«Utopia helmuga bat da; dugun horren kritika egiteko eta eraldaketa prozesuak martxan jartzeko balioko diguna»

'Utopia 68/18: iruditeria berrien bila' jardunaldia antolatu dute Jakinek, Usurbilgo Udalak eta UEUk elkarlanean. Lorea Agirre Dorronsoro 'Jakin'-eko zuzendaria da. 

68/18 Utopia da jardunaldiaren izena, baina zuk aipatu legez ez zen soilik 68a izan, ez zen maiatza bakarrik izan, ez zen Paris bakarrik izan...
Izenburu hori jarri dugu 50 urte betetzen direlako gertaera eta data mitifikatu batena: 68ko maiatza Parisen. Baina egia da leku askotan izan zela, bai Europan bertan eta baita ere Estatu Batuetan. Gizarte zibilaren mugimendua edo Vietnameko gerra... Gauza asko izan ziren. Eta ez justu 68an. Baita lehenagotik eta ondoren ere.

Euskal Herrira etorrita, Euskal Herriak bazuen bere istorio propioa. Bere borroka propioa bizi zuen Frankismopean; hegoaldean bederen. Justu 68an ere gauza inportanteak gertatu ziren. Bata da hizkuntzaren batasuna, bestea da Txabi Etxebarrietaren heriotza, ETAren armatzea, lehenagotik zetorren kultur berpizkunde berri bat, ikastolak, alfabetatzea... Ondoren etorri zen Burgosko prozesu ikaragarri hura. Lemoizko borroka handik urte gutxitara hasten da... Asko gehiago ere izango dira. Sekularizazioa. Sekularizazio prozesu bat, hamar urtetan erabat sekularizatzen den gizarte bat. Eta beste gauza bat inportantea eta agian historiografiak ez duena hainbeste jazo da euskal feminismoaren edo feminismo abertzalearen sorrera. Iparraldean lehenengo, baina hegoaldean ere baziren horren adierazkortasunak eta horietako bat Amaia Lasaren garai hartako poesiagintza guztia. Gaur ikusita ere berria, berritzailea eta fundazionala da.

Gaur egun utopiaz ari garenean zertaz ari gara? Zein izan daiteke Utopiaren funtzioa?
Nik uste dut 68a eta gero, eta aurretik ere, sortzen den pentsamendu eta diskurtso horretan guztian utopiak esanahi berri bat hartzen duela. Gehitzen zaiola gauza bat gehiago. Eta hori da guri interesatzen zaiguna: utopia kritikoarena, utopia eraldatzailearena. Utopia ez da bakarrik paradisu bat urruti dagoena edo amets bat; baizik eta utopia da helmuga bat; bidean, dugun horren kritika egiteko eta eraldaketa prozesuak martxan jartzeko balioko digu. Alegia, utopia ez da paralizatzen duen zerbait, lortuko ez den zerbait eta, beraz, gauden honetan geratu. Baizik eta kontrakoa. Utopia lortu edo ez, izango da motibo bat, arrazoi bat, zio bat mugitzen hasteko. Hori da pixka bat 68ak ekartzen duena. Jendeak kaleak hartzen dituenean, hitza hartzen duenean. Gizarte zibilaren kontzeptua neurri batean sortzen denean. Eta egituren, ezarritakoaren, boterearen kontrako ahots berri batzuk sortzen direnean. Leku, eremu eta geografia desberdinetan. Guk horri heldu nahi diogu. Eta galdetu baita ere gaur egun zein utopia ditugun zentzu horretan.

Amaia Lasak ere aipatu du hitzaldian. Utopia bat gauzatzean, beste utopia bat sortzen dela. Utopien sistema aipatu du.
Bai. Hori da. Halabeharrez, ezta? Galeanok esaten zuen hori, urratsak eman eta ortzi-mugak bezala utopiak urratsak ematen ditu aurrera. Modu guztiz nahitaezko jarrera bat da. Jarrera politiko eta nahitaezko bat edukitzea eraldaketarako; eta gauzak egoera hobe batetara ekartzeko. Borondate eta aktibismo politiko hori elikatzeko beharra. Uste dut hori ezinbestekoa dela.

Utopiaz ari gara, baina gaur goizean behin baino gehiagotan distopia agertu da. Azken aldian asko entzuten da distopiaz. Etorkizuna txarragoa izango den horretara mugatuta gaude aspaldian?

Ez dakit mugatzen ari den horretara; baina egia da distopia asko ikusten ari garela, fikzio bezala edo kultur sistema, kultur ideologia bezala. Distopiaren irudia da, alegia, etorkizuna gaur egungoa baino okerragoa izango dela. Izango da krudela, izango da brutala. Izango da bizi ezin den mundu bat. Ideologia baten sozializazio sistema baten parte da hori guztia. Hori ez da artistaren sormen librearen imajinazio bat, baizik badago abonatutako lurralde bat horrelakoak sortzeko. Horren atzetik zer ulertzen dugu? Segur aski ulertzen dugu, edo esan nahi zaiguna da, ez mugitu, mugituta etor daitekeena okerragoa izango da. Beraz, hau da dugun mundu posible on bakarra. Ez amestu gehiagorekin.

Nik uste distopiaren ideia hori dela eta beharbada gaur egun funtzionatzen duela eremu batean. Askotan esaten da, «inoiz baino gehiago dakigu, inoiz baino prestatuago gaude». Aldi berean globalizazioak inoiz baino lotsagabekiago jartzen dizkigu begien aurrean munduko gerra, miseria, heriotzak, injustizia sozialak... Ikusi egiten ditugu telebistan egunero. Eta badirudi inoiz baino gutxiago ahal dugula. Ezin dugu ezer egin, daukagun hori mantendu baino. Hori oso ideologikoa da. Eta uste dut utopia berriak datozela beste modu batera, beste modu batez pentsatzetik. Zirkulu bat balitz pentsamendua, [eskuak elkartu eta biribila osatuz] hau da pentsamendua eta hauek dira gaiak; hor zirrikituak ireki behar direla barrutik kanpora, kanpotik barrura. Esateko: «Ez! Pentsatu daitezke gauzak beste era batera». Eta planteatu eta egikaritu daitezke beste bizimodu posible batzuk.

Sarreran esan duzun bezala, asko izan zitezkeen edota bakarra, baina bi aukeratu dituzue. Zergatik horiek?
Bi utopia hartu ditugu, utopia kritiko eta eraldatzaileak. Garrantzitsuak iruditzen zaizkigulako. Lehenengoa da zaintzaren utopia. Uste dut momentu honetan ezarritako diskurtsoaren zirrikituak zabaldu dituen horietako bat dela. Orain dela hamar urte edo hogei ez zen hori planteatzen. Alegia, bizitza erdigunean; eta ez dirua, lana eta merkatua. Bizitza erdigunean jarri eta nolabait zaintza, guztion zaintzaren politika bat ardaztu beharko lukeela gizarteak. Hori da utopia horren ideia. Iruditzen zaigu inportantea dela, bide egiten ari dela, asko aipatzen ari dela eta merezi zuela hori aipatzea.

Marka teorikoa jarriko dugu. Ideia hori zer den, nola den, nondik datorren... Nolabait feminismoak dakarren ideia bat da. Eta zein arrisku izan ditzakeen. Utopia bat lantzen ari zarenean askotan gertatzen da barne arriskuak, edota barne arriskuak baino sistemak ezartzen dizkion arriskuak badituela. Zerbait aldatu ezer ez aldatzeko. Modu kritikoan, horren aplikazioa nola egiten den ikusiko dugu. Ekimenetik datorren praktika bat. Bizkaiko adinekoen zaintzaileen greba luze horrek ekarri duena. Kasualitatez zaintza erdian zegoen, eta beharbada zaintza erdian zegoelako eta emakumeek egiten zuten greba zelako izan da hain luzea, hain gatazkatsua, eta hain injustua.

Aukeratu duzuen bestea utopia sozio-ekologikoarena da.
Lehen ekologia esaten zitzaion, utopia ekologikoa edo ekologiaren borroka; baina gaur egun -urteak dira- ekologia eta injustizia soziala ezinbestean lotuta ikusten dira. Sortzen ditugun kutsadura eta zaborrak bakarrik ez, bestelako zabor humanoak eta bestelako miseriak... Dena lotuta doa finitua den planeta batean. Baliabideak pribilegiozkoak diren bide, borroka, horretan gabiltza.

Eta hor ere berdin, marko teoriko bat jarriko dugu; eta bi praktika ere bai errealitatetik; bi ekimen. Bizi, Baionako mugimendua batetik. Hauek hain justu bi lerro horiek lantzen dituzte: Ekologia eta migrazioa. Justizia soziala, beraiek esaten duten bezala. Eta ondoren Bego Uharte 'Ongi etorri errefuxiatuak' eta beste hamaika proiektutan ibili den aktibista. Diskurtso eta praktika berri bat jartzen munduan bizi garen guztion arteko bizikidetza -ez da oso hitz polita bizikidetza-, horren gainean gutxienez pentsatzeko. Non gauden eta zertan ari garen gu geu, mundu pribilegiatuko kide garen heinean.

Transmisioaren garrantzia ere aipatu duzu. Esperientzia politikoen transmisioa. Horren hutsuneak eramaten gaitu era honetako jardunaldiak antolatzera?
Hori da, esperientzia politikoen transmisioa nola egingo dugu? Eta hemen posible dugu hori egitea. Horregatik Amaia Lasa. Esperientzia hori transmititzen guri. Nola izan zen. Batzuetan transmisio horretan elementuak oso txikiak dira, bizipenak; baina bizipen batek asko esan lezake. Edo begiak argitu ditzake. Hori oso inportantea iruditzen zait. Transmisio hori etengabe izatea. Transmisio horrekin egingo dugu onartu, ukatu, kritikatu, eraldatu... Nahi dena, baina jakinetik. Gure artean beti partekatzen dugun ideia bat da azken 50-60 urteetan gutxienez Euskal Herrian auziak oso antzekoak direla. Galderak, baldintzak, egoerak desberdinak; galdera berriak egin behar ditugu, baina auziak berak dira.

Amaitzeko, bat baino gehiago dira Jakinek eta UEUk elkarrekin antolatutako jardunaldiak eta baita Usurbilgo Udalarekin ere. Era horretako elkarlanean beharrizana dago?
Nik uste dut elkarlanak oso onak direla. Ez bakarrik antolakuntza errazten dutelako. Gaur egun gauzak antolatzea ez da hain zaila. Baizik eta bakoitzak daukan jakintza partekatzen delako, metatzen delako. Ideia oso oinarrizko bat da, baina bai pentsatzea eta bai ekitea beti taldean egiten da. Ez direlako gauza indibidualak, eta taldean ematen direlako emaitza onenak.