Belako: «Generoak abolitzen saiatzen gara, musikan ere bai»

Lurrak ureztatzea garrantzitsua da, zer esanik ez uda honetan. Gisa horretan ere uler liteke titulua, baina, ez, bestelako gogoetak ditu Belakoren disko berriak: ‘Sigo regando’. Hasierako taldeari eusten diote; Josu Ximun eta Lore Nekane Billelabeita, Cris Lizarraga eta Lander Zalakain dira Belako.

Hamahiru urte pasatu dira taldea elkartu zenetik. Beren aitonaren fabrika izan zenean, Mungiako Belako auzoan, elkartu ziren Cris Lizarraga bilbotarrarekin (ahotsa eta teklatuak) eta Lander Zalakain tolosarrarekin (bateria), Josu Ximun (gitarra, ahotsak eta teklatuak) eta Lore Nekane (baxua eta ahotsak) Billelabeitia anai-arrebak. Hasi eta segituan lortu zuten arrakasta, batez ere kritikak hitz onak besterik ez zituelako izan talde bizkaitarrarentzat. 80etako new wave musikaren eraginpean sortutako kantuek, Gaztea Maketa Leihaketa irabaztea eta Radio 3 irratiko beste batean hirugarren postua eskuratzea ekarri zien. Hala, besteak beste, lehenengo urte hartan Bilbao BBK Liven edota Donostiako Jazzaldian jotzeko aukera izan zuten. 2013an kaleratu zuten ‘Eurie’ lehen diskoa eta, orain, hamar urte geroago, euskara gehien duen ‘Sigo regando’ aurkeztu dute, BMG zigilu prestigiotsuaren aterkipean.

Zer moduz zaudete diskoa atera berri den honetan?

Josu Ximun Billelabeitia: Ederto.

Cris Lizarraga: Bai, ondo gaude.

Datei-eta erreparatuz, kostatuko zen diskoa hozkailuan gordetzea, ezta?

J.X.B.: Bai, bai, ingurukoei aspaldi erakutsi genien, norberak ezin baitio eutsi zerbait hor eduki eta ezin partekatze horri. Orain, dagoeneko ofiziala da, argitaratuta dago; baina, espektro itxuran, guretzat aspalditik dago kanpoan.

Ekainean Zarautzen eman zenuten kontzertuan, aipatu zidatenez, kantu berriren bat aurkeztu zenuten. Oso ‘british’-a zela esan zidaten, eta lehendabiziko bi kantuek badute asko horretatik. Hala da?

J.X.B.: Melodiak akaso badira nahiko pop britainiarretik ateratzen direnak edo hara eramaten gaituztenak. Baina aurreko diskoarekin lotura gehien duten kantuak dira, eta, zubi moduan, lotura moduan, erabili ditugu. Oso Belako direla esan digu jende askok, entzun eta atoan.

Letrari begira jarrita, lehen abestia, ‘Dump’ (zabortegia, ingelesez), boterearen aurka idatzitakoa al da?

C.L.: Hori beti entzuten duenaren esku utzi behar da; unean noren kontra joan nahi duzun, bada, horren kontra dago idatzita. Nik uste dut, abesti bat entzutean zerbait etortzen bazaizu burura, hori dela lortu dezakegun gauzarik politena. Gogoan dut futbolaren analogiaren bat baduela letra honek bere barnean. Duela urtebete, futbolean jokatu behar izan nuen Bilboko munduko txapelketa antirrazistan. Lehen beldurra nion futbolari, baina eskolako patioa baino atseginagoa den toki batean jolasean aritu nintzen, eta letra hau hor sortu zen.

Bigarren tokian ‘White lies’ singlea dator. Intro saturatu baten ostean goxatzen den kantua eta instrumentu guztiak oso orekatuta daudena. Etxetik landuta eraman duzue oreka hori ala estudioan gertatu da ondoren?

J.X.B.: Betidanik egin nahi izan dugun zerbait da elementu bakoitzari espazio egokia ematea. Ez da konposatzean soilik, hori nahasketan ere garrantzitsua izaten da. Eta Iñigo Irazokirekin hirugarren diskoa izan da honakoa, elkar ondo ulertzen dugula uste dut. Elkarrekin zer lortu dezakegun badakigu, lasaitasuna ematen digu, eta bera perfekzionista da. Konposatzean, esate baterako, baxuak ez du zertan beti gitarra baino baxuago egon; eta gure kasuan oso melodikoa denez, bere tokia egokia eman behar zaio. Hala ere, Iñigok nik uste dut hain ondo grabatu eta nahastu duela, eroso entzuteko aukera ematen duen disko bat dela iruditzen baitzait. Bigarren edo hirugarren entzunaldian gauza gehiago entzuten dira, eta niri hori gustatzen zait beste taldeen diskoetan ere.

Bukaera jostaria du. Mezuarekin jolasean dabil nolabait ere abestia. Hitzak edo abestia etorri zen lehenago?

J.X.B.: Kantu hau Loreren baxu linea batetik abiatu zen, eta nik pianoan jo dut diskorako. Abestia garatzen joan zen, baina azken zatia, Crisek eta biok, estudioan bakarrik ginela, mikro bakarrarekin zaratak eginez eta jolasean sortu genuen. Disko honen grabaketan momentu dibertigarrienetakoa izan zela esango nuke, eta ‘White lies’ bihurtu den collage hori osatu genuen gero.

C.L.: Letraren lehen zatia oso pertsonala da. Baina Josuk aipatzen duen collage hori oso egokia da kantua bera ulertzeko. Batzuetan barrutik hitz egiten dugulako, eta besteetan kanpora begira hitz egiten duguna islatzen da letretan. Nik ez dakit ez dakidanari buruz hitz egiten abestietan; hortaz, abiapuntu horretatik garatuz doa dena.

Segidan ‘Tangerine’ dator. Zer kontatu nahi zenigun hor, Cris? Politika anakroniko geratu dela gazteentzat? Benetan diot ez dakidala zer mezu dagoen kantu honen atzean.

C.L.: Lehen abestiarekin esan dizudanaren antzeko erantzun bat etortzen zait oraingoan ere. Instrumentala eman zidatenean oso indartsua iruditu zitzaidan, eta 2+2 egitea bezain erreza izango zela uste nuen; baina badu halako larrialdi bat, eta horrek ito egiten zaitu pixka bat. Zalantzaren aurrean beti antisistema jartzea ondo dago, gerta daitekeenaren aurrean, badaezpada. Hortaz, zoruaren kontra literalki burua zanpatzen dizutela ere, aurrera egiteko sentitzen duzun gogoaz hizketan ari naiz hemen.

J.X.B.: Ez da erraza azaltzea musikan bertan, eta artean orokorrean, kontatu duzun horren mezu zehatza. Itzulpen bat egin behar izaten da eta ez da ehuneko ehunean zehatza izaten. Letra ulertzen dugu, baina musikariarentzat letra eta musika bat doaz, eta olerki hori zehazki ezin dela azaldu esango nuke. Kirmen Uriberi bere olerki bat azaltzeko eskatzen badiozu, ziurrenik utikan bidaliko zaitu. Norberak eman behar dio interpretazioa, eta hori da politena. Zerbait esplizituago azaldu dezakegu, baina hori ez litzateke izango kantuaren benetako esanahia.

Hau esaten ari nintzen, disko honetako kantuak nahiko zuzenak edo esplizituak iruditzen zaizkidalako.

J.X.B.: Baina beti jokoak daude. Adibidez, abestiaren izenburuak ez du zerikusirik hemen kontatzen denarekin, baina sortzeko prozesuan gertatu zen gauza bati keinu bat egiten zaio. Mandarina batzuk zeuden mahai gainean, eta, erritmoa 7/8koa zenez, konpasak kontatzeko baliatu genituen mandarinak.

C.L.: Kontua da nik solfeoa aspaldi utzi nuela eta erritmo ez pareak ez zaizkidala berez irteten, beti pareetara noa. Hortaz, tempo hori ondo eraman ahal izateko, mandarinek salbatu ninduten.

J.X.B.: Musikak salbatu ninduen. Ez, ez; mandarinek salbatu zaituzte.

C.L.: Mandarinek neguan asko laguntzen dute bat, eramangarriagoa izaten da.

Mezu nahikoa filosofikoa duen kantua da. Nork idatzi du?

J.X.B.: Lidek idatzitakoa da, Loreren eta bion senide gazteenak.

Platonen kobazuloaren teorema eta amatasunaren ikuspegia ere letran daudela iruditu zait.

J.X.B.: Lotuta doaz eta ulertzen dut diozuna, baina Lidek gradu amaierako lana kobazuloen inguruan idatzi zuen eta orduko testu bat da. Alemania inguruan ginen, diskoa konposatzeko lanetan genbiltzan, eta Crisek euskaraz abesteko eskaera egin ostean pasatu zidan testua Lidek. Lorek pianoan gauza batzuk eginda bazituen, eta hortik atera zen kantua.

Zer moduz euskaraz abestea, Cris?

C.L.: Esaten nien, ea zergatik beste taldeentzat euskaraz abesten nuen eta guretzat ez. Hortaz, propio egindako eskaera bat izan da. Oso gustura geratu naiz emaitzarekin, eta Lideren testua oso ederra izan da abesteko. Zuk idatzi ez duzun hori abestea polita da, zuk idatzitako hori abesteaz nekatu egiten zarelako. Gainera, nahiko natural geratu dela iruditu zait, euskara ama hizkuntza izango banu bezala, eta hori oso ederra da.

Goazen abestiaren musikari heltzera. Baxurik badago ala dena elektronikoa da?

J.X.B.: Biak daude hor, baxua eta sintetizadorea, eta horregatik izan daiteke nahasmendua. 80-90etako sintetizadore mitiko bat entzuten da, 303 bat, acid-housea egiteko erabiltzen dena.

C.L.: Gogoratzen dut Josu gailua probatzen ari zen une hura. Badakizu fisikoki zure ondoan dagoela, baina bere burua auskalo nora joaten den. Konposatzean talde moduan egiten ditugu gauzak, baina gero gutariko bakoitzak bere espazioa ere behar du. Hortaz, Josu bere lanak egiten ikustea, martziano soinu horietan murgiltzen denean, ederra da.

Bukaerako ahots konponketa hori oso-oso ederra da.

J.X.B.: Lorek gerra eman zigun harmonien kontuarekin.

C.L.: Harmonien atea zabaltzean ez dago ixterik. Niri Photoshop edo After Effects erabiltzean antzeko gauza bat gertatzen zait: efektuak eta efektuak nahi izaten ditut. Baina kantu progresiboa da, behetik gora doana, eta leherketa moduan agertzen dira koru horiek. Oso ederra iruditzen zait.

‘Flower trouble’ kantua da atzetik datorrena. Hor aipatzen da ‘Sigo regando’ lehenengo aldiz.

C.L.: Esan duzun moduan, hemen agertzen da ureztatzearena. Eta aurretik aipatu duzuna, filosofiarena, oso ondo datorkit kantu hau azaltzeko. Lorategiaren gogoeta filosofiko baten analogia badagoelako kantuaren barruan. Zure partzela eta zure ingurunea zaintzearen inguruaz ari da abestia. Publikatu gabe dagoen Elisa Collen liburu batean oinarritzen da; pertsonala eta politikoa banatzen ez jakiteari buruz hitz egiten du liburu horrek zati batean, eta horri buruz ari da abestia bera ere. Norberaren partzela zaintzean bestearena zaintzea ahazten dugula dio, eta alderantziz. Institutu garaian asko markatu ninduen Voltaire-ren ‘Candido’ liburuan esaten da norbera dela bere lorategiaren zaintzailea eta jabea eta, nahiko indibidualista den arren, egiatik badu, denok ditugulako gure kakak eta hildakoak armairuan gordeta.

Kantuaren doinuei erreparatzen jarriz gero, egungo indiearen isla dela esan daiteke? Abestiak duen soinu eta egituragatik diot hori.

C.L.: Terminoak aterkiak dira eta bakoitzaren azpian gauza asko sartzen dira. Izan indie, alternatibo, punk edo popean. Gu denetarik egiten saiatzen gara.

J.X.B.: Generoak abolitzen saiatzen gara, eta musikan ere bai. Beti ez da lortzen, baina kantu bat alde batetik badoa, saiatzen gara beste eremu batetara eramaten. Gero batzuetan posible da, baina besteetan ez. Saiatzen gara gure bidea ez dadila erosoa izan.

C.L.: Ez bitarrak izaten saiatzen gara horretan ere.

Udan etorri zen hirugarren singlea, ‘Orein orain’. Eta vocoderraren sarrerak harrapatu egin ninduen, Josuri mezua bidaltzeraino. Hasieratik zegoen hori horrela pentsatuta?

J.X.B.: Hasieratik zegoen hor. Eta nik diskoa kantu honekin irekitzeko ideia nuen, eta vocoderra erabiliz itxi nahi nuen baita ere. Errepika hau sortu genuen lehenbizikoetakoa dela esango nuke. Plastic Drama egin eta hortik zegoen kantu honen germena.

Mezu animalista jaso dut, eta ez tituluagatik, bestela. Zu harrapari izatera joan eta harrapatua izan zaitezkeela, naturaren ‘vendetta’ bat ikusi dut testuan.

J.X.B.: Bada, ez doa hortik, baina gustatzen zait, eta asko, diozun hori. Letra hau intimoena dela esango nuke, delikatua oso disko honen barruan. Guretzat duen esanahia ez da besteentzat duen bera izango.

60etara salto egiten dugu ‘Hegodun baleak III’ kantuarekin. Belako Beatlesen garaira doala iruditzen zait.

J.X.B.: Bateria, baxua eta gitarra grabatzerakoan, bai, soinu hori zeukan kantuak, eta ez zen bilatua izan. Gitarrak bibratoa du, behatzekin jota dago, desafinatu samarra, egiturak, baxuaren melodiak, ahotsa oihartzunarekin…

C.L.: ‘Hegodun baleak’ bakoitzean Josu desberdin bat dago, ‘digieboluzionatu’ egiten duelako. Askok Lukiekeko Josu entzungo du, baina niretzat Belakoko Josu dago eta Lukiekeko Josu dago, biak daude, nahiz eta biek bat egiten duten batzuetan. Ahotsean ere Josuren garapen musikala entzun daiteke ‘Hegodun baleak’ bakoitzean; nahiz eta ni bere barruan ezin naizen sartu, horrela sentitzen dut, denboran parentesi moduko bat zabaltzen du diskoan. Eta hori oso ederra iruditzen zaidan zerbait da.

Esan duzunarekin bat egiten dut nolabait ere, Lukieken eragina badagoelako hainbat abestitan. Baina ahotsean, berezko ahots naturala ateratzen zentratu zarela iruditu zait, Josu.

J.X.B.: Bai, horrela da, natural dago; eta zintan grabatzen dugunez, ahotsa berezkoa da. Ez dago editatzeko ia aukerarik, eta horrek badu eragina.

Apurtzen duen kantu horietakoa da goxotasun horrekin apurtzen duen ‘Sangre Total’, baina iraganari begira ere jarri nau. Def Con Dos taldearen ‘Ultramemia’ diskoa ekarri dit une batzuetan.

C.L.: Ondo dago hori, nahiz eta erreferentzia hori ez den egongo, baina dotorea da halako gauzak jakitea. Batez ere, akaso, gure lagunen baten erreferentzietan aurkitu dezakegulako. Freestyle egindako kantua da.

Sistemaren kontra idatzia

C.L.: Bueno, baina baita hedonista eta ‘petardilla’ samarra ere, disfrutatzeko kantua da. Duen erritmoak eta duen instrumentalak horretara eraman ninduen. Ez da kanporako kritika soilik, barrura begira egindakoa ere bada, barruan duzun poliziak askotan hegoak mozten dizkigulako; eta horren kontra ere oihu bat egin beharra dago tarteka.

‘Slates’ abestian, berriz, sistema iraultzen ari denak beti zama bat gainean daramala iradokitzen duela iruditzen zait. Borrokan ari gara, baina…

J.X.B.: Hau nik idatzi nuen. Irudi batetik abiatuta dago hau, Irango ‘Arbela’ pelikulatik ateratako irudi bat nuen buruan. Afganistango gerran arbelak soinean daramatzaten irakasle batzuen irudia etorri zitzaidan burura, hezkuntzaren inguruan egindako gogoeta bat da. «Zuek utzitako hondakinetan bizi gara gu» esaten da une batean; bada, horrek ere zer pentsatua ematen digu.

‘New light slates’ kantuak ematen dio jarraipena, lotura berezia duena. Bataren bukaera eta bestearen hasieraren arteko zubi hori, inprobisazio bat da?

J.X.B.: Bai, hala da, horrela sortu zen, nahiz eta gero estudioan berriz egiten saiatu garen. Momentu organiko hori erreproduzitzea ez da erreza izaten. Horregatik, Cris ere batetik bestera doa letretan. Izan ere, kantua berez bakarra zen, baina bitan zatitzean ekarpen polita egin zion kantuari.

C.L.: Idazteko moduan Josuk metafora asko erabiltzen ditu, eta esan duen moduan pelikula batetik abiatzen da guztia. Gero, esan dugun moduan, kantua bitan zatitu zenez, nik gauza bera nola kontatuko nukeen etorri zitzaidan burura; eta, bigarren zati horrek beste erritmo bat duenez, istorioa beste prisma batetik konta nezakeen. Gaur egungo prismatik hezkuntza eta gizartea bera dena nola eraldatu den kontatzen dut, likidoagoa dela gizartea, eta horren inguruan gogoeta egiten dut.

‘Pretty handsome’ kantua dator segidan, eta Keane taldea etortzen zait burura hemen. Dena dela, mezua da hemen garrantzitsuena, queer ikuspegia gailentzen delako.

C.L.: Tituluaren ideia Dream Wife taldeko Rakel Mjöllekin izandako elkarrizketa batetik abiatzen da. Ingelesez, ‘pretty’ emakumeei esaten zaie eta ‘handsome’ gizonezkoei, baina batzuk ez dugu ez bat ez bestea izan nahi. Txikitatik aukeran emango baligute ez genukeen ez bata ez bestea erabiliko ez bitarrak garenok, eta, egun, generoetan kokatzen diren askok ere ziurrenik ez lukete nahi bereizketa hori egiterik. Gogoratzen dut Josu ezagutu nuenean, unibertsitate garaian, arropa generoz banatzea ere arraroa egiten zitzaiola, eta ordutik gauzak desberdin ikusten hasi nintzen ni ere. Hortaz, bueno, bizitzako esperientziak, irakurtzen duzunak baino gehiago, irakaspenak ematen dizkizu. Eta bai, oso queer den letra bat osatzera iritsi naiz. Emo kids gara, horren erreferentzia ere badago gure kantuetan.

J.X.B.: Kanta hau aspaldi egina da. Fase asko izan ditu. Argitasun pila bat du eta oso hunkigarria da.

‘No Tools’ kantuan sentimenduak kudeatzeko erreminten falta aipatzen dela iruditu zait. Terapia, elkarrekiko zaintza, psikologoak eta halakoak asko aipatzen diren garaian gaude, ordea.

C.L: Musika bera ere zentzu horretan erreminta bat da, gainera. Terapiara joan edo ez, teknikaren bat erakutsi dizuten edo ez, askotan alferrik izaten da, badirelako gauza batzuk azaltzen ezinezkoak direnak. Eta musikak batzuetan badu zerbait, oihartzunik egin gabe, sendatzailea izan daitekeena.

Soinu aldetik berriz ere 60ko hamarkadara goaz.

J.X.B.: Hau etxean eta lau pistako grabagailu batean grabatuta dago. Bilatua da soinua, beraz. Gero gure zinta, Atala estudioan, zinta handira eraman genuen, baina aldatzeko aukera askorik ez zegoen.

Gitarra oso gordin dago, baina, era berean, oso intimoa ere badela esan daiteke; konplizitatea transmititzen duzue. Elkarri begira grabatuta dago?

J.X.B.: Lau pistako gailuarekin baina bakarka grabatuta dago. Nik momentu intimo batean grabatu nituen gitarrak. Gero, hots batzuk grabatu nituen, eta Crisek hormaren kontra abestu zuen bere zatia.

C.L: Bai, horrelaxe da, baxera gordetzen den armairuaren kontra, menaiaren inguruan. Oso intimoa da horrexegatik ere.

Duela egun gutxi aurkeztu zenuten diskoa zuzenean Boga Boga Festibalean, eta orain jarraituko duzue. Zerbait berezirik badator?

J.X.B.: Aretoetan ibiliko gara, gehien gustatzen zaiguna hori baita. Montrealera, Quebec-eko hiriburura, eta Mexikora ere joango gara, eta Euskal Herrian ere topera ibiliko gara pare bat hilabetez. Hamahiru urte hauetan etxean nahi baino gutxiago ibili izanaren arantza sartuta izan dugu, hortaz, hori ere badator.

C.L.: Etxean jotzeak badu presio txiki bat, aurpegi ezagun gehiegi ikusten ditugulako, eta horrek urduritzen nau. Baina gaztetxeetan jotzea eta herri txikiagoetara joatea ederra da. Lukiek ikusi dudan hainbat tokitan jotzeko irrika dut, eta orain egia bihurtuko da. Publikoarekin zuzeneko harremana sortzen da toki horietan.

Esperantzari egindako kantua da ‘Aquí sigo regando’?

C.L.: Letra hau ‘Plastic Drama’ lantzen ari ginen garai horretan idatzita dago. ‘Marinela 2017’ pandemia aurretik idatzi nuen, eta premonizio puntua duen kantua da. Bada, honekin ere antzeko zerbait gertatzen zait. Kantuaren bukaerako zatia diskoa grabatzera gindoazela sortu zen, abestia sortzen hasi ginenetik denbora dezentera. Handiagotu egin zen abestia bera, eta, ondorioz, letra beranduago sortu nuen. Pentsa, ez nekien disko hau itxiko zuenik ere. Intimitaterako gordeko dut zer den idatzi dudana, baina metaforikoa izate horrek gauza asko iradoki ditzake. Dena dela, bai, esperantza da azkena galtzen dena beti.

J.X.B.: Metafora hori, absurdo hori, hain erreala da eta hainbeste koherentzia du, gure ibilbidea laburbiltzen baitu. Askok uste du Belako talde oso handia dela, baina ez dugu inoiz gure tokia modu erosoan topatu. Hasi ginenean ez ginen hain undergroundak, baina ez gara inoiz mainstream izan, estilo aldetik ere ez gara moda bati jarraika ibili. Beti erdibide batean egon gara, gurea egiten, eta gure taldea lanetik eta ureztatzetik dator, eta ureztatze hori oso absurdoa izan da askotan. Baina, «vamos a seguir regando», intentzioa mahai gainean jartzen dugu.

C.L.: Gure lorategitxo hori ureztatuko dugu.