Zerk bultzatuta ekarri duzu euskara xumera Axularren «Gero»?

Errazteko asmoak. Badakizu “Gero”-k badituela hainbat edizio; lehendabizikoa faksimilean emana; baita bestelakoak ere, arinduagoak, 1864an Intxauspek eman zuena; edizio kritiko batzuk ere badira, baina edozein modutan nik nabaritu dudana da eta, batez ere ikasleekin, ez dela irakurtzen. Euskal Filologia karrera amaitu daiteke Axular ezagutu gabe, eta irakurri gabe.

Betidanik uste izan dut nik literatura arloan testuak ezagutu beharko genituzkeela. Testuak eta liburu haiek. “Gero”, liburuak dituen ezaugarri sortarekin, zaila dela, distantzia kronologikoa, euskalkia bera, eta batez ere larriena, tematika bera. Zer planteatu dudan honekin? Gauzak erraztea, eta gaurko irakurlearentzat modu ahalik eta xumeenean edizioa egokitzea, eta egokitzapen horretan egin dudana izan da ortografia eguneratu, batura ekarri eta lexikoa hurbildu, beti ere irakurle xumea ikusmiran neukala. Sintaxia ia ikutu ere ez dut egin. Baina testua beste antolaketa batean eman nahi izan dut, ez horren “adreilu” eta apur bat irakurtzeko errazago. Lerroaldeak zabaldu ditut, elkarrizketa bat eman dezan, ia-ia.

«Gero» liburuaren edizio honek bi argitalpen izan ditu aurten. Zuk zeuk egindakoa bat, eta UEUrekin plazaratu berri duzuna.

Nire laneko azken egunetan banatzeko edizio bat prestatu nuen, erretiratu aurretik oparitzeko. Lagun eta ezagunen artean banatu dudana. Oso gustura geratu nintzen, lehendabiziko edizioaren tamainarekin eta letrakera ere ordukoaren antzekoa eman diogulako. Sekulako lana egin du hor Josu Landa adiskideak. UEUrekin plazaratu dudan liburuak, berriz, ohiko unibertsitateko liburuen diseinua dauka. Horrez gain, liburu elektroniko gisa ere badago Booktegi.eus gunean, eta berrehun deskarga inguru izan ditu dagoeneko. Ikasleak izango ziren horietako asko, ziurrenik.

Eta jaso duzu filologoak ez diren irakurleen iritzirik?

Oso iritzi onak, gainera. Lagunen artean banuen edizio hori, horrelako testuak irakurtzeko ohitura ez dutenek ere irakurri dute, eta nire harridurarako bik osorik irakurri dute liburua uda honetan. Besteren batek esan dit osorik ez egin arren, saiatu dela irakurtzen. Gainera, adiskideetako batek esan dit oso hurbilekoa egin zaiola. Gure hezkuntza, imajinatuko duzunez, fraideekin edo apaizekin jasotakoaren antzekoa da. Ulertzeko ez dute eragozpen handirik izan. Eta poztu naiz.

Cervantes, Voltaire edo Shakespeare ez ditugu hizkuntza molde zaharretan irakurtzen, gaurko grafia eta hizkuntzara ekarriak daude euren hizkuntzetan. Euskaraz zergatik ez dira hizkuntza xumean argitaratzen klasikoak?

Lanbide honetan ibili garenok ere badugu erru txiki edo handi bat. Testuak ez dira gureak, baina gureak bezala hartzen ditugu. Eta ikaragarrizko beldurra edo begirunea dugu testuekiko. Diren bezala tratatzea eta irakurtzea. Eta irakurraraztea. Eta ez gara konturatzen irakurle arruntak ezin duela guk irakurtzen dugun moduan irakurri. Eta nolabaiteko hesi bat jarri dugu hor. Eta gaur egun testu asko ez daude egokiturik irakurle arruntarentzat. Oihenart ere ez da ulertzen, nire ikasleek ez zuten ulertzen. Mundu linguistikoa oso kontserbadorea da.

«Gero» liburuaren edizio honek urratu dezake hesi hori?

Ez dakit zer espero dezakegun gaur egun, oso gutxi irakurtzen delako. Nik espero dut gutxienez ikastetxeetan aukera izango dutela honekin testua zabaltzeko, karrera egiten ari diren ikasleek ere errazago izango dutela. Lehendabiziko edizioa beti izango dute eskura, baina honek lagundu dezake hainbat gauza hobeto ulertzen.

Aspaldian ari zara klasikoekin lanean, zu zeu zerk bultzatu zaitu irakurketa horretara?

Oso bitxia da, betidanik maitatu izan dut nik iragana. Iraganak beti balio izan dit oraina konpentsatzeko alderdi oso emankor gisa. Alde historikoa asko gustatu izan zaidalako, besteak beste. Lanbideak ere lagundu du horretan, gustatzen zitzaidan arlo bati buruz erakustea egokitu zaidalako. Horrek berak elikatzen du guzti hori. Egia da aspaldidanik ibili naizela edizio egokituak plazaratzen. Axularren istorioak atera nituenean, duela ia hogei urte, oso arrakastatsuak izan ziren. Pasarte motzak ziren, eta Axularren aipamenetatik ipuin moldean eman nituen. Asko saldu eta asko irakurri ziren. Eta izugarri poztu ninduen horrek.

Unibertsitatean aritzeaz gain, esaterako Klasikoen Gordailua gunea bultzatu duzu Interneten ere.

Zaletasuna eta premia uztartzen dira hor. Testu klasiko asko ez genituen paperean. Klasikoen Gordailuan esate baterako, oso argi izan genuen hau hasieratik: testu horiek jarri behar ditugu, eskura, jendeak irakur ditzan, eta bestetik gustatzen zaizkigulako.

Baliabideak behar dira; ekonomikoak funtsezkoak dira. Bekadunak izateko, edo testuak pikatzen dituen jendea izateko, azpiegitura sortzeko, sistema informatikoak… Hori bukatu zen. Iturria itxi ziguten eta airean geratu zen. Gero, Susa literatura argitaletxeko lagunen bultzadarekin, unibertsitatean itxi zitzaigun bideak jarraipena izan zuen, eta oso pozik nago Armiarma sarean izan duen oihartzun eta islarekin.

Zuk argitaratu dituzun liburuetan ere klasikoetara jotzen duzu, ez maila akademikoan soilik. Dibulgazioan egin duzu ahalegin handiena, beraz.

Bai, nire ikerketa lerro nagusia Axular izan da beti. Eta hori sozializatzen saiatu naiz egin eta argitaratu ditudan liburuetan ere. Errazten, ezagutzera ematen. Hainbat liburu plazaratu ditut antzeko gaiekin. Gure klasikoak ezagutarazteko modu bat da. Leizarragarekin zerbait plazaratu dut, baina batez ere Axularren obra ezagutarazten eman ditut nire onenak.

Zeintzuk izan dira zure egitekoak unibertsitatean; klasikoetara mugatu dira?

Literaturaren inguruko hausnarketarako mintegi batean egon naiz. Mintegi horretan hausnarketa lanak egin ditugu, generoak eta idazleak landu ditugu. Literatura modu ez dogmatiko batean azaltzea interesatzen zait niri, literatura bera hausnarketarako espazio bilakatuz. Askotan guk zenbat dakigun erakusten dugu gehiago, edukiak ezagutarazi baino. Horretan aritu naiz, baina bestetik klasikoak erakutsi ditut beti, azken kurtsoko irakasgai bezala.

Sorkuntza lanak ere publikatu dituzu. Gustura aritu zara beste esparru horretan?

Oso gustura, gainera. Beste esparru horrek asko laguntzen du, iraganak oraina osatzen duelako. Horrelakoetan oso polita da, besteek egiten dutena ikusita, zuk zer egin dezakezun ikustea.

Erretiroa hartuta zaude, baina izango dituzu egitekoak oraindik ere.

Bai, erretiratuta nago, baina jarraitzen dut neure kasa lanean. Zazpi hilabete daramatzat etxean eta ia egunero Axularrekin aritu naiz. Gauza asko aurkitzen eta idazten ari naiz. Ikerkuntzak patxada behar du, eta une honetan hori daukat. Etxean eta lagunek ea zertan ari naizen galdetzen didate, eguneroko lan erritmoan jarraitzen baitut. Ez dut bizikleta hartu eta buelta bat emateko denborarik izan oraindik. Axularrekin ari naiz, eta agian “Gero” horrela argitaratzeak ziklo bat itxi dezake, baina aitortu behar dut oso gustura ari naizela.

Sindikalismoan jarduteko asmoa ere bazenuen.

Unibertsitateko lanak amaitzean LAB sindikatuan beste erretiratu batzuekin aritzeko asmoa banuen, baina ikerketa patxadatsu honek irentsi egin nau. Nahi gabe, bileretara joan ezinik egon naiz. Ez dut baztertzen, hasieran uste nuen arlo guztietan egon nintekeela, baina buru-belarri jarri naiz ikerkuntzan. Jubilatuok badugu zer eskaini eta zer esatekorik. Sindikatuan hasi nintzen eta izoztu behar izan dut. Jarraitzeko asmoa daukat.

Unibertsitatea zelan ikusten duzu orain?

Unibertsitatea azken boladan ez nuen oso gustuko. 2008. urtean idatzi nuen oso artikulu kritikoa unibertsitateari buruz “Jakin” aldizkarian. Bolognari buruz iragarri edo idatzi nituenak bete egin dira. Eta ez da nire gustukoa. Nik beste unibertsitate bat nuen buruan, eta oraingoa zeharo neoliberala da. Postkapitalismoak markatutako bidean ari da unibertsitatea.

Ikasleari kostuak areagotuko zitzaizkiola nabarmena zen, baina horrek ez du islarik izan kalitatean. Gastuak murriztera jo da, eta ondorioak orain ikusten ditugu, pairatzen ari gara. Talde ikaragarri handiak ditugu orain, eta burokrazia nabarmen areagotu da. Ikasleak infantilizatu egin ditugu, eta 24 urteko ikasleei zerrenda pasatzera behartu nahi gaituzte. Uste dut unibertsitateak ez duela bide egokiena aukeratu, eta zentzu horretan oso kritikoa naiz oraindik ere.