Rosa Aierbe ikertzaileak Oñatin egoitza duen Gipuzkoako Probintziako Artxibo Historikoan dokumentuak aztertzen ari zela egin zuen aurkikuntza: ohartu zen Azkoitiko notario-protokolo batean bazegoela euskaraz idatzitako «testu zahar bat». ‘Ene laztan gozo ederra penaz penaçen naçu (…)’ zioten lehen lerroek. Haritik tiraka jarri ziren, eta lan talde berezi bat ikertzen jarri zen. Ostegun honetan, Euskararen Nazioarteko Egunean, eman ditu aurkikuntzaren xehetasunen berri Gipuzkoako Aldundiak.

Aurkikuntzak garrantzi handia duela azpimarratu dute, gutxi baitira XVI. mende hasierako euskarazko testuak. Gaur egun arte iritsi diren ia guztiak mikrotestuak dira, esaldi solte batzuk edo kopla txiki itxurakoak. «Euskara arkaikoan idatzitako testuen eskasia kontuan hartuta (1660. urtea baino lehenagokoak, Lakarraren arabera), esan dezakegu Oñatin agertutako poema zirriborroa izan daitekeela euskaraz kontserbatzen den testurik zaharrenetakoa», adierazi du Harkaitz Millan Kultura diputatuak.

Egin diren lehen estimazioen arabera, 1508 eta 1521 urteen artean idatzitakoa da, eta «ez da gerora ohikoagoak izango diren euskarazko testu erlijioso horietako bat, maitemindu baten giza historia bat baizik», erantsi du. Hala ere, azpimarratu dute poema zirriborro batzuen tankera hartzen duela ematen duen arren, testuak ikerketa «sakon bat» eskatzen du behin betiko generoaren identifikazioa egin ahal izateko.

Ander Ros filologoaren arabera, «testuko hitz batzuk gipuzkera arkaikoan idatzita daude, eta bakanetakoa da, eta horietatik zaharrena, ia bakarra». Testuak izan dezakeen garrantziari dagokionez, adituaren ustez, «kontuan hartu behar da Oñatin aurkitutako konposizio poetikoaren garrantzia; izan ere, Lazarragaren lana eta Julen Arriolabengoak aurkitutako Ibarguen-Cachopin eskuizkribua izan ezik, aspaldian ez baitzen euskara arkaikoan idatzitako testurik agertzen».

Maitasun poemaren egileari dagokionez, ikerketa lan bat egin behar da; izan ere, testua Miguel Ibañez de Insausti eskribauaren protokolo batean badago ere, 1503 eta 1522 bitarteko notario-eskriturak dituena, uste da testuaren egilea dela ikasketa prozesuan Insaustiren eskribautegian lan egin ahal izan zuen eskribauetako bat. Idazketa datari dagokionez, idazketa motak eta letra berarekin datatu eta idatzitako beste dokumentu askoren presentziak bide ematen dute baieztatzeko testua 1508 eta 1521 artean idatzi zela.

Artxiboko langileen lanari esker, eta Iago Irijoa doktorearen laguntzarekin, irakurtzen oso zaila den testu honen lehen transkripzioa egin ahal izan da, eta datozen bi asteetan eskuizkribua ikusgai egongo da Koldo Mitxelenako Kulturunearen sarreran. «Altxor bat da, baina ez giltzapean gordeta edukitzeko horietakoa, euskararen azterketan sakontzeko aukera baizik», adierazi du Markel Olano ahaldun nagusiak.