Autopsiaren arabera, Etxebarrieta eskuak loturik zituela hil zuten

Euskal Herriaren historia aldatu zuten 1968ko ekainaren 7ko gertaera haiek. Egun hartan, Iñaki Sarasketa eta Txabi Etxebarrieta ETAko militanteek ihes egin zuten kontrol batetik, eta Etxebarrietak Jose Antonio Pardines guardia zibila hil zuen, ETAren lehenengo biktima izan zena. Guardia Zibilak ordu batzuk geroago hil zuen Etxebarrieta. Estatuak ezkutatuta eduki zuen autopsia 50 urtez, eskuburdinak jarrita zituela hil zutela ezkutatzeko.

Institutu militarrak Pardines hil zuten bi lagunak bilatzeko operatibo zabal batekin erantzun zuen. Txapelokerrek Tolosako Olarrain auzoko Benta Aundi parajean aurkitu zituzten. Bertan, 23 urteko Etxebarrieta hil zuten. FOPen esku hiltzen zen ETAko bigarren militantea zen.

Jose Maria Quesada, erakundeko lehen buruetako bat, izan zen Espainiako indar armatuen jardueraren ondorioz hil zen ETAko lehen kidea. Urte bereko urtarrilaren 29an hil zen Quesada, besteak beste, Meliton Manzanasek egindako torturen ondorioz, atxiloketa garaian jasandako tratu bihozkabeak utzitako arrastoaren ondorioz. Aste batzuk geroago, ETAk torturatzailea hil zuen.

Bertsio guztiak bat datoz esatean Pardinesen heriotza, Manzanasena ez bezala, ez zuela ETAk planeatu. Etxebarrieta hil zen moduari buruz, bi bertsio ezberdin eta kontrajarri sortu ziren.

Bost hamarkada baino gehiagoan, Estatuak onartutako bertsio ofizialak Guardia Zibilaren Komandantziaren adierazpen bati eusten zion. Horren arabera, «muntatutako zerbitzuen ondorioz, unitate horretako bikote batek bi hiltzaileak aurkitzea lortzen du arratsaldeko zazpiak aldera, eta haiek identifikatzen saiatzean, berriro tiro egiten dute, guardietako bat oldartzen zaie, eta gorputzez gorputz borroka gogor bat izan ondoren, erasoari eutsi behar izan zioten, eta haietako bat zauritzea lortu zuten, zeina, Tolosako ospitalera premiaz eramanda, handik gutxira hil baitzen».

AUTOPSIAK INDARTUTAKO BERTSIO EZ OFIZIALA

Etxebarrietaren familiak ez zuen inoiz sinistu filmeko kontakizun hori. ETAko militantea buruan kolpatu zutela eta ondoren tiroz hil egin zutela zioten. Izan ere, familiaren bertsioa indartzen zuen eta Guardia Zibilarena gezurtatzen zuen funtsezko testigantza bat bazegoen: Sarasketarena. Etxebarrietaren kideak -heriotza-zigorra ezarri zioten hasieran, baina 30 urteko kartzelaldia bota zioten azkenean- 1978an “Egin” egunkariari eskainitako elkarrizketa batean kontatu zuen bere bertsioa.

«Txabik kazadora kremaileraduna zeraman. Guardia zibilak ireki zion lantza edo labankada bat sartzen ari balitz bezala, eta, pistola ikusi zuenean, orro antzeko bat egin eta gerritik heldu zion Etxebarrietari. Gogoratzen dut berak atera nahi zuela, baina guardia oso handia zen. Pistola atera eta tiroka hasi zitzaidan besteari apuntatu nion. Auto baten atzean ezkutatu zen. Korrika hasi aurretik Txabi ikusi nuen lurrean eta guardia zibila gainean. Gero esan zidaten buruan jo zutela eta gero bi tiro eman zizkiotela bularrean», adierazi zuen Sarasketak, 2017an hil zenak, elkarrizketa horretan.

Autopsiak bakarrik konpon zezakeen desadostasuna, baina ez zitzaion familiari entregatu, nahiz eta honek hainbat hamarkadatan erreklamatu zuen. Azkenik, autopsia gertakarien egunean eman zen ezagutzera, ekainaren 7an, baina 2022an.

Bertan, buruko lesioa deskribatzen da («zauri ebaki-kontusoa buruaren okzipitalean, hormako kolpearekin bat datorrena»). Eta bi bala zauri.

Lehenengo zauri horren arrastoaren arabera, bala saihetsarteko eremutik sartu zen eta bizkarretik irten zen. Auzitegiko medikuek ziotenez, bigarren bala, heriotza eragin zuena, bizkarretik eta distantzia labur batetik jaso zuen gazte bilbotarrak. Barruan geratu zen.

Javier Buces (Aranzadi Zientzia Elkarteko aditua) eta Eneko Etxeberria EHUko irakaslea izan ziren, dokumentuak erkatu ondoren, auzitegiko medikuen azterketa hori ezagutzera eman zuten adituak.

Bi adituen arabera, Etxebarrietaren «bizitzeko eskubidea urratzeko probabilitate handiak» ondorioztatzen zituen autopsiak. Hau da, lehenik buruan kolpe bat emanda zauritu zuten, baina babesik gabe zegoenean bizkarrean tiro bat emanda errematatu zutela. “Egin”-i Sarasketak kontatu zion bezala. Ez dago beste azalpen «koherenterik», EHUko irakaslearen iritziz.

Aurkikuntzak goitik behera aldatu zuen kasua, Txabi Etxebarrieta biktima bihurtu baitzuen, berak lehenago Pardines guardia zibila hil zuen arren. Eta, horren ondorioz, familiak ekimen bat abiarazi zuen, Lakuako Gobernuak biktimen gainean sortutako batzordean aitortza hori izan zezan Etxebarrietak.

IKONO BAT

Bere onarpen ofizialerako prozesuaz harago, egia esan, Etxebarrietaren figurak osagai guztiak biltzen zituen Euskal Herriaren independentziaren aldeko borrokaren ikono bihurtzeko. Eta horixe gertatu zen, hain zuzen ere.

23 urte besterik ez zituen arren, ikasle bikaina eta poesiazalea zen. Walt Whitmanen idealismoa atsegin zuen, eta gero beste gazte batzuentzat matxinada armatuan parte hartzeko inspiratzaile izan ziren esaldi batzuk utzi zituen. «Solo tenemos que avergonzarnos de aquello ante lo que hemos huido y de lo que hemos rehuido», idatzi zuen.

1997an, Txalapartak bere saiakerak eta bertsoak bildu zituen, eta “Txabi Etxebarrieta, poesía y otros escritos” izenburupean argitaratu.

[1980] Los agricultores de Cortes toman posesión de sus tierras

Los vecinos de Cortes acudieron a labrar unas tierras que una terrateniente había legado al pueblo una década atrás para construir una residencia de ancianos. “Egin” dio cuenta de cómo una asamblea de agricultores optó por la acción directa para hacer frente a los esfuerzos de albaceas y otros herederos para que no se cumpliera la voluntad de Mari Carmen Bellido. «La asamblea de izquierdas de Cortes tomó la iniciativa a la vista del deterioro de los bienes», expone el artículo del rotativo clausurado. Y, tras una serie de reuniones, algunos vecinos se adelantan y comienzan a arar. Dos días después, toda la asamblea les arropó. Y, detrás de la asamblea, vino el propio Ayuntamiento. El día 7 junio estaban sembradas un total de 120 robadas de maíz.

Esta acción llevada a cabo en la localidad ribera no fue la única registrada en ese sentido. A la muerte del dictador Francisco Franco, también salieron jornaleros a recuperar tierras públicas en Cadreita. Herri Batasuna calificó estas apropiaciones como «el verdadero camino a seguir para acabar con los restos del feudalismo y el caciquismo en la Ribera».

A día de hoy, Cortes cuenta con guardería y residencia de ancianos gracias a esta iniciativa desarrollada hace 44 años.