Pala, aitzur eta eskuareekin lurra mugituz, Ngoma herrixkako biztanleek garezurrak eta arropa zatiak aurkitzen dituzte. Ruandako genozidioa gertatu eta 30 urtera, sarraskien biktimen gorpuzkiak agertzen ari dira oraindik.

Aurpegia maskara higienikoz estalita duten ehun pertsona inguru Ngomako hegal batean lanean ari dira, herrialdearen hegoaldean. Bila ari diren bitartean, hezurrak -osorik edo zatira- lur azpitik ateratzen dira. Gero, olana baten gainean jartzen dira edo zabor-poltsetan gordetzen dira.

«Orain arte 87 biktima aurkitu dira», esan du Andre Kamana Huye barrutiko alkate ondokoak, obrek zenbat iraungo duten zehaztu ezinik. «Induskatu ahala, gorpuzkiak dituzten geruza berriak aurkitzen ditugu», gaineratu du.

Ruanda, Afrikako Aintzira Handien eskualdeko herrialde bat, XX. mendeko azken genozidioaren eszenatokia izan zen. 1994ko apiriletik uztailera bitartean, gobernuak 800.000 pertsona inguru sarraskitu zituen gobernuak bultzatuta, hutu etniako estremistak nagusi zirela, NBEren datuen arabera.

«Genozidioan, gertuko errepide-kontrol bat zegoen, tutsiak atxilotu eta hiltzeko», dio Goreth Uwonkundak, bilaketetan parte hartzen duen Ngomako biztanle batek. «Hau da, argi eta garb, [hildakoak] jaurtitzen zituzten hobi komunetako bat».

«Hiltzaileek elkarren gainean lurperatu zituzten biktimak. Hezur handiak aurkitu ditugu, batzuk ukitu gabeak, baita garezur osoak ere», gaineratu du 52 urteko emakumeak.

«Familia-sekretua»

Hobi komunaren tamaina ezezaguna da, eta etxe baten orubean dago. Etxe hori eraitsi egin zuten bilaketak egin ahal izateko. Bertan bizi ziren bost lagun atxilotu zituzten, eta genozidioarekin eta frogak ezkutatzearekin konplizitateagatik ikertzen ari dira.

«Etxe honetan bizi zen jendea ezagutzen nuen, eta harrituta nago hilotzen gainean lasai lo egiten zutela jakiteaz. Lotsagarria eta harrigarria da»

«Ikerketa urrian hasi zen, salatzaile batek agintariei etxe azpian hobi komun bat egon zitekeela jakinarazi zienean. Susmoa dugu etxean bizi zirenek bazekitela zer zegoen azpian, familiako sekretua zela», adierazi du Napthali Ahishakiyek, Ibuka elkarteko presidenteak.

Goreth Uwonkundak ezin du sinetsi. «Etxe honetan bizi zen jendea ezagutzen nuen, eta harrituta nago hilotzen gainean lasai lo egiten zutela jakiteaz. Lotsagarria eta harrigarria da».

1994ko sarraskiaren biktimen gorpuzkiak aurkitzea ez da arraroa Ruandan. Urtero, genozidioaren garrantzia gogorarazten duten hobi komunak lurpetik ateratzen dira. Joan den apirilean, Rusizi mendebaldeko barrutian, 350 gorpu aurkitu zituzten parrokia katoliko baten jabetzako landaketa batean kokatutako hobi komunetan.

Hiru urte geroago, 2020ko apirilean, gutxienez 30.000 gorpu zituen hobi komun bat lurpetik atera zuten Kigali hiriburutik gertu dagoen presa batetik gertu.

Sei hilabete geroago, 5.000 gorpu aurkitu zituzten ekialdeko Gatsibo barrutian. Ibukaren arabera, 100.000 biktima baino gehiagoren gorpuzkiak aurkitu dira azken bost urteetan. Gorpuzki guztiak oroitzapenezko lekuetan lurperatzen dira.

Arropa, zapatak

Napthali Ahishakiyek gaineratu duenez, «susmoa dugu antzeko hobi komunak daudela aurkitzeke herrialdean zehar».

«Arazo nagusia da hobi komun horien kokapenari buruzko funtsezko informazio gehiena sarraskietan parte hartu zuten pertsonen edo hiltzaileen senideen esku dagoela, eta ez dutela informazioa jakinarazi nahi», azaldu du.

Celestin Kambanda 70 urteko nekazariak zazpi seme-alaba galdu zituen genozidioan. «Ez dut inoiz haien gorpuzkinik aurkitu», deitoratu du. Orain, aurkitzen dituzten arropa eta zapatetan zantzuen bila ari da.