«Nire lan pertsonalena da, barnetik ateratakoa, eta baita ausartena ere»

Kantari hernaniarrak bere musika eta pentsaera ezagutzeko parada ematen duen diskoa argitaratu du, eta kontzertuak eskaintzen ari da lana deskubriarazteko.

Bost urtez jarraitzaileak zain eduki eta gero disko berriarekin dator Olatz Zugazti: “Ur goiena, ur barrena...”. Bakarka argitaratzen duen bosgarren diskoa du. Sentimenduetatik, eta bereziki mintzen duten gauzetatik, heltzen zaio inspirazioa konpositore eta kantariari. Euskal Herriko gaur egungo egoerak sortutako haserreak eragindako hausnarketa nabaria da disko honetarako idatzitako hitzetan. Euskal gizarteak bere burua definitzeko, eta, ondorioz, ikusteko, duen joera berria du hizpide. Euskaltasunean ausart eta harro izatea aldarrikatzen du.

Euskal kantagintza tradizionala beti berarekin eramanda, bere sorkuntza propioek osatzen dute diskoaren zatirik handiena. Pako Aristik ”Bizitzaren baitatik” kantuaren hitzak sortu ditu, eta, musikan, Brendan Grahamen doinuak izan ditu lagun Zugastik.

Nola deskribatuko zenuke zure azken diskoa?

Nire lan pertsonalena da, nire barnetik ateratakoa; ausartena dela ere esango nuke. Nire pentsaera azaleratzeko ausardiatxoa izan dut lehen aldiz, biluzten hasteko, baina pixka bat neurtzen. Izan ere, nire buruari ere zentsura jarri diot, kanturen bat edo beste apartatu egin dut.

Esan dezaket protesta kantu mota bat biltzen duela. Ez da inperialismoari buruzko protesta, finean ezagutzen baitugu zer den. Nolabait gure erantzunarekin ados ez egotearen ondorioz egindako hausnarketa bat da. Astindu bat eman nahi diot herriari esateko gogoeta dezan mintzatzen ari garen moduaz, gure herriari dagokion kokapen horretatik hain urrun joanez. Herri menderatu gisa izan beharko genukeen jarreratik, nire ustez, oso urrun. Guk geronek desagerrarazten dugu gure herria, gure jarrerarekin, ontzat emanez gauza batzuk, eta ia ez hitz eginez hainbat gauzez.

Zein da hitzen garrantzia?

Zein hitz erabiltzen den eta zein ez garrantzitsua da. Esan ohi da hizkuntzak berak pentsaera eragiten duela. Gizakiok hizkuntza asmatu dugu, baina hizkuntzak berak gero gure pentsaera moldatzen du. Adibide bat jartzearren: harritu egin ninduten orain dela hamar bat urte ikastolako batzordean nengoela aztertzeko iritsi zitzaizkigun dokumentu batzuek. Hor ikusi nituen konplexuek eragindako hainbat diskurtso. Esate baterako, aipatzen zen euskaldunak garela, baina unibertsalak. Baina, nik diot, euskalduna zarenez zara unibertsala.

Badirudi aldarrikatu behar dugula euskaldunak garela baina ez garela gure zilborrari begira, mundu guztia bere zilborrari begira dagoenean. Bidaian joaten bazara konturatzen zara denek dauzkatela beren banderak, eta ez hori bakarrik, baita beren armadak ere, mundua nazionalista dela. Estatu nazionalista eta gainera zapaltzaileak dira.

Besteok, defendatzen ari garenok, azkenaldi honetan justifikatu egin beharra izaten dugu, eta anitzak garela aldarrikatu, Euskal Herria anitza dela. Baina hori ez da kontua; kontua da nork agintzen duen hemen. Niri berdin dit zein koloreko jendea dagoen hemen

Hitzak erabiltzerakoan badirudi gu ere difuminatzen goazela. “Herria” hitza ez esateagatik erabiltzen dugu “gizartea” askotan, eta gizartea esatearekin ukatzen dugu herri bat dagoela. Zein gizarte da aipatzen dugun hori?

Ausardia aipatu duzu. Zer ikuspegitik ausartu zara zu zeu, ikuspegi kritiko horretatik?

Bai, alde horretatik. Era berean, hori bai, harritzen nau esan didatelako ausarta naizela, eta kezkatzen nau. Iruditzen bazaie ausarta dela ni esaten ari naizena, uste baino okerrago gaude. Azken finean, basamortu bat bezala da. Sentitzen da Euskal Herria desagertu balitz bezala, baina era berean negar egiten dugu. Badakigu zerbait ez dagoela ongi, konturatzen gara nola erasotzen ari diren hizkuntza, hezkuntza... Atal batzuk dauzkagu ez daudenak ondo, eta ez dira babestuta egongo estatu bat ez dugun bitartean. Edo hori eduki ezean, gutxienez jakin arte nola gauden, hau da, diagnosi bat egin beharra dago. Ezin da ukatu zerbait okerra dagoenik oinarrian; ezin da adarretatik hasi zerbait konpontzen, lehenengo enborra dago, eta gero hizkuntza, hezkuntza eta beste atal guztiak.

Hegoaldean azkenaldian, eta Iparraldean aspaldidanik, hedatu da identitate kontuak, nortasun kontuak utzi behar direla, atzerakoiak direlako. Garrantzia dutenak gizarte kontuak dira. Baina nor izan gabe zer egin daiteke? Identitate gabe zerbait egin al daiteke? Ez, beti da identitate bat; orduan zureari uko egiten badiozu, beste bat hartzen ari zara. Guk ezetz uste dugu, identitateak alde batera uzten ditugu, eta gizarteaz hitz egiten dugu. Aldiz ez gara konturatzen joko horrekin beste identitate bat hartzen ari garela; Hegoaldean, espainola, eta, Iparraldean, frantsesa.

Zu zeu sentitu zara ausart edo jendeak sentiarazi zaitu horrela mezu hori transmititzean?

Ni kontziente nintzen gauza horiek esaten dituen jendeak, adibidez Pako Aristik, arazoak dituela. Aristi arbola astintzen hasi da eta erasorik handienak etxetik etorri zaizkio, bere taldekideengandik, herritarrengandik, abertzaleenengandik. Orduan, horren kontziente izanik, pentsatu dut zerbait esan beharra dagoela; ezin dugu gelditu hori ukatzen, ezkutatzen eta beti negarrez. Eta gero hori sentiarazi didate.

Ipar Euskal Herria ezagutzen duzu. Hegoaldeaz ari zara edo mezua Euskal Herri osora egoki daitekeela uste duzu?

Euskal Herri osoaz ari naiz, jakina. Gertatzen dena da denboretan ezberdin gaudela; gu orain bizitzen ari garen demokraziaren iruzur hori Iparraldean lehenagotik zegoen, “Liberté, egalité, fraternité” horren barruan hartu zuten Euskal Herria azpian. Ze “liberté” da hori? Ez da guretzako, Frantziarentzako da. Sakabanatuta gaude, kurduak bezala. Horri irtenbidea emateko, ez litzateke seguru asko denok batera izango.

Ezinegon bat sortuko al du diskoak zentzu horretan?

Ez dakit, baina gustatuko litzaidake pixka bat pentsaraztea, zer esaten ari garen, zer aldarrikatzen ari garen, zein den gure mina benetan, nondik datorren gure mina, zein den gure gatazka azkenean.

«Ur goiena, ur barrena...» diskoa egiteko lan prozesua nolakoa izan da?

Behin batzorde baten egotea tokatu zitzaidan ikastola batean, ustez nire aldeko medio batean, abertzalea. Aldiz, konturatu nintzen konplexu pila batez inguratuta nengoela, oso barneratuta daukagula gu gaiztoak ez garela esan behar hori. Hortik aurrera egunero etxera iristen nintzen haserre. Pixkanaka gauzak idazten nituen, kantuen hitzak, eta gero zakarrontzira bota. Azkenean, baina, uste dut lortu dudala sintetizatzea erdi ironiaz zertxobait, hasiera bat.

Inspirazioa sentimendu horietatik etorri zaizu?

Bai, baina zaila da gai hau kantuetara ekartzea. Norentzat ari naiz? Bizitzan inspirazioa denak ematen dizu, min egiten duen guztiak. Azkenean, minak eragiten du gehienbat, nire kasuan bai behintzat.

Orain arte kantuen hitzez hitz egin dugu. Eta musika?

Musika jartzeko normalean harpatik abiatzen naiz, harpa eskuetan daukadala doinutxoren bat sortuz. Batzuetan doinuak aparte sortzen zaizkit, eta gero uztartu egiten ditut hitzekin. Bestetan, lehenengo hitza dago eta harekin jolasten saiatzen naiz, eta gero doinutxoren bat atera daiteke. Batzuetan programazio oinarritxo bat jartzen dut eta horren gainean sortzen ahal da doinuren bat. Horrela aurkitu ditut musikari hauek, zuzenean, aldamenean ditudanak.

Gazteak dira zurekin diskoan aritzen diren musikarietako batzuk.

Bat da gaztetxoa, baditu 19 urte, beste batek 26 ditu eta hirugarrenak ia berrogei. Bi zaharrenak ezagutzen ditut gaztetxoak zirenetik, alde horretatik oso gauza polita da. Beraiei galdetu eta denek baiezko borobila eman zidaten lehen unetik.

Hor ikusten dugu Benito Lertxundirekin eta zurekin gertatu zenaren antzekoa; zu gaztea zinenean ezagutu zintuen eta bere lanetan kolaboratzea proposatu zizun.

Bai, igual bai. Egia esan, nik ez diot egutegiari begiratzen; kointziditu da gazteak direla eta gainera oso ederrak direla, ezta? Denek esaten didate zein guapoak diren! Baina ez diot begiratzen ez egutegiari, ezta gauza horiei ere, baizik eta talentuari eta dohainei.

Gaztetxoena, esaterako, Orioko ikastolatik ezagutzen dut, 8 urte zituenetik. Ematen nuen kantagintza klase batean ezagutu nuen; esku soinua jotzen zuen eta umetatik izan du oso belarri ona. Gero teklatua bere kasa ikasi zuen. Belarriz dena hartzen du eta oso bizkorra da. Besteak ere, oso serioak dira, eta lanean gustua daukatenak.

Disko honetan harparen konpainian musika desberdinak aurkitu ditugu.

Agian izango da Euskadi Irratian neukan “Kantaita” saioarengatik, munduko musikei eskainitako saioa. Asko gustatu izan zaizkit beti Mediterraneoko eta Europa ekialdeko musikak, baita zeltak ere, Europa ingurukoak asko. Egon daiteke hortik ere. Badago kantu bat nik erdi hip hop antzekoa dela esaten dudana, eta hori da denetan protesta gehien egiten duena. Nolabait mezuak behar zuelako izan oso esana kantatua baino gehiago: «Eraso txiki guztiak handien zati besterik ez dira». Rap bat balitz bezala abiatu nuen.

Mendekotasuna, zapalkuntza.. aipatu dituzu asko zure lanetan. Musikak zer ematen dizu pertsona gisa?

Alde batetik sentitzen dudana dago, pertsona bezala eta gizartekide bezala, eta orduan idatzi egiten dut. Baina, beste alde batetik, musikaria naiz eta kantuak egiten ditut. Nolabait bi mundu horiek uztartzen saiatzen naiz. Niretzako musika garrantzitsua da, nire bizitzan betidanik egon da. Saiatzen naiz pixka bat transmititzen musikaren bidez ere. Batzuetan hori ez da erraza izaten. Zenbat eta gazteago izan, are eta gehiago saiatzen zara erakusten instrumentua zenbat menderatzen duzun, zein ondo jotzen duzun... Horretarako nota eta moldaketa asko sartzen saiatzen zara. Talentu hori erakutsi nahi duzu nolabait. Heltzen zoazen heinean, husten joaten zara, nota eta moldaketa gutxiago sartzen. Oraingo lan honetan nabarmena izan da hori; lan pertsonala nola den, ikusi dut musikak hutsune gehiago behar duela, espazio gehiago sortu ditut, horien bidez zerbait sentiarazi nahian. Jendearen bihotzetan zerbait ukitzea lortzen badut, asko da.

Disko berri hau aurkezteko hainbat kontzertu egin dituzu Iruñean, Bilbon, Donostian, Markinan, Durangon eta Baionan. Nola sentitu zara egindako emanaldietan?

Polita izan da, adibidez, Markinan bertan norbait negarrez ikustea eta zerbait gertatu dela ikustea. Iruñean ere eman nuen kontzertua ekainean, sumatu nuen malkoren bat bazegoela, eta ni ere hunkitu egin nintzen momenturen batean, zerbait gertatzen ari ote zen seinale. Hurrena, abenduaren 17an, Hernanin izango naiz.

Nire buruari esaten diot «ez kezkatu hainbeste dena ondo ote dagoen edo hain perfektua ote den». Musika zuzenean egiten duzunean, helburua bihotzera iristea da.

Harpa da zure tresna, ez da ohikoena.

Nik harpa ezagutu nuen Benitoren “Altabizkar eta Itzaltzuko bardoari” diskoan parte hartu nuenean, 15-16 urte nituela. Hor ezagutu nuen harpa zelta bat zeukan pertsona bat, eta hasi nintzen pixka bat jotzen. Benitok orduan utzi zidan Alan Stivelen disko bat eta asko gustatu zitzaidan; alde horretatik, nire idoloa izan da. Geroztik Stivelenek egin zituen beste diskoak lortu nituen, eta ikusi nuen folkaren eta rockaren oinarria erabiliz nola egiten zion tokia harpari, eta horren ildotik joan naiz ni neu ere. Instrumentua ikasteko sartu behar izan nuen kontserbatorioan, eta orduan musika klasikoaren bidea egin nuen. Baina klasikoa gehienbat akademikoki landu dut, titulazio bat izateko, argi neukan ez zela hori nire bidea. Paraleloki beti musika popularraren ildotik jarraitu dut eta euskal kantu tradizionalak ezagutzen joan naiz.

Hori da zure ukitu berezia?

Bai, folk-pop musikaren giroa hartu dut pixka bat, hori imitatuz alde batetik, eta gero nire erara ekarriz. Euskal musika tradizionala ezagutu dut, eta uztarketa bat egin dut, eta imajinario bat sortu.

Benito Lertxundirekin bira egiten ari zarete. Nola doa?

Bai, koroak egiten, harparekin eta teklatuarekin laguntzen dut. Bira ongi doa, indartsu. Urte batzuk izan ditugu Hegoaldean non guztia nahiko geldi egon den, krisia eta… Orduan, geroni animatu gara ekoiztera, kontzertuak sarreren ordainarekin aurrera ateratzera. Hau da, ez da kontratazio baten bidez izan, gu ekoizten hasi gara.

Esan behar da Iparraldea ere urte askoan hilda bezala egon dela, gutxi etorri izan gara. Aurten Jean-François Duprat izeneko pilotari ohi batek deitu gaitu hainbat kontzertu antolatu nahi zituela esanez; iaz, Baionan egin zuen lehen kontzertua, Benitorekin. Aurten lau kontzertu antolatzen ahal zituela esan digu. Donibane Lohitzunen daukagu azkenengoa, abenduaren 19an, Jai Alai pilotalekuan. Berak antolatu du ere nire Baionako kontzertua.

Lertxundirekin egiten ari zareten bira horretan bere kantu berri eta zaharrak entzun daitezke, baina musikariek ere toki handia duzue, kontzertuaren erdia ia esan daiteke zuen gain dagoela. Formatu hori nolatan?

Benitori beti gustatu izan zaio musikariei tokia ematea. Angel Unzu, gitarra eta perkusioa jotzen duena, askotan aritzen da eta oso kreatiboa da; bere kabuz sarri entzuten dugu gauza ezberdinak egiten. Benitori gustatu zitzaion eta tokia ematea pentsatu zuen, horrelako arnasaldi pixka bat emateko ere.

Aniztasuna da zentzu horretan. Erabiliko dut hitz polit eta magiko hori, hainbeste aipatzen duguna, baina identitate edo entitate baten barruan, hori bai.

Musikak toki handia hartzen du zure bizitzan.

Batzuetan egunerokoaren parte denean gogo handirik eduki gabe ere praktikatu egin behar duzu, nolabaiteko hoztasun batekin. Praktikatu behar dituzu zuzenean kantatzen dituzun kantuak, eta hori batzuetan era mekanikoan egiten da, gero zuzenean teknikaz ez arduratzeko, baizik eta disfrutatzeko. Horren atzetik lan hotz bat egon behar da, eta horrelako batean ideiatxo bat sortzen da, baina lanetik ateratzen da beti, lanean harrapatzen zaitu inspirazioak. Lan aspergarri baten ondoren ideia polita ateratzen da, horrek ilusionatzen zaitu, eta jakin nahi duzu sentiarazi duzula zerbait. Dena sorginkeria da: lortzen baldin bada komunikatzea, horrekin dena lortzen da.