Hemezortzi urte dira gaurko egunez Europako Parlamentuak frankismoa gaitzetsi zuela. Hala jaso zuen GARAk bere lehen orrialdean, hauxe gehituta: «Espainiako PPren isiltasunarekin». 18 urte igaro dira ordutik, eta 70 igaroak ziren ordurako kolpe militar frankistatik.

Egun hartan, 2006ko uztailaren 4an, Estrasburgoko Parlamentuak 1936an Franco jenerala boterera eraman zuen estatu kolpe faxista gaitzesteko adierazpena egin zuen. Alderdi politiko guztiek, Espainiako PPk eta Poloniako Familien Liga ultraeskuindarrak izan ezik, babesa agertu zioten testuari, eta Estatu espainolari «iraganaren zama osoa» bere gain hartzeko deia egin zioten. 200 diputaturen babesa lortu zuen.

Gaitzespenerako ekimena Estatu espainoleko ordezkariek bultzatu zuten, PPkoek izan ezik, bi urte pasa lehenago, eta 2006ko martxoaren 17an Europako Kontseiluak onartu zuen. Honela jaso zuen GARAk biharamunean: «Frankismoaren nazioarteko lehen gaitzespena onartu du Europako Kontseiluak». Kontseiluko Parlamentu Batzarrak gogorarazi zuen diktadurak ez dagozkiola jasaten dituen herrialdeari bakarrik eta nazioarteko gaitzespena beharrezkoa dela.

Hala, Espainiako Gobernuari eskatu zion garai hartako basakeria guztia argitara emateko eta biktimak moralki erreparatzeko. Gainera, urte hartako uztailaren 18an «Francoren estatu kolpearen 70. urteurrena» ezartzea proposatu zuen, erregimena gaitzesteko egun ofizial gisa.

Espainiako Alderdi Popularrak ez zuen sinatu nahi izan, gai hori eztabaidatzeko foro egokia Espainiako Parlamentua dela esanez. Gogorarazi beharra dago PPk Francoren diktadura gaitzesteko eskatzen duten ekimen guztiak oztopatu izan dituela beti.

2006ko uztailaren 4an Estrasburgoko Parlamentuak frankismoa gaitzesteko adierazpena egin zuenean, alderdi politiko nagusiak biltzen dituen presidenteen batzarra bozketa egitearen aurka agertu zen eta gaitzespena azalpen instituzional baten bitartez egitea erabaki zuen.

Josep Borrell Parlamentuko presidente eta PSOEko diputatuak irakurri zuen azalpena, eta Ameriketako Estatu Batuek, Francori eskaini zioten sostengua salatzeaz gain, «demokrazia espainolak iraganaren zama onartzeko ordua» zela esan zuen.

PPren izenean, Jaime Mayor Orejak ez zuen inolako zamarik onartu eta ez zien erreferentzia bat bera ere egin militarren erasoari eta frankismoari. Trantsizioa izan zuen hizpide, ordea, eta «autodeterminazioari buruzko eztabaidari ateak zabaltzen dizkion bigarren trantsizioa» bultzatzea leporatu zion Madrilgo Gobernuari, orduan Jose Luis Rodriguez Zapatero baitzen haren presidentea.

Maciej Gyertich Poloniako Familien Ligako ordezkaria esplizituagoa izan zen, Franco goraipatuz «komunismoaren erasoari aurre» egiteagatik. Haren aurka gogor hitz egin zuen Hans-Gert Poettering Europako PPko presidenteak. Mayor Orejaren isiltasun konplizea nabarmen utzita, Poetteringek faxismoa gaitzetsi zuen, baita komunismoa ere.

Mayor Orejak argiago hitz egin zuen hurrengo urtean, frankismoa aparteko lasaitasuneko egoera gisa deskribatuz. Urtebete eta erdi geroago, Memoria Historikoaren Legea onartu zenean, Orejak hitz haiek «testuinguruan kokatu» zituen eta jarraian esan zuen ez zuela «hobiak lurpetik ateratzeko estrategiarekin» bat egingo.

'Egin' eta 'Egunkaria'-ko langileak, Gipuzkoak ohoratuta

PPk orduan ez zien bere «laguntxo» frankistei uko egin nahi izan, oraindik ere nahi ez duen bezala; hala ere, urte batzuk geroago, 2013an, zalantzarik gabe kritikatu zuen, PSEk bezala, Gipuzkoako Foru Aldundiak 'Egin' eta 'Egunkaria' egunkarietako langileei egindako aitortza.

2013ko uztailaren 5ean, GARAk bere azalean nabarmendu zuen Gipuzkoako Aldundiak Nestor Basterretxea eta urte batzuk lehenago itxitako bi hedabideetako langileak ohoratzea erabaki zuela. Lehenari Urrezko Domina emanez, eta hedabideetako langileei, jasan zuten bidegabekeria deuseztatzea ezinezkoa bazen ere, urrezko plaka bana.

Gipuzkoako ahaldun nagusi Martin Garitanok iragarri zuenez, foru erakundearen Urrezko Domina Nestor Basterretxea eskultore bermeotar eta XX. mendeko euskal artearen erakusle nagusietakoarentzat izatea erabaki zuten. Basterretxea Gipuzkoan bizi izan zen gaztetatik, eta sari horrekin Aldundiak arte arloan hark egindako diziplina anitzeko ibilbidea aitortu nahi izan zuen, baita herriarekiko konpromisoa, haren alderdi humanitarioa eta Gipuzkoaren «irudi bikaina» zabaltzeko egindako lana ere.

'Egin' egunkariko langileen inguruan, Aldundiak esan zuen hamabost urte lehenago itxi zutela Baltasar Garzon epailearen aginduz, «adierazpen askatasunaren aurkako eraso basatienetako batean», eta gogorarazi zuenez, 'Egin' 1977an sortu zen, milaka gipuzkoarren ekarpenari esker, eta 21 urtez «euskal panorama politikoa astindu» eta «ekaitzei aurre egin» ondoren, «Espainiako Gobernu eskuindarraren erasoaren biktima» izan zen.

'Euskaldunon Egunkaria'-ri dagokionez, foru erakundeak azpimarratu zuen independentzia zabalarekin egin zuela kazetaritza eta XX. mendeko Euskal Herriaren historian baldintza eta ideologia guztietako euskaldunak batzeko gai izan zen proiektu bakanetakoa izan zela.

PSEren eta PPren kritikak berehalakoak izan ziren. Gipuzkoako Aldundiak 'Egin' eta 'Euskaldunon Egunkaria' egunkariei bi urrezko plaka eman izana «alde baten sariak» ematea dela esan zuen PSEk. PPren ustez, Garitanok «Aldundia erabiltzen du bere laguntxoak saritzeko».

Sariak irailaren 12an banatu ziren.