Punta-puntako neurologoa da Mar Mendibe eta kasik 20 urte daramatza esklerosi anizkoitza behatzen, ikertzen eta tratatzen. Ikerkuntzak denbora propioak dituen arren, aldaketa izugarri baten lekuko izan den ziurtasuna dauka.

«Forbes» aldizkariak Estatu espainoleko ehun mediku onenen zerrendan sartu zaitu. Nola hartu duzu albistea?

Oso pozik eta oso harrituta. Egia esan, ez naiz horrelako sariei oso adi egoten eta ez nuen espero. Espainiako Neurologia Elkartean lan asko egiten dut, batzordekidea naiz, eta 2018a oso urte gogorra izan da. Lan asko egin dut eta erabat horretan zentratuta egon naiz. Egia da oso urte emankorra ere izan dela. Eta egia esanda, Forbes zerrenda aberatsen zerrenda horretara lotzen nuen batez ere. Hortik aparte, arlo pribatuko profesionalekin lotzen nuen, ez nuen uste arlo publikoan ari garenak ere kontuan hartuko gintuenik. Kontsultan nengoela jakin nuen, txio baten bidez. Sekulako ezusteko polita izan zen. Forbesen zerrendan sartutako 16 emakumezko medikuetako bat izatea oso pozgarria da niretzat.

Maila profesionalean, zerbait aldatuko al du?

Hasiera batean ez. Nik Gurutzetako Ospitalean lan egiten dut; neurologoa naiz eta nagusiki asistentzia kimikoan aritzen naiz. UPV/EHUko Medikuntza eta Erizaintza Fakultateko irakaslea naiz eta ikertzailea ere banaiz. Nagusiki esklerosi anizkoitza eta eritasun neuroimmunologikoak ikertzen aritzen naiz. Eta berdin segituko dut, irakasten, mediku lanetan eta ikerlari bezala sektore publikoan. Hori da nire asmoa.

Egia da, hala ere, horrelako zerrenda batean egoteak indarra ematen dizula lanean segitzeko. Zure lana aitortua izatea ona da eta mesede egiten dizu. Ni egunero-egunero pazienteekin egoten naiz kontsultan, eta, arratsaldeetan, entseguak egiten ditugu laborategian, batez ere esklerosi anizkoitzarekin. Sarri gure lana esker txarrekoa izaten da, emaitzak beti ez direlako positiboak izaten. Iraupen luzeko lasterketa bat da, emaitzak ez dira azkar eta erraz etortzen, eta horrelako aipamenek gure ildo estrategikoan segitzeko bultzada ematen digute zalantzarik gabe.

Ikerketa lanari ematen al zaio merezi duen tokia?

Tamalez, ez. Estatu espainolean oso finantziazio eskasa dauka ikerketak; AEBekin edo Alemaniarekin konparatuta, adibidez. Ikerketa profesionalizatu egin behar da, bertan ditugun profesionalak bertan geratzea lortu behar da eta beste herrialdeetako talentuak erakarri egin behar dira. Horretarako, baina, ikerketan inbertitu beharra dago.

Hemen talentu handiko profesionalak ditugu. Gurutzetan, adibidez, aliantzak egin ditugu aurrera egin ahal izateko. Gurutzetako Ospitalean pazientea hartzen dugu eta behar duen arreta eskaintzen diogu –pazienteak beti erdigunean egon behar du–. Gero, pazientearen beraren inguruan oinarri sendoko egitura bat osatu dugu. Hartara, Achucarro Institutuarekin elkarlanean ari gara biomarkatzaileekin lan egin eta gaixotasunaren pronostikoa aurreratu ahal izateko. Bestetik, ospitalean bertan daukagu BioCruces Institutua, ikerkuntzan eta berrikuntzan zentratua eta dagoeneko fruituak ematen ari dena. Eta, azkenik, hirugarren sektorea deitzen dugunarekin ere lan egiten dugu; pazienteen elkarteekin. Pazientea erdigunean jarri eta elkarlaneko egitura hori osatu dugu.

Jendartean, oro har, barneratuta al dago ikerkuntzaren benetako garrantzia?

Pentsatzen dut ezetz. Nagusitzen den ideia da “beste batzuek” finantza dezatela ikerkuntza. Oso garrantzitsua da ikerketa profesionalizatzea eta soldata duinak ordaintzea. Ez da serioa mediku klinikook arratsaldeetan eta borondatez aritzea ikerkuntzan.

Unibertsitateek, industria bioteknologikoek, ikerkuntza institutuek... denek elkarrekin lan egin behar dute ikerkuntzaren alorrean. Izan ere, ikerkuntzan sinisten ez duten eta inbertitzen ez duten gizarteek ez dute etorkizunik.

Gabeziak gabezia, zuk esana da jardun klinikoan eta ikerketan daramatzazun 18 urteetan aldaketa garrantzitsu baten lekuko izan zarela.

Ni nagusiki esklerosi anizkoitza gaixotasunean aritzen naiz lanean eta kasu horretan bai, sekulako aldaketak eman dira eta, denak, onak.

Esklerosi anizkoitza gaixotasun kronikoa da, 20-40 urte bitarteko pertsonei eragiten die, autoimmunea da eta bi bilakaera mota ditu: agerralditan eta progresiboa. Duela 25 urte ez zegoen gaixotasun horren garapena geratuko zuen farmakorik. 1993. urtean egin genuen lehen entsegu klinikoa Gurutzetako Ospitalean. Helburua gaixotasunaren agerraldiak murriztea edo garapena geratzea zen. 1995. urtetik gaur arte, esklerosi anizkoitza tratatzeko hamahiru farmako ditugu baimenduta jada, eta, segur aski, datozen bost urteetan botika gehiago izango ditugu eskura. Hori sekulakoa da. Gaixotasun honekin garapen erabatekoa eta izugarri positiboa gertatu da.

Badira neuroendekapenezko beste gaixotasun batzuk, asko ikertuagatik, emaitza onik lortu ez dutenak oraindik; alzheimerra, adibidez. Tamalez, emaitza txarrak eman dituzten farmako asko daude. Baina emaitza txarretatik ere ikasi egiten da, badakigulako beste bide batzuetatik segitu behar dugula. Iktusaren kasuan, aurrerapen garrantzitsuak izan dira eta iktusen garapena aldatzea lortu da, batez ere gertatu eta lehen orduetan. Baina, esan bezala, aurrerapen horiek oso nabarmenak izan dira esklerosi anizkoitzaren kasuan. 2019. urte honetan diagnostikatzen dugun pazientearen garapenak ez du zerikusirik izango duela 25 urte diagnostikatu genuen paziente batenarekin.

Zertan izango da desberdina?

Duela 25 urte esklerosi anizkoitza gurpil aulkiaren sinonimoa zen. Orduan, gaixotasunaren garapen naturala ikusten genuen, ez zegoelako hori geratzeko farmakorik. Gaur, batez ere gaixotasunaren fase goiztiarretan, badaude garapen hori frenatu edo geratu dezaketen botikak, batez ere gaixotasuna agerralditan ematen denean.

Hala ere, oraindik asko dago egiteko, progresiboak diren esklerosi anizkoitzaren forma batzuetan ez dugu emaitza onik lortu. Egia da esklerosi anizkoitzaren forma progresiboetan, oraindik, ez dugula espero genuen emaitzarik lortu, nahiz eta hasi garen zantzu positiboak ikusten.

Zeintzuk dira sintomak?

Esklerosi anizkoitzak pertsona heldu gazteei eragiten die batez ere. Normalean lehen sintomak 20 eta 40 urte bitartean agertzen dira. Sintomak, normalean, agerralditan gertatzen dira; bistako arazo bat gertatu daiteke, 24 orduz baino gehiagoz gaizki ikustea, bikoiztuta ikustea; sentikortasun nahasmendu bat gertatu daiteke, sentikortasuna galtzea gorputzeko atalen batean 24 orduz baino gehiagoz; indarra galdu daiteke... Pertsona gazte bat horietako sintomarekin batekin ikusiz gero, normalean neurologo batek azterketa zorrotz bat egingo dio.

Diagnostikoak gero eta gehiago ari dira aurreratzen, gero eta goiztiarragoak dira.

Pentsatzekoa da egoera emozionala korapilatsua dela. Nola kudeatzen du hori medikuak?

Pazientearekin konfiantzazko giro bat sortzen saiatzen. Gaixotasun hori mugarri bat da eta gaixoaren bizitza ez da lehengora bueltatzen. Neurologo batentzat bi diagnostiko oso zail daude: esklerosi anizkoitza eta alboko esklerosi amiotrofikoa (ELA gazteleraz). Erabat desberdinak dira, gaixotasun batek ez dauka bestearekin zerikusirik, baina biak diagnostiko oso konplexuak dira edozein profesionalentzat. Horregatik, normalean diagnostiko horiek denboran luzatu egiten dira, pixkanaka ematen dira. Pazientearen zalantza guztiak argitzen saiatzen gara, pasatuko dituen fase desberdin guztiak ulertarazten, une oro informazioa ematen, neurologoarekin harremana errazten... baina inpaktua sekulakoa da. Paziente askok psikologoaren laguntza behar izaten dute.

Profesionalak nola egiten du hori guztia, intuizioz edo formazioz?

Biak erabiltzen ditu. Badaude albiste txarrak emateko teknikak eta horiek gero eta gehiago lantzen dira formakuntzan. Esperientziak, noski, asko laguntzen du. Pazientearen unean uneko egoera oso kontuan hartu behar da; ukazioa dago, beldurra, haserrea... Paziente bakoitzak bere erara bizi ditu fase horiek eta medikuak lagundu egin behar dio une bakoitzean.

Kontsultako atea itxia, karga handia daramazu etxera?

Ez handia. Nire lana, harrigarria badirudi ere, oso atsegingarria eta esker onekoa da. Oso makal egon den eta oso gaizki pasatu duen paziente batean gaixotasunaren garapena aldatu dezakezula ikustea, bizitza normal samarra egin dezakeela ikustea, tratamenduari erantzun ona ematen diola ikustea... hori imajinatu dezakezun gauzarik pozgarriena eta asegarriena da. Beti daude egun txarrak eta gogorrak, baina beste horrek guztiak konpentsatzen du.

Paziente gazteak dira, aktiboak, borrokarako sekulako gaitasuna daukate... egunero-egunero izugarri ikasten dugu haiekin, bizitza lezioak ematen dizkigute etengabe.

Neuroendekapenezko gaixotasunek dagoeneko presentzia nabarmena dute gure jendartean eta pentsatzekoa da etorkizunean ere erronka garrantzitsua izango direla, ezta?

Zalantzarik gabe. Euskal Herrian Europako bizi itxaropen luzeenetakoa daukagu; emakumeak batez beste 83 urte bizi dira, eta, gizonezkoak, pixka bat gutxiago. Ondorioz, biztanleria gero eta zaharragoa izan, alzheimer, parkinson eta iktus kasuak –batez ere hiru horiek– ugaritu egiten dira.

Horri aurre egiteko, alor guztiak prestatu behar dira; osasungintza, arlo soziala, ekonomikoa, elkartegintza... Denok elkarlanean egin behar diogu aurre errealitate horri. Izan ere, zoritxarrez, ez dago errealitate hori ezagutzen ez duen edo ezagutuko ez duen familiarik. Denoi egokituko zaigu inguruan.

Ba al dago prebentzioa egiteko modurik?

Medikuek beti gauza aspergarriak esaten ditugu eta, hitz egiten dugunean, jende guztiak deskonektatu egiten du. Baina modu osasuntsuan jan behar dela, ariketa fisikoa egin behar dela eta ez dela erre behar esaten dugunean, izugarri aspergarriak izan arren, prebentzio neurriez ari gara hizketan.

Erretzeak, gizentasunak, diabetesak, kolesterolak, hipertentsioak... horiek guztiek gaixotasun neurologikoak eragin ditzakete kasu batzuetan, eta, beste batzuetan, okertu. Bizitza osasuntsuaren aldeko kontzientzia zabaldu behar da.