Idlib-erako bidea guztiz segurua ez da izango, baina gurekin egitea hobe», esan du Abu Hamzak. Gaztea da, 30 bat urtekoa. Beso bat igeltsatuta du eta jostura-puntuak atzematen zaizkio hatzetara begiratuta. Sudurra falta zaio. Horren ordez plastikozko bi hodi txiki ikusten zaizkio zuloen artean. «Arnasa har dezaket behintzat eta bizirik nago». Ez du argazkirik nahi maskara kirurgikorik gabe. Jihadista da, baina dotore agertu nahi du. Bere kide guztiek bezala, Instagramen kontua du, munduak euren ekintzen berri izan dezan.

Idliben, borrokalari orok ez du inoiz bere benetako izena jakinarazten, gerra ezizena baizik, Abu Hamzak bezala. «Alaren alde borrokan ari zela erori zen lagun baten omenez hartu nuen». Bere ondoan dagoen lagun eta kidea Abu Ahmed da, baina honek ez du bere ezizenaren inguruan azalpenik eman nahi.

Damaskoko gobernuak ziurtatzen duenez, herrialde osoan segurua da bidaiatzea, «erregimen zaharraren erresistentzia-poltsak gera daitezkeen eremuetan izan ezik, batez ere Tartusen eta Latakian» (alaui-populazio handia dute, eta erregimen assadistak sortutako gaitz guztien erruduntzat jotzen dute).

Hala ere, Alepon HTS Hayat Tahrir Al Sham-eko kide batzuek GARAri azaldu diotenez, egungo egoerarekin pozik ez dagoen jendea egon daiteke, «batez ere, egungo gobernua ‘haram’ (islamismoarentzat lizuna, bekataria...) gisa ikusten duten muturrekoak». Oraingoz Damaskotik baieztapen ofizialik izan ez bada ere, hainbat bahiketa-saiakera izan dira Alepo eta Idlib lotzen dituen errepidean. Inork ez ditu bere gain hartu.

Matxinoek Idlibetik hasi zuten erasoaldi azkarra Damaskoraino. Gotorleku matxino-jihadista-salafista horretan, Turkiak bertako azpiegiturak eta administrazio-gastuak finantzatzen ditu. Siriako telefonoek ez dute estaldurarik hemen eta Turkiako telekomunikazio konpainiek bakarrik egin dezakete lan. Siriar batek bere telefono-zenbakia ematen badizu eta Turkiako +90 aurrezenbakia badu, Idlibetik dator, zalantzarik gabe.

Bertako gobernuko kide guztiek eta Al-Assad boteretik kendu zuten goi agintari militarrek telefono turkiarrak dituzte. Urtarriletik, Ankarak doako roaminga eskaintzen du Siriako lurralde guztietan. Lira turkiarra da balio duen diru bakarra; dolarrak berak ere ez du hemen baliorik eta euroa paper zati bat besterik ez da. Libera siriarra ez da aukera gisa agertzen, ez dago onartzen duen kanbio-etxerik.

Mulay Kasser Idriss Ekonomia irakaslea da SPU Siriako Unibertsitate Pribatuan: «Turkiak Idlib erabili du, Siria barruan kolonia gisa soilik ez, herrialdean egon litezkeen inbertsioen aurrekari gisa, eta egungo agintarien soldata ordaintzen duelako. Herrialdea berreraiki behar da, eta negozio hori Ankaratik etorriko da». Kasser Idriss erbestean dago Assad diktadorea boteretik bota ondoren: «Fahretin Alttun-ek -Ankarako Komunikazio zuzendariak- Turkiak Idlibeko azpiegituretan 50.000 milioi dolar inbertitu dituela goraipatu zuen, baina tranpa duten zenbakiak dira. Horren barruan, inbertsio militarra dago eta hori izan da diru gehien izan duena. Era berean, orain Damaskon agintzen dutenen soldatak ordaintzea Ankararentzat inbertsio bat baino ez da».

GOBERNU ISLAMISTA

Abu Hamzak harro erakusten du kaleak zein garbi dauden; «herritar guztiek laguntzen dute hiria txukun mantentzen», esan du. Autoa biribilgunean aparkatu du, poliziak ezer esan gabe, eta ikur islamista zuria daramaten haurrak agurtu ditu: «Estatu Islamikoarenak atzealdea beltza eta letra zuriak ditu. Hemen koloreak alderantziz erabiltzen ditugu: atzealdea zuriz eta hizkiak beltzez».

Al-Assadek Moskura ihes egin aurretik zer egiten zuen galdetzean argi eta garbi erantzun du: «Al-Qaedarekin borrokatzen nintzen, Al-Assaden eta SDFko kurduen aurka. Garai hartan desadostasunak izan genituen Daex-en (Estatu Islamikoa) eta gure artean. Ondoren, Idlibera etortzeko gonbidapena (sic) iritsi zitzaigun, borrokan jarraitzeko, baina batez ere Siria betiko aldatuko zuen iraultza prestatzeko. Siriarako nahiko genuena aplikatzen dugu hemen. Ez dago eskolatu gabeko haurrik eta Korana ikasten dute; ez da lapurtzen; emakumeak beldurrik gabe ibil daitezke kalean; ...» azpimarratu du Abu Hamzak sudur-ahotsarekin.

Human Right Watch-ek 2024ko apirileko txostenean zioenez, Idlibetik zetozen tropek Afrineko herri kurduak arpilatu eta biztanleak torturatu zituzten. Datu hori aipatu diogunean hau dio: «Txosten hori Al-Assadekin eta gure aurka borrokatu zuten kurduek manipulatu dute».

Kalean dauden emakume guztiek, baita neskato askok ere, nikab-a daramate (batzuek begiak puntuzko sarearekin estalita). Al-Qaedako borrokalari ohi eta HTSko soldaduak hau ziurtatu du: «Guztiak askeak dira; baten batek nikaba eraman nahi ez badu, ez dugu zigortzen. Hemen borondatezkoa da janzkera». Adierazpen horiek egin eta minutu batzuetara, nikabik ez baina ilea bilduta eta txapel zuri okertua daraman emakume bati «xarmuta!» («puta» arabieraz) iraina bota diote auto batetik. Abu Hamzak autoaren matrikula hartu du eta jendaurrean hitz itsusiak erabiltzeagatik zigortuko dituztela esan du.

Karina Mazzaouihek telefonoz erantzun digu Beiruteko Dariyah auzotik, Hezbollahren gotorleku historikotik. Antzinako irakasle siriar alauia Errusian jaio zen -hortik datorkio izena, bere aita Jeltsinen gobernuaren eta Hafez al-Assaden [Siriako diktadorearen aita] arteko harremanak lantzen zituelako-: «Idliben hazi nintzen, aita bertakoa zen, eta beti oso eskualde kontserbadorea izan den arren, gutxi ziren jantzi islamista zeramatenak. Libreak direla dioten horiek itxura eman dezakete, egia baita ez dagoela janzkera jakin bat ezartzen duen legerik. Baina erregimen islamista berriaren presioek eta auzitegietan emakumeen aurkako jazarpenek duten zigorgabetasunak kontuan hartu beharko lirateke. Ez dago idatzitako legerik, baina idatzi gabekoek pisu handiagoa dute Idliben», esan du Beiruteko Dariyah auzotik, Hezbollah-ren gotorleku historikotik, telefonoz.

Idliben emakume baten erretratua duten publizitate-kartelak ere Disneyren irudiekin estaltzen dira. Denda askotan, Turkiako banderaren pegatina batek ematen du ongietorria atean; ez dago Siriakoaren arrastorik ere. Baina biribilguneetan bandera berri erraldoiak ageri dira, kolore berde, zuri eta beltzekoak. Horien azpian, umeek zeramatzaten bandera islamista zuri-beltzak. Abu Hamza harro dago eta autora igotzean irribarrez esan du: «Ikusten al duzue hemen dagoen askatasuna, lasaitasuna eta garbitasuna? Horrelakoa izango da Siria osoa hilabete gutxi barru, Allahu Akhbar (Ala da handiena)»

Los tres grandes retos de futuro de siria

A principios de diciembre de 2024, y tras una ofensiva relámpago, columnas del HTS (coalición liderada por la antigua Al Qaeda de Siria), del «Ejército Nacional Sirio» (ENS, en realidad milicias al servicio de Turquía) y brigadas rebeldes de Deraa (sur) entraban en Damasco.

Era el final de 53 años de dinastía alauíta de los Al-Assad, cuyo fundador, Hafez, llegó al poder en 1971. Con la huída a Rusia de su hijo y sucesor, Bashar al-Assad, terminaban oficialmente 13 años de una sangrienta guerra civil iniciada tras la represión de la «primavera árabe» en Siria en 2011.

Ello no ha resuelto ninguno de los críticos problemas que afronta el país árabe. El primero proviene de la desconfianza en un nuevo régimen dirigido por el que fuera líder de la sección local de Al-Qaeda (Frente al Nosra), Ahmad al-Sharah. Los episodios de limpieza étnica contra la minoría alauíta (rama chií minoritaria) de la que provenían los Al-Assad y los mandos militares no han hecho sino aumentar.

Los linchamientos de los primeros días de oficiales del viejo régimen derivaron a principios de marzo en la matanza de cerca de 2.000 alauítas y cristianos, en represalia por la insurrección lanzada en Lataquia y Tartous por un ex-general assadista, Ghiyath Dala,

Circulan distintas versiones sobre los responsables de estas masacres, desde una escisión del HTS a yihadistas extranjeros reclutados por Turquía para el ENS.

El desenlace de este drama marcará el futuro de Siria. Como lo marcará el debate sobre la Constitución del país, marcado por el intento formal de garantizar la separación de poderes, los derechos de las mujeres y la libertad de expresión mientras reconoce el imperio de la Sharia (ley islámica), vigente bajo el antiguo régimen pero que cobra especial relevancia con la biografía del nuevo poder. Y como lo marcarán las negociaciones con la minoría kurda, que avanzan coincidiendo con el llamamiento a la paz de Abdullah Oçalan, y que serán el termómetro del respeto del nuevo régimen a las minorías por parte de la mayoría suní, discriminada durante decenios y tentada a optar por el camino del siempre contraproducente desagravio. D.L