Nafarroako Erresumaren historia aberatsa da gudu historikoetan, eta askoz gehiago Pirinioetako mugaldean. VIII. mendean Nafarroako Pirinioetako haranetan girotutako ‘Irati’ film luzeak modu zirraragarrian erretratatzen du Nafarroako eremu horretako Erdi Aroko aroa.

Orreaga, historia abiatzen den lekua

‘Irati’k baskoiek Karlomagnoren tropei nola aurre egiten dieten erretratatzen du. Filma 778. urtean Orreagan izandako batailarekin abiatzen da. Gudu horretan, haraneko buruak bere jainkosari deituz eta bere bizitza trukean emanez lortzen du garaipena. Leku honetan gertatu zirenei buruz gehiago jakin nahi baduzu, dena ezagutzeko aukera izango duzu Orreagako Museora egin daitekeen bisitan.

Iratiko Oihana

Urte batzuk geroago, Enekok zalantzan ikusten du bere aitarengandik, Orreagako batailako heroiarengandik, jasotako lidergoa. Kristautasunaren aurrerapenak sinesmen paganoak murriztu ditu. Enekok berak zalantzan jartzen ditu horrelako dogmak, baina ez du beste erremediorik, haranaren eta bere bizitzaren kontrola berreskuratu nahi badu. Horretarako, Irati izango du gidari, izen bereko oihanaren sakonera lagunduko dion neska paganoa.

Iratiko oihana Nafarroako lekurik magiko eta harrigarrienetako bat da, Europako pagadi-izeidi handienetakoa eta hobekien kontserbatutakoetakoa. Baso handi hau ia erabat birjina mantendu da, biztanleek erakutsi dioten errespetuari esker.

Aralar mendilerroa, zerutik oinez

‘Irati’ filmeko protagonistek Nafarroako beste toki harrigarri bat ere igarotzen dute: Aralar mendilerroa. Eremu honek natura, interes kulturaleko guneak eta gastronomia uztartzen ditu, beste ezerk ez bezala. Aralarko San Migel Santutegia bisitatzea gomendagarria da. Leku paregabea da, bai santutegiaren historiagatik (X. mendekoa), bai Aralar mendilerroaren gailurrean duen kokapenagatik. Bertan, santutegia inguratzen duen paisaia handia ikus daiteke.

Kobazuloa, azken helmuga

Azkenik, interesgarria da Nafarroako txoko honetako beste harribitxi natural bat aurkitzea: Mendukilo haitzuloa. Bere sakonean interpreta zaitez, isiltasuna protagonista den tokiraino jaisten da eta mendeetan zehar bere baitan sortu diren forma apetatsuei erreparatzen die. Eta emozio gogorrak gustuko badituzu, eman izena espeleoabentura programan: fisikoki zorrotza den jarduera bat, 3 ordu inguruko iraupenekoa, aldez aurretik erreserbatu beharko duzuna eta

Gudariaren Aretora iristeko aukera izango duzuna, lur azpitik 70 metrora. ‘Irati’-ren istorioak erakusten duen bezala, koba galderez bezain erantzunez beteta dago eta hobe da bizitzea, kontatu arte itxarotea baino.