Euskal errefuxiatuen aurkako sarekada Ipar Euskal Herrian

Aurrekaririk gabeko polizia-operazio batean, non Frantziako Segurtasun Indarretako bi mila agente inguruk parte hartu zuten, 1987ko urriaren 3an 50 euskal errefuxiatu baino gehiago atxilotu zituzten Ipar Euskal Herrian. Operazioak hainbat egun iraun zuen, eta guztira 120 pertsona inguru atxilotu zituen poliziak. Hegoaldean ere atxiloketak egin zituzten, 100 baino gehiago.

Polizia-operazioari «hirugarren fasea» deitu zioten instantzia ofizialek. Dirudienez, hiru egun lehenago hasi zen dena, Santiago Arrozpide atxilotu zutenean, Angelun. Egun bat geroago, frantziar agenteak Senpereko etxe batean sartu ziren eta, tiroketa baten ondoren, ETAko bi kidek ihes egitea lortu zuten, baina hirugarren bat atxilotu zuten, hankan tiro bat zuela; Iñaki Pikabea zen.

Izan ere, tentsio handiko une bat bizitzen ari zen Ipar Euskal Herrian. Urriaren 3ko euskal errefuxiatuen aurkako erasoaldia beste urrats bat izan zen aspalditik frantziar eta espainiar estatuek zabaldutako estrategia errepresiboan, baina makro-operazio hura une hartan gauzatu ahal izateko hainbat zirkunstantzia elkartu ziren. Errefuxiatuen aurkako giroa ari zen sortzen Iparraldeko ia espektro politiko osoan.

Frantziar Estatuak euskal errefuxiatuen kolektiboaren aurka inoiz egindako operatibo handienetako bati ekin zion. 180 etxetan sartu eta hamarnaka pertsona atxilotu zituzten.

Atxiloketarik ikusgarrienetako bat Santiago Arrozpideren neska-lagun Izaskun Rekalderen etxean gertatu zen. Poliziek Rekalde, bere arreba eta euskal errefuxiatu historikoaren bi alaba bikiak atxilotu zituzten. Hain zuzen, atxiloketa horren irudia “Egin” egunkariaren azaleko argazkia izan zen hurrengo egunean. «Eroen moduan sartu ziren, pistolak eskuan eta arrastaka; gizonak eta armak non zeuden galdetzen zuten. Apartamentua ñimiñoa zen; beraz, ez zuten denbora askorik behar izan bertan ez gizonik ez armarik ez zegoela konturatzeko», gogoratu zuen Rekaldek berak 2017an GARAn argitaratutako erreportaje batean. Beste hainbat testigantza hartu zituzten “Egin”-eko kazetariek egun horretan.

Arratsalde horretan, manifestaziora deitu zen Biarritzen. Prefekturak debekatu egin zuen, baina horrek ez zuen eragotzi dozenaka pertsona kalera ateratzea. Azkenean, frantziar poliziak manifestarien aurka oldartu ziren, atxilotuen zerrenda handituz. Herri Batasunaren Mahai Nazionalak Zarauzko udaletxean itxialdia egin zuen protesta gisa, eta Amnistiaren Aldeko Batzordeek hurrengo egunerako antolatutako manifestazioan parte hartzera deitu zuen.

Hurrengo hiru egunetan, atxilotuetako 56 Espainiako Poliziaren esku utzi zituzten, eta horietako askok torturatu egin zituztela salatu zuten epailearen aurrean, Madrilen. 15 deportazio ere izan ziren, Aljeriara eta Venezuelara. Hego Euskal Herrian ere dozenaka atxiloketa izan ziren hurrengo egunetan.

Frantziar Abokatuen Sindikatuak eta Magistraturaren Sindikatuak sarekada salatu zuten, «botere judizialaren independentziari egindako eraso nabarmena» zela argudiatuz eta espainiar Estatura entregatutako errefuxiatu gehienek beren egoera erregularizatuta zutela ere nabarmenduz.

Azaroan, frantziar Estatu Kontseiluak legez kanpokotzat jo zituen kanporatzeak. Amnesty International-ek ere komunikatu bat argitaratu zuen, esanez «kezkatuta» zegoela errefuxiatuek Espainiako Poliziaren egoitzetan torturak edo tratu txarrak jasateko arriskua zutelako.

ALBISU ETA IPARRAGIRREREN ATXILOKETAK, 2004AN

17 urte geroago, frantziar eta espainiar Estatuen arteko lankidetzak berriro jo zuen euskal militantziaren aurka beste makro-operazio polizial batekin, oraingoan ETAko kideen eta erakundearen logistikaren aurka. 21 pertsona inguru atxilotuak izan ziren Ipar Euskal Herrian eta gertuko herrietan. Atxiloketarik garrantzitsuenak Mikel Albisu eta Soledad Iparragirrerenak izan ziren, Salies-de-Biarnoko etxe batean atzeman baitzituzten. Gainera, armak eta 700 kilo lehergai zituzten hainbat zulo aurkitu zituztela ziurtatu zuen Poliziak.

Poliziaren sarekadak Madrilgo egunkari garrantzitsuenen azalak hartu zituen, Albisu eta Iparragirreren atxiloketak nabarmenduz. Hedabide gehienek nabarmendu nahi izan zuten atxiloketak «kolpe hilgarria» izan zirela ETArentzat, eta erakundea «bururik gabe» geratu zela.

Hasiera batean, Frantziako eta Espainiako agintariek atxilotu gehienen nortasuna ezkutatu zuten, baina pixkanaka haien izenak ezagun bihurtzen hasi ziren. Horien artean Peio Serbielle nabarmendu zen, euskal konpositorea eta abestien interpretea; besteak beste, 2001ean SACEMek Musika Tradizionalen Artista Onenaren saria eman zion eta Mikel Laboa edo Maddi Oihenart bezalako artistekin hainbat kantutan kolaboratu zuen.

Urriaren 4an, atxilotuei babesa emateko ehunka lagun atera ziren kalera Euskal Herri osoko hainbat herritan. Batasunak ohartarazi zuen atxiloketek gatazkaren irtenbidea oztopatzen zutela: «Gatazkak ez du polizia konponbiderik, irtenbidea politikoa eta elkarrizketan oinarritutakoa izango baita», adierazi zuen Joseba Alvarez Mahai Nazionaleko kideak.

Atxilotuak Parisera eraman zituzten, eta urriaren 6an frantziar auzitegietan deklaratzen hasi ziren. Espainiako Estatuaren helburua Albisuren entrega lortzea zen, baina laster egiaztatu zuten frantziar Estatuak estraditatzea zaila izango zela, ez baitzegoen Albisuren aurkako inputazio penalik ETAko kide izateaz gain, eta Parisen epaitua izango zen.

[2002] Jimeno Jurío cambió la visión histórica navarra

El 3 de octubre de 2002 moría a los 75 años el historiador y etnógrafo navarro José María Jimeno Jurío. Euskal Herria perdía a un gran investigador, a un protector de la cultura vasca. La edición de GARA del día siguiente le dedicaba seis páginas con diferentes artículos que repasaban su trabajo y dejaban en evidencia el vacío que dejaba: «Todos los sectores muestran su pesar por la pérdida del investigador y de la persona», «Nos quedamos muy solos», «Cambió la visión de la historia navarra», «Pionero en estudiar las verdaderas raíces de Nafarroa»… decían algunos de los titulares.

Coincidiendo con el 22º aniversario de su muerte, hoy recuperamos en NAIZ una entrevista que le hizo el periodista José Antonio Iturri y que fue publicada en 'Egin' en 1988. En la primera parte, una visita que a los pocos días iban a realizar los reyes españoles a Iruñea da pie a Jimeno Jurío a hacer un breve recorrido histórico de Nafarroa, a decir lo que piensa de la relación de esta con el Estado español y a mostrar su apuesta por una unión con el resto de territorios históricos vascos. También muestra su inquietud por la situación del euskara, a la que llama «la lengua de los navarros».

La segunda parte se centra más en la labor de Jimeno Jurío como historiador. Hace un repaso de sus últimos trabajos de investigación y comenta sus inquietudes como «historiador heterodoxo», destacando su afán por contar la historia desde un punto de vista más popular, «sobre la gente trabajadora». También subraya la importancia de la toponimia. Jimeno Jurío se mostraba preocupado por la manera en la que se estaba trabajando en aquella época, y llamaba a una mayor coordinación entre los historiadores y arqueólogos, y a sistematizar algún tipo de metodología: «Es hora de cambiar de táctica».