Urteetan manifestazio bezala desfilatu ondotik, gaur Jaizkibel konpainia gisa aterako da lehendabiziko aldiz Hondarribiko egun handian. Konpainia parekideak baimena eskatu zion Abotsanitz alderdiko Igor Enparan buru duen Udalari, eta honek onartu egin dio.

Ixabel Alkain eta Izaskun Larruskain Jaizkibeleko kideak dira. 1961ean sortu zen lehena eta 1966an bigarrena. Irundarrekin batera emakumeek gizonek bezala Alardean parte hartzeko pausoa eman zutenean ezagutu zuten elkar, duela kasik 30 urte. Biak izan dira kapitainak.

Arratsalde bero batez elkartu ditugu, airean kresala eta abioiak eta bien mingain eta gorputzak dantzan, adierazkortasunez beteta. Haien artean laguntasun polita sumatzen da.

Nola baloratzen duzue Udalak konpainia gisa aitortu izana?

Ixabel Alkain: Oso positiboa da. Baina garbi geratzen da oraindik Alardetik kanpo gaudela emakumeak izateagatik. Ea ahal den epe laburrenean Alardean emakumeek parte hartzeko konpainia bat onartzen duten. Horretarako lanean jarraituko dugu, Udalarekin eta beste eragileekin batera. Ez dakigu ze bide geratzen den.

Iaz lehen aldiz egin zigun harrera Udalak, eta aurten normalean egiten dugun ibilbidea egiteko baimena eman digu. Orain desberdintasuna da Udalak kudeatu behar duen antolakuntzan hor gaudela beste konpainiekin batera, baina ez gaude Alarde barruan. Bi hobekuntza txiki egongo dira: desfilea hasi aurretik Gernikako Arbolako belardiaren zatitxo batean egongo gara, eta gero, arratsaldean, beti eskatu dugun bezala, Kale Nagusitik behera ‘Zapatero’ deitzen dugun musika batekin saltoka bukaera emango diogu, lehenengo aldiz.

Nola oroitzen duzue Alarde parekidearen aldeko mugimenduaren hasiera?

Izaskun Larruskain: Hasierako inkesta hura bikoteak eta biok egin genuen. Emeki emakume elkartekoak nirekin jarri ziren harremanetan.

Alkain: Ni banatzen eta jasotzen ibili nintzen. Baina ez genuen kointziditu elkarrekin lanean.

Izaskun: Momentu horretan ni alde nengoen, baina ez zen publikoa. Jende askok ez daki sorkuntza horretan egon ginenik. Lehenengo urtean sartu zinetenean Kale Nagusian han nengoen, baina publiko bezala. Eta hurrengo urteetan, haurdun edo ume jaioberriarekin egon nintzenez, ezin nuen atera, baina babesten egon nintzen. Hirugarren haurra sortu eta gero jada desfilatzen hasi nintzen.

Alkain: 1995ean auzo guztietan buzoneatu genuen, eta gero kutxak jarri genituen lokaletan, inkestaren orria sartzeko. Gero, urte berean, Emekik lehenengo pala txapelketa antolatu zuen eta hor ere parte hartu nuen. 1996ko udaberrian, txapelketaren sari banaketako afarian, Mertxe Tranchek galdetu zidan ea parte hartuko nuen Irungo Alardean soldadu gisa, eta baiezkoa eman nion, noski. Oso normala iruditzen zitzaidan.

Beti lagundu diozue elkarri?

Alkain: Batez ere hasieran. Gainera, nik zubi lana egiten nuen. Gero estrategia desberdinak hartu genituen, nahiz eta helburu bera izan. Urte askoan elkarrekin lan egin dugu eta oso harreman ona dugu. Irunen hasi nintzen 1996an, eta handik bi egunetara Hondarribiko Udalari esan genion irailean aterako ginela. Hor hasi ginen Hondarribian ere lanean. Atera ginenean kristoren iskanbila sortu zen herrian, benetako haustura. ‘Horrela ez’, esan ziguten. Orduan guk esan genuen: ‘Ezin badugu bakoitzak dagokigun konpainian atera, konpainia bat sortuko dugu non emakumeak eta gizonak aterako garen, beste konpainiekin batera desfilatzeko. Horrela sortu zen 1997an Jaizkibel. Hasierako helburua galdu gabe, Jaizkibelen funtzioa tarteko bidea, zubia izatea da. Badakigu denok elkarrekin bukatuko dugula alarde batean; hori da gakoa.

«Ez dugu inoiz azpimarratu nahi izan pasatako guztia, aurrera egin behar dugulako eta egin dugun metro bakoitza asko kosta zaigulako. Daukagun eremua eta jendea gure lanari eta jarrerari esker lortu dugu»

Nolakoa izan zen, Ixabel, 1996an lehenengoz soldadu gisa atera zineten desfile hura?

26 emakume atera ginen Kale Nagusiko soto batetik, justu-justu kalea zapaldu eta jendeak berriz sarrarazi gintuen. Oso bortitza izan zen! Ez bakarrik irailaren 8an, baizik eta urte osoan oso gaizki pasatzen genuen. Batzuek ezin genuen normal bizi: mehatxuak, telefono dei anonimoak, gure izenak zuhaitzetan, familiako kotxeen gurpil izorratuak, zerbait enkargatu eta ez ordaintzea... Familia osoari eragin zion. Aitari betidanik zituen lagunek uko egin zioten: gerrak banandu ez zituenak alardeak banandu zituen. Ama dendara joaten zenean denak isiltzen ziren. Familian urte askoan ez ginen elkartzen, ez zutelako gurekin elkartu nahi. Ez dugu inoiz azpimarratu nahi izan pasatako guztia, aurrera egin behar dugulako eta eman ditugun pauso txiki asko, metro bakoitza, asko kosta zaigulako. Sinesgaitza da bizi izan genuena. Eta gaur egun daukagun eremua eta jendea gure lanari eta jarrerari esker lortu dugu, bortizkeriarik gabeko aktibismo baten ondorioz.

 

Larruskain: Nire gurasoak betikoak dira, baina beren kuadrillak, betikoak izanik, baztertu egin zituen ni alde nintzelako. Seme-alabek eskolan ere jasan dute. Tortura bat izan da. Eskerrak bide bat mantendu dugun, garbi jakinez zer nahi genuen. Urteetan izan da oso gogorra Kale Nagusia, entseguak... dena, eta gure jarrera beti izan da: ‘Lasai, irribarretsu eta aurrera. Metro bat; bada, metro bat’.

Alkain: Konpainia barruan ere jende askok esaten zuen: ‘Hau jasanezina da, zerbait egin behar dugu’. Eta guk: ‘Poliki, ezin dugu kolpez erantzun, ze hori bilatzen ari dira gu desagerrarazteko’. Bai Ertzaintzak bai epaitegiak, bai Udalak, bai jendeak, edozein akats nahi zuten gu desagerrarazteko.

«Ez da erraza bi masailak jartzea. Ez da bakarrik nire nahia edo sentimendua, baizik eta eskubidea: emakume izateagatik da. Ez dugu ahaztu behar emakume izateagatik gaudela gauden lekuan oraindik ere»

Larruskain: Probokazioak itzelak izan dira eta gu lur jota geunden, baina azkarrak izan gara erabakitzeko momentuan. Zorionez elkarrekin joan gara, baina ez da batere erraza izan eta ez da izaten ari oraindik ere.

Alkain: Ez da erraza bi masailak jartzea. Ez da bakarrik nire nahia edo sentimendua, baizik eta eskubidea: emakume izateagatik da. Oso gogorra da. Ez dugu ahaztu behar emakume izateagatik gaudela gauden lekuan oraindik ere. Atera nahi duena gizonezko beltza izango balitz, ezinezkoa litzateke ezetz esatea.

Nola blokeatu da hainbeste?

Larruskain: Botere mota asko daude atzean: ekonomikoak, kulturalak zein sozialak. Zuk klabe bat eman duzu, Ixabel, gu ezin gara atera emakumeak garelako, baina hori ez dute esaten hainbat politikarik eta pertsonak. Ez dute izendatzen non dagoen arazoa. Emakumeen segregazio bat dela esango balute, herritar asko konturatuko lirateke zer gertatzen ari den. ‘Gu pribatuak gara’, diote, ‘eta badaukagu eskubidea’. Baina zergatik dira pribatuak? Lehen Udalak antolatzen zuen Alardea, zergatik ez orain? Udalak egiten badu derrigortuta dagoelako emakumeak onartzera. Emakumea da gakoa, eta hori ez da esaten.

Alkain: Udala eta EAJ tradizionalistak ziren, baina emakumeen parte hartzea ekiditeko tradizio guztiak puskatu dituzte, bat izan ezik: gure kontra zegoen taldearen esku utzi zuten antolakuntza. Talde lobby bat zen herrian, kideek enpresetan jendea kontratatzen zutelako eta prestigio soziala zutelako.

«Badaukagu Berdintasun Lege bat, hemen badago arazo bat beste herrietan ez dagoena, ia 30 urte luzatzen ari da, eta Jaurlaritzak ez dio heltzen»

Larruskain: Epaia atera zen esanez sortu zuten Alarde Fundazioa ez dela legezkoa ez zuelako Berdintasun Legea betetzen. Gure galdera da: orain daukaten UTEa, berdin-berdina baina beste izen batekin, legala da? Dena dago airean eta Jaurlaritzak ez du hartu nahi hartu behar duen ildoa: badaukagu Berdintasun Lege bat, hemen badago arazo bat beste herrietan ez dagoena, ia 30 urte luzatzen ari da, eta ez diote heltzen.

Alkain: 2005ean, Ibarretxeren garaian sortu zen legea, eta puntu bat dago bereziki hau aurrera eramateko, baina ez dute gauzatu nahi. Legeek beren zirrikituak dituzte ez betetzeko.

Larruskain: Atzera ezin gara joan. Pasatu duguna galanta da, baina aurrera begiratu behar dugu. Batzen gaituena Alardea da.

Zuentzat urteko egunik inportanteena da.

Larruskain: Betidanik. Guk bizi izan dugu Alardea, gero zatidura, eta orain daukagu Jaizkibel. Gazteek Jaizkibel bakarrik bizi izan dute, orduan ez dakite zer den Alardea, hori ere lapurtu diete. Izan ere, gurekin parte hartzen duten gizonek jada ezin dute banda ikusi, ezta atxeroak ere, ze gu aparte gaude.

Alkain: Musika da, elkarrekin ondo pasatzeko gogoa, egun oso inportantea da. Guk sentitzen dugu, desiratzen dugu eta, gainera, eskubidea dugu. Nahi horretatik konturatzen zara, inozentzia edo logika guztiarekin: nola ez dugu ba parte hartuko?

Zuek hasi zinetenean bazenuten kontzientzia feministarik?

Alkain: Ni amaren adibidetik zurrupatutako bizipenen ondorioz nintzen feminista. Beti parte hartu dut manifestazio antinuklearretan, euskararen aldekoetan, emakumeen aldekoetan... nire herria horrela eraikia izatea nahi nuen. Eta ez zitzaigun okurritzen orduan alardean parte hartzea, hain onartua genuen gure papera gizartean... 1996an erabaki genuen kaleratzea, ze 1993tik eskatzen aritu ginen parte hartzeko eta ez ziguten ezta erantzun ere egiten. 

Larruskain: Hiru urte pasatu genituen erantzunik gabe. Ahaztu egiten dute hori. Hiru urte horiek baino lehenago ere egon zen lanketa bat.

Geroztik zenbat jasan dugun, zenbat amore eman dugun... eta ez digu inork barkamenik eskatu. Eta egin digute denetarik: pertsonalki, talde bezala, kalean, familian, lanean... Plastiko beltzak, txistuak, aterkiarekin jo. Kale Nagusia zeharkatzea eraso bat zen, kale osoa irauten zuena. Nork eta noiz eskatuko digu barkamena horregatik? Berriro diot: ezin gara atzera joan, baina ezin digute aldiro esan gehiago eman behar dugula. Ematen ditugun pausoak Jaizkibelentzat dira, baina herri guztiarentzat ere bai. Espaloietan gu iraintzen ari diren emakume horientzat ere ari gara pausoak ematen.

Hasieran ez nintzen kontziente, ez nuen pentsatzen egiten nuen hori guztia feminista izatea zela. Niretzat feministak ziren zekitenak, ikasi zutenak; miresten nituen. Bilbon, bilera batean, feminista deitu nindutenean flipatu egin nuen. Bihotzak eskatzen zidana egin nuen, pentsatuz hiru-lau urte txar pasatu eta konponduko zela.

Baina luzatu da, eta enkistatu ere bai, Hondarribiko Udalak ez duelako egin egin behar zuen lana. Garbi dago non egon den blokeoa: EAJn, Udalean, Aldundian zein Jaurlaritzan. EH Bildukoak ginela leporatzen ziguten, ezkerra, baina gu ez gara talde politiko bat, gu herriko konpainia bat gara. Urte askoan Jaurlaritzak ez du egin egin behar zuena eta orain esaten du herrian konpondu behar dela arazoa. Legeak ere esaten du Udalak egin behar duela. Baina Udalak nola konponduko du ia 30 urtez enkistatutako arazo bat laguntzarik gabe? Udala aldatu egin da, eta beste jarrera bat sumatzen da zorionez, baina bakarrik daude.

 

Alkain: Gainera, gure kontra daudenak gero eta gutxiago dira eta gero eta haserre handiagoa adierazten dute. Berriro bultzatzen dute 30 urtean landu dutena: beldurra. Hori oso sartuta dago. Benetan urte latzak izan dira, beldurra murtxikatu egiten genuen.

Larruskain: Behin pausoa emanda, Jaizkibelen sartzen zarenean, familia handi bat da. Ni oso babestuta sentitu naiz, ez bakarrik Alardearen kontuan, bizitzan ere bai, eta ni bezala besteak. Orain, bestaldean egon den jendea, bai Kale Nagusian, bai betikoekin, konturatzen hasi da bizi dutena gezur bat zela eta mezu anonimo zoragarriak idazten dizkigute sareetan, baina azaltzeko beldurra daukatela diote. ‘Aurten ikustera joan naiz’, diote batzuek. ‘Ze ondo barruan!’, Jaizkibelen sartu direnek. Hor mugitzen ari den masa horretan, emakumeek parte hartzea nahi dutenek ez dakite ongi nola egin, nola lagundu, eta badute beldur puntu bat badakitelako zer den lehen egin duten guztia. Beren alabak mugitzen ari dira eta ez dute nahi eurek hori pasatzerik. Zerbait egin beharko dute adierazteko aldaketa bat dagoela; gurekin kafe bat hartu, adibidez.

Alkain: Gure aldetik ez dute inongo kexurik jasoko. Benetan esaten dizut, nik ez dakit zein egon den eta zein ez den egon. Are gehiago, orain gaizki pasatzen ari direnak hainbat konpainiatan lanketa hori egiten ari direnak dira. Orain sumatzen ari dira beldur batzuk: agian ez diete utziko konpainian gehiago ateratzen, ez dituzte agurtuko, gaizki begiratuko diete...

Larruskain: Ni urteetan fantasma bat izan naiz. Orain ikusi egiten naute. Gero eta gehiago. Orokorrean jendea hurbiltzen ari da, gero eta gehiago.

Alkain: Giroak ez dauka zerikusirik. Horregatik, Udalak eta Aldundiak benetako pausoak emango balituzte, jende askok bat egingo luke.

Jada ez dago lehengo zatiketarik.

Alkain: Inondik ez. Aspaldi bukatu zen.

Larruskain: Gatazka egon da, baina gatazka sukarra bezala da, zerbaiten sintoma, kasu honetan berdintasun arazo batena. Noski, baretu behar duzu kalentura, baina jatorrira joan behar duzu. Zergatik ez da egon azken urteetan gatazkarik? Jendea konturatzen ari delako berdintasun arazo bat dagoela herrian eta erantzun bat eman behar zaiola.