Denbora, gerra eta prezioak

Denbora ekonomiatik desagertzea lortu zuten ia-ia. Orain dela gutxi arte bururatzen zitzaigun edozer ia berehala lor zitekeen, Interneteko zoko bateko bazarrean bazen ere. Erlojuaren gisa funtzionatzen zuen denak, eta beti geratzen zen edozein larrialdiren edo ezustekoren aurrean erreakzionatzeko gaitasun produktibo pixka bat, harik eta pandemia iritsi eta konturatu ginen arte dena ez zegoela hain eskura eta denbora zenbatzen hasi zela.

Lehenik eta behin, osasun arloko materialik ez izateak garestitu zituen prezioak, eta dena ezin dela berehala gertatu erakutsi zigun. Hor ikasi genuen ekoizten duen herrialdeak behar duena hartzen duela eta gero besteei askoz garestiago saltzen diela. Ikasi genuen, halaber, zerbait fabrikatzeak aurretiazko inbertsio prozesu bat eskatzen duela, eta merkantziaren arabera nahiko luzea izan daitekeela. Atzerapen horren ondorioz, eskaintza ez zen iristen eskaerari erantzuteko, eta prezioek gora egiten zuten.

Hori guztia pandemian ikasi genuen, eta zenbait preziok gora egin bazuten ere, oro har begiratuta, inflazioak ez zuen gora egin konfinamenduengatik eta jarduera ekonomikoaren beherakadagatik.

Konfinamendu horiek beste aldi baterako desoreka batzuk eragin zituzten, ordea. Ekoizpen batzuk gelditu egin ziren, eta egoera pixka bat normalizatu zenean, kosta egin zitzaien abiaraztea, produktu batetik bestera igarotzeko ere denbora behar baita. Esate baterako, mikrotxip fabrikek konfinamenduarekin ekoizpena aldatu zuten, eskaeraren arabera. Industria batzuek jarduerari berriro ekin ziotenean eta mikroprozesadore mota zehatz batzuk eskatu zituztenean, ekoizpena dezente atzeratu zen: aldaketa burutzeko denbora behar da.

Era berean, konfinamenduak eta, batez ere, pandemiaren inguruko ziurgabetasunak inbertsio asko geldiarazi zituen, bereziki energiaren sektorean, petrolioaren eta gasaren erauzketan. Horregatik, jarduerari berriro ekin zitzaionean, beharrezkoa izan zen zaharkitutako ekipoak ordeztea, planta berriak eraikitzea eta putzu berriak zabaltzea, hidrokarburoak erauztea gero eta zailagoa den une batean gainera, erraz ustiatzeko hobi edo meategiak agortu egin baitira. Atzerapen horrek guztiak, erraz ondorioztatu daitekeenez, prezioak garestitzea ekarri zuen. Gainera, inbertsioak atzeratu izanak zama handiagoa ekarri zien ekipo zaharrei, eta horrek matxuren ondoriozko geldialdiak areagotu ohi ditu, baita ekoizpena murriztu ere, eta horrek ere gorantz bultzatzen ditu prezioak.

Azkenik, eta denborari lotuta, logistika dago. Jardueraren geldialdiek erabat desantolatu zuten munduko garraioa. Edukiontzi hutsak portu batean badaude eta beste batean kargatu behar badira, lehenik hara eraman behar dira, eta horrek, ezinbestean, atzeratu egingo du salgaien entrega, eta zerbait premiaz behar denean, jendeak ordaindu egiten du hori lortzeko behar dena. Aurreikusitako denbora desfasea zenbat eta handiagoa izan, orduan eta handiagoa izango da ordaindu beharrekoa.

Horregatik, zalantzarik gabe, urteko izarretako bat izan den inflazioa ez da aurten hasi, atzetik dator. Izan ere, iaz, prezioen igoera %6tik gorakoa izan zen Euskal Herrian, baina aurten %10era iritsi da hilabete batzuetan, eta zenbait ataletan, elikaduran, adibidez, %15 ingurukoa da. Aurreko guztiari eguraldia gehitu behar zaio -kasu honetan ere denbora, baina meteorologikoa-, uztak gogor kolpatu baititu. Azkenean, badirudi inflazioaren igoera Ukrainako gerrarekin batera hasi zela, baina, egia esan, askoz lehenago hasi zen eta desorekatze horiek desagertzen hasi arte iraungo du, desagertzen badira.

Ukrainako gerra

Ukrainako gerrak bi ondorio izan ditu prezioen gorakadan. Horietako bat bera ere ez da ia aipatu ere egiten. Edozein gerrak beti du eragin inflazionista ekonomian. Ez da ulertzen zaila: gerran merkantzia ugari sortzen dira -blindatuak, tankeak, hegazkinak, armamentua, munizioa, etab- suntsituak izan daitezen. Hau da, gerrak baliabide ugari kontsumitzen ditu, beste ekoizpen erabilera batzuetatik ateratzen direnak, eta ez die inolako onurarik uzten ez ekonomiari ez gizarteari, industria militarrari aparteko dibidenduak uzten dizkion arren. Gainera, militarrei ordaindutako soldatek gora egin dute, eta, beraz, baita ondasunen eskariak ere. Hala ere, merkantzien eskaintza murriztu egiten da; izan ere, lehen ongarriak ekoizteko baliatzen zena, adibidez, lehergailuak egiteko erabiltzen da orain; eta metalezko hodiak ez dira bizikletetarako, armetarako baizik, eta abar. Desoreka gero eta handiagoa bilakatuko da.

Gerrak inflazioa elikatzen duen bezala, gastu militarrak ere hala egiten du, nahiz eta gerrarik ez egon. Efektua berdina da: ekoizpena suntsitu ez arren, zertarako balio du tankeak izateak? Zer eragin du jendearen ongizatean? Bakar bat ere ez. Gastu hori ez da batere produktiboa, eta, gainera, handitzen jarraituko du, Ukrainako gerraren eta NATOko herrialdeen gastu militarra BPGaren %2ra iristeko hartutako erabakiaren ondorioz. «Bakearen dibidendua» deitzen zutena desagertu egin da, eta horren ordez prezioak gorantz bultzatzen dituen gastua geratuko da.

Eta beste maila batean dago NATOko herrialdeek Errusiako ekonomia zigortzeko hartu duten erabakia. Errusiako produktu energetikoak erostea debekatu dute, orain arte EBko kontsumoaren zati handi bat zena, baina zeharka erosten jarraitzen dute, hori bai, dezente garestiago ordainduta. Eta horrek eragin zuzena du gainerako guztiaren prezioetan. Horri gehitu behar zaio debekatutako beste lehengai askoren salneurria; hegazkinak egiteko titanioarena, adibidez. Normalean erosten jarraitzen dute, baina zeharka, eta horrek kostu gehigarria dakar. Eta pantomima honetan, bitartekariak aberasten ari dira, herritarrek poltsikoetan sufritzen duten bitartean.

Oharkabean pasatu diren bi alderdi

Alde batera utzita NATOk Ukrainako gerrari aurre egiteko eta zigorren bidea hedatzeko daukan politika ez oso burutsua -Europako herritarrak ari baitira ondorioak ordaintzen-, Europar Batasunaren beste bi erabakik ere agerian utzi dute egungo krisia, inflazioaren gorakadarekin zerikusia duena.

Europar Batasunaren ezaugarri den espiritu liberalarekin erabaki zen energia bezalako oinarrizko hornidura batek eskaintzaren eta eskariaren arauei jarraituz funtzionatu behar zuela. Horretarako, energia konpainia nagusiak pribatizatu ziren, EBren agindupean. Herrialde batzuek bakarrik mantendu dute energia sortzeko planten zati bat kontrol publikoaren pean, hala nola frantses Estatuak. Horren ondorioz, aktibo horiek guztiek talde handi (oligopolio) gutxi batzuen eskuetan amaitu zuten. Orain talde horiek energiaren eskaintza eta eskaria kontrolatzen dute, eta beren ustez komenigarriak diren prezioak finkatzeko moduan daude, etekinak areagotzeko. Eta egitura pribatu horiek urre bihurtzeko aprobetxatzen ari dira. Izan ere, dagoeneko jakinarazi dute aurten mozkin errekorrak pilatu dituztela.

Eta Europar Batasunak teorian energiaren merkatua indartzeko hartu duen beste erabakia epe luzeko kontratuak desegiten joatea izan da, prezioak eskura dauden merkatuei (epe laburreko salmentarako merkatuak) begira egon daitezen. Merkatu horiek egun osoan zabalik dauden dendak bezalakoak dira. Ogirik gabe geratzen bazara, han aurki dezakezu edozein momentuan, baina garestiago. Azkenean, larrialdi baterako dendak dira, ez egunero erostekoak. Hasieran, eskaintza handia zenean -denda askok irekitzen zuten egun osoan-, energiaren prezioak jaitsi egin ziren, baina kapital funtsak sartu ahala, espekulazioak gora egin du eta orain merkatu horiek prezio estratosferikoak finkatzen dituzte. Hala, Alemania eta beste herrialde batzuk epe luzerako kontratuak sinatzen hasi dira ostera, Qatarrekin, adibidez, gas likidotua hornitzeko.

Bi erabaki horiek arrazoi ideologiko hutsengatik hartu ziren. Oinarrizko hornidurak ezin dira eskaintza eta eskariaren mende egon, eta are gutxiago espekulatzaileek prezioak finkatuz, eta orain luzaroan ordainduko ditugu ondorioak. Izan ere, Europar Batasuna dagoeneko hasi da aztertzen nola erreformatu behar den energiaren merkatua deritzon hori. Inplizituki aitortzen du hanka barruraino sartu duela.