Marisolasak: bazterretatik zentrora, armairutik guneen okupaziora

‘Marisolasak Bazterretan’ jardunaldia antolatu du Ehgam Nafarroak Iruñean. Logo berria aurkeztuz hasi dira, Euskal Herrian kokatuz, Palestina gogoan. Besarkadak, kamisetak eta lehen marisolasak Kondestablearen jauregiko harrera goxoan. Armairutik eta ikusezintasunetik guneak okupatzera igaro dira.

Norbera aberasteko eta prestatzeko aukera ederra dago larunbat honetan Iruñean. ‘Marisolasak Bazterretan’ izeneko jardunaldia prestatu du Ehgam Nafarroak bosgarren aldiz, eta gune aunitzetan periferikotzat hartzen diren eztabaidak erdi-erdira ekarri dituzte Kondestablearen Jauregian, faxismoaren mezu eta jarrerei aurre egitearekin batera.

Lehen mahai-ingurua ‘Armairuaren biopolitika’ liburuaren gainean egin dute. Egilea Javier Saez del Alamo izan da, aktibista maritxua, soziologoa eta itzultzailea. Queer teoriari buruzko hainbat libururen egilea da, eta egile feministen eta queer-en liburuen 40 itzulpen baino gehiago egin ditu. Bere azken obra da Bellaterrarekin atera duen hau. 

Azaldu duenez, armairuari zentzu politikoa ematea izan da asmoa. «Garai batean bazirudien armairua norberaren kontua zela, baina ikuspegi hori ez zen sinesgarria niretzat. Kontrol sozial kolektiboko gailu gisa ikusten badugu, populazio masa handiei eragiten die. Zertaz dago egina? Non dago? Zaila da erratea. Aldiz, erlazio sozial gisa ikusten baduzu errazagoa da. Armairua horixe da: jendea, sexualitateak eta desioak arautzeko bitarteko bat».

Fefa Vila Nuñez: «Ez dugu armairua berdin bizi, ez gara berdin ateratzen eta ez dugu denok atera nahi»

Fefa Vila Nuñez aktibista feminista-bollera-kuirra da, teoria sozialaren irakaslea Madrilgo UCM Unibertsitatean, eta kudeatzaile, sustatzaile eta sortzaile kultural independentea. Mahaian paratu dituzten hiru banderak aipatuz ekin dio solasari: «Koloretsuenak desberdintasunen erradikaltasunaz hitz egiten du. Armairuaz ari garenean ere desberdintasun horretaz ari gara: ez gara berdinak, ez dugu armairua berdin bizi, ez gara berdin ateratzen eta ez dugu denok atera nahi. Bandera arrosa, triangeluarena, memoriaren bandera da, traumarena, kontzentrazio esparruen eta sarraskien oroitzapena. Hirugarren bandera palestinarra da, telebistaz ematen ari diren genozidio batez ari da, herri baten izateko ezintasunaz ere bai, kolonialismoaren, inperialismoaren eta gerraren politikaren ankerkeriaz, amnesiaz eta distantziamendu batez. Queer, bollera, marika komunitate gisa zerbait egin behar dugu».

Lucas Platero Psikologia irakaslea da Madrilgo bertze unibertsitate batean, URJCn. Bere ibilbide akademikoak lotura estua du bere bizitza aktibistarekin. 2020an, Emma Goldman saria jaso zuen, bere ikerketa berritzaile feministagatik. Erran duenez, memoriari ere egiten dio dei Saez del Alamoren liburuak.

«Politika neoliberaletan sartuak gaudenez, zentzu handia du armairuak. Non kokatzen gara aktibismoan dugun esperientzia guztiarekin, baina aldi berean marea kontserbadore hau gainean dugula? Armairua bizirauteko bidea da batzuetan. Eztabaidak ñabartu behar dira, baina tokatzen da honetaz solastatzea. Dimentsio politiko aktualizatua du, kontestuagatik».

Lesbiana, armairuko biztanlerik mamuena

Vilak adierazi duenez, feminismoari ere deitzen dio armairuak. «Lesbianak existentzia hagitz ukatua du. Historikoki armairuko subjekturik mamuena izan da, eta bere existentziak ukatua izaten segitzen du. Armairutik masiboki atera arren, feminismoak izendatu arren, subjektu gardena izaten segitzen du».

Gaineratu duenez, subjektu lesbianak armairu hori lehertzen du. Eta burua ateratzen hasten denean, armairuaren luzapen bat da sarri, edo atera baina bertze armairu batzuetan sartzen da. «Emakume eta gizon izaten segitzen dugu, eta subjektu gisa lesbianak ez du emakume izan nahi, emakumearen eraikuntza alienatua da eta diskriminazio historikoetatik dator. Lesbianak armairutik aterata erradikalki tentsionatzen du existentzia normatibo hori: gizonentzat edo sistemarentzat emakume izatea».

Vilaren iritziz, armairutik ateratzeko gonbidapen eta eztabaida politiko horretan, arriskua beti izan da, izan ere, sistema erreproduzitzea, baita harreman batzuk ere, erotikoak, bizitzakoak, lanekoak. «Mundu honetan parte hartzea armairu erraldoi batean egotea da. Ez bada erradikalki zalantzan jartzen mundu soziala, armairua handitu besterik ez da egiten. Asimilazioaren armairuan sartzen gara, identitate indibidualak batzen dira ezer ez aldatzeko».

‘Zu egiatan zer zara?’

Platerok maiz aditzen duen galdera bat ekarri du: «Zu benetan zer zara?». Armairuaren aitzinetik, eta gero. «Generoak pisu handia du harreman sozialetan, jaio aurretik ere bai. Genero esentzialismo horek, benetan gizona edo emakumea izateak. Trans pertsonei eskatzen diegu genero arauak zalantzan jartzea, besteek egiten ez dutenean. Ez da bidezkoa posizio zaurgarrietan edo minorietan daudenei aktibismo hori eskatzea», gogoetatu du.

Eta bertze galdera bat pausatu: «Zenbat armairutatik atera behar da?».

Armairuak artxiboarekin eta memoriarekin duen lotura arakatu dute gero, eta galdetzen segitu dute. Vila: «Beti da beharrezkoa edo askatzailea armairutik ateratzea? Inposizioa edo autoinposizio aktibista izan daiteke. Armairua bizileku bihurtzen da. Memoriarekin dagoen tentsioa hagitz interesgarria da. Artxibo queer-a? Zertarako balio digu memoria baten parte izateak amets kolektiboa ezeztatzen badu, parte hartzea eragozten badigu, ez bagara gai artxibo horiek aktibatzeko beste zerbait sortzeko, munduaren beste desio bat? Zertarako balio digu sexualitateak, ezberdintasun erradikalak beste mundu baten desioa sortzeko ez bada?».

«Armairuak erresistentzia du? Beti hautsi behar da? Jartzen dizkiguten baldintzak onartuta atera behar dugu edo barruan gelditu bestelako munduak amesten? Sekretua bitarteko bat izan daiteke utopia artikulatzeko. Batzuetan, armairua bizileku ederra izan daiteke».

Platerok honako gogoeta egin du: «Ariketa nostalgikoa izan daiteke atzera joatea, barne desio batekin konektatzen du: goazen pertsona ez binarioak bilatzera, analogia bat egiteko orain gertatzen ari zaigunarekin, baina akaso oker begiratzen dugu iragan hori. Historia lesbikoa berreskuratu nahi dugu, baina agian bizi trans bat da, edo esperientzia ez binarioa. Niri ez zait hainbeste interesatzen zein den pertsona baten bizipena».

Gaineratu duenez, batzuetan, errepresioak itzultzen digun artxiboa baino ez dugu: artxibo polizial bat. «Zerk irauten du? Egiten ditugun kartelei maiz ez diegu datarik jartzen, ez ditugu irauteko egiten. Irauten duena da garrantzitsuena?».

Bere arabera, denbora jarrai bat dugu, iraganak, orainak eta etorkizunak elkar ukitzen dute, fantasiaren eta desioaren bidez. Denbora ez da lineala, elkar ukitzen dute momentu historiko ezberdinek.

Lanaz eta esplotazioaz

Fefa Vilak adierazi duenez, lana da harreman sozial handia, eta krisi handi betean dago. «Gero eta materiagabeagoa da. Emakumeok ederki dakigu ez zaigula ordaintzen zaintza lanengatik. Bestalde, beti ari gara lanean beti ari garelako kontsumitzen, mugikor eta beste gailuen bidez datuak ematen ditugun bitartean. Armairuarekin dugun harreman bat da kontsumoarekin lotzen dena. Zein da gay-en, armairutik kanpoko subjektu handiaren, jarrera lanarekiko harreman honetan?».

Unibertsitateko langile gisa, bertako lan harremanez mintzatu da Platero. Azaldu duenez, bada jendea gauzak aldatzeko gogoz, instituzioarekin talka egiten du, ordea. Aldarrikatu duenez, identitate kolektibo bat behar da aldaketak egiteko eta lanean ezberdin egoteko.

Mikrofono irekia

Entzuleei hitza eman diotenean, «Armairua ederra?», azaldu du harridura urte luzez aktibista izandako kide batek, memoria ere aldarrikatuz.

Vilaren argipena: «Ez naiz ari armairua defendatzen, min handia egin digu, baina irtendakoan armairu handi batera igaro gara, ezin ditugulako gure desberdintasunaren desioak agertu». Platero: «Une batzuetan interesatzen ahal zaizu dena ez kontatzea, ez hain deszifragarriak izateak hobeki surfeatzen laguntzen ahal digu egoera desberdinetan».

Ikusezintasunetik guneen okupaziora

Mercedes Peon kultura-autoestimuko konpositore galegoa da. Dantza-gorputzetako irudikapen disimetrikoen onarpen-fantasiei buruz hitz egin du, mikro-habitatetako izaki basatien omisioari buruz, hori baita herrixkei izendatzeko duen modua. Muturreko indibidualtasun erradikalenetik sorkuntza kolektiboraino nola iristen den erakutsi du.

La Furiarekin mintzatu da. Konpositorea, abeslaria, euskalribera, feminista, bisexuala, ama eta managerra da bera, 2012tik dabil agertokietan rapa eta bertze soinu batzuk hedatzen. Gizarte-hezitzailea eta berdintasunean aditua ere bada. Mimosa Bulegoaren sortzaileetako bat, «norberaren eta besteen musika eta proiektu feministak, bizitzeko modu gisa» dituena.

La Furia: «Gaur egun ez dut armairua zapaltzen, ezta arnasa hartzeko ere»

«Musikaren industrian patriarkatua eta kapitalismoa, biak ala biak tamaina berean, kopuru handian daude. Armairuak izan badira eta nik zirku erromatarraren erdigunera irten aurretik behar duzun denbora egoteko tokitzat hartzen ditut. Agerian goaz (batzuk besteak baino ageriago) eta, gainera, norbaiti musika axola zaiola pentsatzen dugu, ez mezua, musika. Beharbada ez horrela. Kotarroa darabiltenei dirua axola zaie. Gaur egun ez dut armairua zapaltzen, ezta arnasa hartzeko ere. Bizi izan naizenetako bat ere ez, eta bat baino gehiago izan dira», aitortu du La Furiak.

La Furiaren eta fantasiaren artean

Kontatu duenez, Cascanteko euskaldunak, orain Arrasaten bizi denak, amatasuna du proiektu garrantzitsu bat, 5 urteko umea aniztasunean eta bazterrekotzat jotako gai hauetan guztietan hezten saiatuz. Agertu duenez, nondik gatozen oroitu behar dugu, eta ez pentsatu azkenak garela: «Bada belaunaldi berri bat, agertokietan adibidez, gauza berriak egiten ari dena. Mikroa utzi dezaket jada badelako jendea erran nahi dudana hobeki erraten ari dena».

Nahi dugun errealitatea eta alternatiba eraikitzen, horretan jarri nahi du indarra musikariak, eta praktika horretan, lagun batekin Mimosa Bulegoa sortu du. «La Furia eta fantasiaren artean dago nire borroka, La Furia eta samurtasunaren artean. Artean eta sorkuntzan. Mainstreamean kritikatuz, eta kontrakulturan sortuz. La Furia gaiztoentzat eta fantasia guretzat. Gure fantasiaren barruan existitzea nahi nuke, ez ditzagun eskuak burura eraman norbaitek esaldi desegoki bat erraten badu, edo emakume heldu batek», adierazi du.

Gorputzen sakralizazioa

Peonek gorputzen sakralizazioari erreparatu dio. «Izaki sortzaile eta anitzak gara. Agertokietan sakralizatu egiten gaituzte. Gorputzak, oro har, sakralizatuak daude. Normatik atera orduko baztertzen da gorputza. Sakralizatzen bazaituzte, eta ateratzen bazara, hereje bat zara».

Sistemikoa eta sistematikoa ezberdintzea gustatzen zaio: sistematikoa arau baten bidez sortzen da; sistemikoa, aldiz, egokituz. 

Non dago plazera?

La Furiarentzat musikako lehen plazera epairik gabe bizitzea da. Peonentzat, trantzea da plazera, lengoaia amankomun bat, dantzan eman daiteke, perkusioan, biren edo gehiagoren arteko komunikazioa da eta denbora existitzen ez den tokietara eramaten gaitu. Presentzia absolutua dago.

Musikan eta sexuan momentu intimo bat da Cascanteko artistarentzat. Beretzat garrantzitsuena egoaz eta begiratzen duenaz ahaztea da, sormenean egon ahal izatea, disfrutatuz, magia entzuteko irekia egonez. Besteekin sortzea ere magikoa iruditzen zaio, elkarlanetan sortzen den intimitate hori.

Bi mahai-inguruen ondotik, bazkari beganoa egin dute Arranon, arratsaldeko tailerretarako indarrak biltzeko: ‘Polimaitasunetik harago’ (Leire Garatea, Ley), ‘Fanfiktion eta kuir’ (Nel Santacruz Sanz) eta ‘Gure bizitza okerrak idazten’ (Itziar Ziga).