Kultura-ondarearen babesean utzikeria nagusi

Luxuzko 12 etxebizitza eraikitzeko kooperatiba batek XIX. mendeko jauregitxo bat eraitsi du Getxon, udal araudiak babestuta, bere izaera historiko eta bereziarengatik. Harrigarriena da ez dela bat-batean gertatu: otsailean teilatua bota zuten, martxoan hegoaldeko fatxada eta ekialdeko eta mendebaldeko zati bat, baina udalak ez zuen ezer egin. Eta uda honetan amaitu dira eraiste-lanak. Eraistea bukatu denean, udalak, bizilagunen salaketek presionatuta, esku hartzea erabaki du, eta obrak geldiarazteko eta kooperatibari legezkotasuna berrezartzeko eskatzeko agindu du. Ikusteke dago zertan gelditzen den formula anbiguo hori.

Agian, EAJko bi zinegotzi -horietako bat udal bozeramailea- kooperatibako kide izateak azalduko du, neurri batean, udalak ondare historikoa babesteko izan duen utzikeria. Bozeramaileak, gainera, ondasunen eta interesen aitorpenean ezkutatu egin zuen eraisteko ardura zuen kooperatiban partea zuela. Hala ere, arazoa askoz ere orokorragoa da, eta gure herrialdean ondare arkitektoniko eta industrialak duen babes ezak zerikusi handiagoa du hirigintza-pilotakadek ematen duten diruarekin. Kultura-herentziaren parte diren eraikin eta instalazioen hondarrak amorragarriak eta zaharkituak bezala ikusten dituzte arduradun politikoek. Azken urteetan eraitsitako eraikinen zerrenda izugarria da. Berrienen artean, Zornotzako Forjas Jauregia nabarmentzen da. 2015ean, babestutako ondare izendatzeko eskaera egin zen. Zazpi urte geroago erantzunik gabe jarraitzen zuen eta 2021ean eraitsi zuten. Donostian, adibidez, hainbat jauregitxo berezi eraitsi dira, Mirakruz 19 eraikina edo Donostiako tren geltokia. Beste eraispen batzuk ere iragarrita daude, hala nola Gernikako Dalia fabrikarena, Urdaibaiko Guggenheim museoa finka dezan, hori baita modernoa eta, segur aski, errentagarria; kultura-pobretzearen gainean eraikitako errentagarritasuna.

Oso kezkagarria da ondare arkitektoniko eta industrialaren babesean lortu den utzikeria maila handia. Arduradun politikoek higiezinen interesen presioa beste edozein alderdiren gainetik jartzen utzi dute, eta horrek diruzko gainbalioak sortzen ditu eta minusbaliotasun kulturalak ekartzen ditu.