea izenez ezagunagoa.

Handik ez oso urruti, Pungam-mun, hegoaldeko atea aurkitu dugu, hiriko harresi zaharretik bizirik iraun duen lekuko bakarra. Japoniarren 1597ko bigarren inbasioaren ondoren suntsitua izan zen, eta 1734an berriro altxatu zuten. Paseatzen jarraitzen badugu, tradiziozko oihartzunekin topo egingo dugu berriro Hanji Institutuan, han oraindik eskuz egiten baitira dak (masustondo zuria) azaletik abiatuta egindako paper porotsu bereziak. Edo Ardoaren Museoa ikusiko dugu, non ez dagoen ardorik, baizik eta soju izeneko arroz likore bat, gosori izeneko alanbike potolo batean destilatutako edari bat, azukre ukitu batzuekin, edalontziari vodka zapore apur bat goxoa emanez.

Egunerokora itzultzeko, nahikoa da ibai ondoko Nambu azokara iristea; hiri osoko jendea joaten da bertara, produktu freskoen, espezien eta saltsetarako prestakinen zapore eta usain bila. Ez dugu ahaztu behar hanok-en ondoren, Jeonjuren bigarren erakargarritasuna bere gastronomia original eta bikaina dela. 2012an, Unescok Hiri Gastronomiko Sortzaile izendatu zuen, eta sukaldari talentudunen ugaritasuna saritu zituen. Plater nagusia bibimbap edo arroz nahasketa da, Korea osoan ohikoa dena baina hemen berezko espezialitate maila hartzen duena arrozarekin eta namul-arekin (landare salteatuak eta onduak) egindako osagaien konbinazioarengatik, nonahiko kimchia (aza-hartzidura mina), arrautza eta haragia, hori guztia kongnamul-gukbap (soja kimuen salda) eta sesamo olioarekin eta gochujang-arekin batera (piper gorriko saltsa mina).

Hiri modernora irteten bagara, xarma handirik gabeko hiri arrunta aurkituko dugu. Baina oraindik perla txikiak ikusiko ditugu, hala nola Pungpaejigwan, Goryeo eta Joseon garaiko bisitarientzako ostatu bat, gaeska izenekoa, harrera eta oturuntza gela ere egiten zuena. Eraikinak auzo osoari eman dio izena, Jeonju Gaeska, gaur egun hiriko merkataritza-gune jendetsuenetako bat dena. Deokjin parkea ere oso ezaguna da, nenufareen urmael erromantiko eta aberasgarriarekin. Tradizioarekiko gustua izanez gero, Jeonjuko Museo Nazional interesgarrian sar zaitezke, folklorearekin eta antropologiarekin topo egiteko, arkeologiaren eta artearen eskutik.