Eguerdiko atsedenaldiaren ondoren, berriro ikasgelara itzuli behar. Gaur ‘Hedabideak’ gaiak lantzen ari dira, eta Jon Sarasua irakasleak Euskal Herriko prentsaren, telebistaren, irratien eta online-aren berri eman du. Ikasleak, berriz, nor bere herrialdeko edo komunitateko egoerari buruz ari dira. Guri entzutea suertatu zaigunak prentsa idatzia baino irratia eraginkorragoa ikusten duela adierazi du, hizkuntza hedatzeko hobea izango dela uste baitu. Gaur teoria landuta, bihar hainbat hedabidetara bisita egingo dute irakasle eta ikasleek, bertatik bertara ikusteko euskararen erabilera informazioaren munduan. Garbi dago, ikastaro teoriko-praktikoa da Garabide ematen ari dena Eskoriatzan.

Zazpi atal nagusitan banatuta dago ikastaroa. Lehenengoa, ‘Hizkuntzen ekologiaren aurkezpena’, bigarrena ‘Hizkuntzen estandarizazioa eta korpusaren osaketa’, eta ondoren ‘Hedabideak’, ‘Hezkuntza’, ‘Aktibazio soziala’, ‘Hizkuntza plangintza’ eta ‘Berezitzea’. Atal horietako gehienetan bisitak sartu dituzte, esate baterako Euskaltzaindiara eta UZEIra, edo Tafallako ikastolara, edo Goiena multimedia taldera eta EMUNera. Alegia, paperean aztertutako gaia praktikan nola gauzatzen den ikusi ahal izango dute. Kike Amonarrizekin egon dira, baita Hala Bedi irratiko Julen Larrañagarekin ere. Horretaz gain, Bergarako Kilometroetan izan dira, edota Hitz Adina Mintzo jardunaldian Gasteizen.

Garabide Elkarteak sustatzen duen garapenerako lankidetzaren oinarrietako bat dira Herrien eta Hizkuntzen arteko Truke Programa direlakoak. Indigena komunitateetako hamarnaka ordezkari etorri izan dira Euskal Herrian azken urteotan, eta ugariak dira dagoeneko egindako formakuntza saio, bilkura eta harreman dinamikak. ‘Aditu’ ikastaro trinko hau, esate baterako, hirugarren aldiz burutzen ari da, 2011n eta 2013an izandakoak balorazio ona jaso ondoren. Aurtengoa urriaren 1ean hasi zen eta abenduaren 11ra arte iraungo du, eta bertan bederatzi herri eta hizkuntza indigenetako hemezortzi lagun ari dira parte hartzen, gehienak Ameriketakoak –kitxua, nasa, maia, nahuatl, katxikel, aimara, guarani eta maputxe ordezkariak– eta bi afrikarrak, hain zuzen ere bariba hizkuntzako Pacôme Donvide eta Moustapha Saka, biak Beninekoak. Amerikarrak Mexiko, Kolonbia, Ekuador, Txile, Guatemala eta Boliviatik etorri dira.

Jon Sarasua irakasle eta Garabideko kideak esan digunez. «Elkarlan linguistiko-identitarioa» izango litzateke definiziorik egokiena, Garabide bultzatzen ari dena azaltzeko. Euskalgintzak jorratutako hainbat eremu eta estrategiatan esperientzia ugari pilatu dira dagoeneko, eta hizkuntza eta identitate minorizatuen biziberritze, berreskurapen eta indartze prozesuetan kokatu nahi ditu Garabidek esperientziok. Eta badago, bai, indartze horren beharra, bai hemen oraindik ere, eta bai batez ere Ameriketako herri indigenetan, jatorrizko hizkuntzak –eta horiei ezinbestean lotutako identitatea– arriskuan baitaude, arrisku larrian hainbat kasutan.

Partekatzea

Hori bai, Garabideren ezaugarri nagusietako bat da «partekatze» kontzeptua, esperientziak konpartitzea eta zubi lana egitea. Noren artean? Bada, Sarasuaren hitzetan, «euskararen esperientzia mamitzen duten erakunde eta pertsonen eta munduko beste toki batzuetan antzeko bidea egiten saiatzen ari diren agenteen artean. Euskaldunok berrogeita hamar urteko ibilbide neketsu baina oparo samar batean zerbait ikasi dugu, bai onerako eta bai txarrerako, eta hori aportatu dezakegu. Eta haiek haien ibilbidea erakusten digute, haien estrategiak, eta hori inspirazio iturri gertatu daiteke kasu batzuetan, edo geure bideaz interpelatzeko motibo beste kasu batzuetan». Edozein kasutan, asistentzialismotik urrun. Zehatzago, Garabideren oinarria ez da proiektuak ordaintzea, eta ez du dependentzia jarrerarik sortzen.

Herri Bidaidetza programan bi motako bidaideak dauzka Garabidek: intentsiboak eta ertainak. Lehenengo taldekoak denak dira amerikarrak: nahuatl, katxikel, nasa eta kitxua. Bigarrenean daude maputxeak, aimarak, kitxuak, maya yukatekoak, kurduak eta amazighak. Bidaideak bi zentzutan mugitzen dira, euskaldunek ere zeharkatzen baitute Atlantikoa hango errealitatea bertatik bertara ezagutzeko. Eta ezagutarazteko, adibidez, ‘Beltzean mintzo-Voces en oscuro’ dokumentalaren bidez; bertan Jon Sarasuak Ameriketako hainbat herri eta hizkuntza gutxituen egunerokoa azaltzen du.

Duela bederatzi urte sortu zenetik, ia urtero egin ditu Garabidek truke programak, baina laburragoak, hilabete batekoak. Graduondoko formatuan berriz, aurtengoa hirugarrena da, eta HUHEZIrekin elkarlanean antolatzen dira. Kurdistanen ere egin izan dituzte ikastaroak, laburragoak.

Guatemala

Olga Sitan Mikulax guatemalarra da, maya katxikela. Esker oneko hitzak baino ez ditu Garabiderentzat, eta gure artean hiru aste besterik ez badaramatza ere dagoeneko asko ikasi duela diosku, eta estrategia eta esperientzia trukea baliagarri izango zaiola bere herrialdeko hizkuntza biziberritzeko lanean. «Gure kultura, gure nortasuna, baita gure pentsatzeko era ere, hizkuntzak moldatuak dira, bai hemen eta bai han. Horregatik, ezin dugu utzi geurea den hizkuntza galtzen» esan digu Olgak.

1996an sinatu zen gerraren amaiera Guatemalan –indigenek izugarri sufritu zuten gatazkan– eta ordudanik hizkuntza gutxituen aldeko politikak jarri dira martxan, esaterako hezkuntza legeen aldaketarekin eta eskola elebidunekin, baina helburuak lortzeko bidea luzea izango omen da oraindik. Garabideren laguntzaz, lau eskolatan aurrerapauso handia eman da katxikel hezkuntzan, eta berehala «D eredu» moduko bat martxan jartzeko moduan izango diren ustea du Olgak.

Ekuador

Ekuadorretik etorria da Sinchi Yanez del Pozo kitxua, eta bi alderdi gertatu zaizkio azpimarragarri euskarari dagokionez: familia barneko transmisioa eta hedabideetan duen presentzia, «biak ere guk ez ditugunak, eta egunotan ikasten eta ikusten ari garenarekin han inplementatu nahiko genituzkeenak, nahiz ez zaidan iruditzen zuek egin duzuen guztia gurean aplikagarria denik».

Ekuadorreko landa eremuetatik hirietara doazen indigenek hizkuntza eta identitatea galtzen dutela dio Sinchik, batetik hezkuntza sistemagatik eta bestetik hedabideen kontsumoagatik. Eta hirugarren faktore bat ere aipatu digu: «zuritze» nahi geldiezina, Espainiak konkistatu zituenean hasi zen prozesua eta nonbait oraindik bukatu ez dena. «Mundu guztiak «zuria» izan nahi du, eta horrek nahitaez gazteleraz mintzatzera behartzen du».

Amerikarrek aipatutako alderdi horiek guztiak ditu lan eremu Garabidek, eta tokian tokian tresna beharrezkoenak eta egokienak prestatzen laguntzen du. Orain arte, Boliviako Gobernuaren aholkulari izan da unibertsitate indigenaren sorrera prozesuan, Ekuadorren kitxuazko telebista sortzeko pausuak prestatzen lagundu du, baita Kolonbiako nasa hiztun komunitatean haur hezkuntza jatorriko hizkuntzan lantzeko formazio proiektuetan ere, beste askoren artean.