GAUR8 - mila leiho zabalik
Gaur X urte

1904ko martxoaren 6an jaio zen Eusko Jaurlaritzako lehen Lehendakaria, Jose Antonio Agirre

Gaur 119 urte jaio zen gerora Eusko Jaurlaritzako lehen lehendakaria izango zen Jose Antonio Agirre Abertzalea. Euskal Gobernuaren eraketa, frankismoaren aurkako borroka, erbestea... bizitza bizia izan zuen.

Jose Antonio Agirre, Eusko Jaurlaritzako lehen Lehendakaria. (Biblioteca Digital Hispánica)

1904ko martxoaren 6an jaio zen Jose Antonio Agirre Lekube Bilboko Zazpikaleen erdi-erdian, Gurutze kaleko 4-6 zenbakiko eraikinean, hain zuzen. Txokolategintzan aritutako familia abertzale katoliko bateko hamar anai-arreben artean nagusia zen, eta Bilboko erdigunean eman zituen lehen urteak. Joan Santuen elizan bataiatu zuten, eta Lehen Hezkuntzako ikasketak Plaza Barrian zegoen eskola batean egin zituen.

Jose Antonio Agirre 1906an jaio zen etxea, Bilboko Alde Zaharrean. (GAUR8)

Urte batzuk geroago, Bizkaiko hiriburua utzi eta Urduñako jesuiten ikastetxean egin zituen Bigarren Hezkuntzako ikasketak. 1920an bere aita hil zen eta familia Algortara aldatu zen. Agirre Chocolates Aguirre familia-enpresaren ardura hartu zuen eta urte horietan hasi zen Agirre Zuzenbideko ikasketak egiten Deustuko Unibertsitatean. Garai hartan ere Athleticeko jokalari izan zen, 1921etik 1925era.

Giro abertzale eta katoliko batean hazi zen, eta gaztetatik EAJko militantea izan zen. 1931an, espainiar Bigarren Errepublika ezarri bezain laster eta 27 urte zituela, Getxoko zinegotzi eta alkate hautatua izan zen. Baina ekainean Bizkaitik EAJ-tik eta Nafarroako batasun katoliko-fuerozaletik Gorte Konstituziogileen diputatu hautatua izan zen eta alkatetza utzi zuen eta Autonomia Estatutuak ezartzeko lanetan sartu zen buru-belarri. Hortik aurrera, EAJko politikaririk nabarmenetariko bat bihurtu zen.

36ko Gerra hasita, eta Nafarroa, Araba eta Gipuzkoakoaren zati bat frankistek jada hartuta, urriaren 7an Jose Antonio Agirre Eusko Jaurlaritzako lehendakari hautatu zuten. Gernikako Arbolaren azpian karguaren zina egin zuen euskaraz eta ospetsu bihurtu ziren hitz batzuekin:

Jainkoaren aurrean apalik,

Eusko Lur gainean zutunik,

asaben gomutaz,

Gernikako Zuhaizpean,

herri ordezkarion aitzinean

nere agindua ondo betetxea zin dagit.​

Hitzarmen-gobernu bat eratu zuen, non nazionalistak, sozialistak, komunistak eta beste sektore errepublikano batzuk egon ziren, euren artean tirabirak zituztenak. Bizkaian soilik hedatu zuen Gobernu horren boterea hilabete batzuetan, Bilbo 1937ko uztailean Bilbo erori zen arte.

Jose Antonio Agirreren estatua, 36ko Gerran Eusko Jaularitzaren egoitza izan zen Bilboko Hotel Carltonetik gertu. (Asier ROBLES)

Horren ondoren, Agirreren erbesteratzea hasi zen. Lehenengo Parisera joan zen, baina Bigarren Mundu Gerran naziek Frantziako hiriburua hartu zutenean, berriz ere ihes egin behar izan zuen. Europako hainbat hiritatik igaro eta Gestapok jazarri ondoren, Agirrek Hego Amerikara iristea lortu zuen 1941eko udan.

New Yorkera joan zen, erbesteko Eusko Jaurlaritzaren egoitzako buru zela, eta han egon zen 1946. urtera arte, Parisera itzuli zen arte. 1960an hil zen arte, erbesteko Eusko Jaurlaritzaren bidez frankismoaren aurka eta Euskal Herriaren alde borrokatu zuen, eta lorpen kultural gehiago lortu zituen politikoak baino. Donibane Lohizunen lurperatu zuten bere gorpua.

Jose Antonio Agirreren hilobia, Donibane Lohizunen. (Bob EDME)