Ipar Irlanda aipatzea eszena bortitzetan pentsatzearen parekoa zen XX. mendearen bigarren erdian. Gatazka hura, mende batzuk lehenago sortua, katolikoen eta protestanteen artekoa zen. Baina Ostiral Santuko Akordioek, 1998an, The Troubles (Arazoak) izenez ezagutzen den hiru hamarraldiko aroa amaitu zuten. Zaurien ondoren, harrotasuna herrialdera itzultzen hasi zen. Ipar Irlandako sei probintziak helmuga interesgarri bihurtzen ari dira, aberastasun historiko eta kultural handiko lurraldea berriz bisitatu nahi dutenentzat.

Derry da ibilbide honetako lehen geltokia. Harresiz inguratutako bazterrek herrialdearen funtsa kondentsatzen dute. Zortzi metroko horma izugarriak nortasunaren ikur diren arren, Derryren sustraiak San Columbak VI. mendean Foyle ibaiaren ertzean sortu zuen monasterioan daude. Katedral katolikoak Bogside auzoan omenaldia egiten dion misiolari hori izan zen lehenbiziko etorkina. Izan ere, Derryko portua izan zen Ipar Amerikarako abiapuntuetako bat. Hiri modernoaren jatorria, ordea, XVI. mendearen hasieran dago, Londrestik etorritako artisauen gremioen ordezkariei esker.

Baina erlijioen arteko tirabira ere orduan hasi zen, hango kale harriztatuetan islatua, katedral katoliko eta protestanteetan, monumentuetan eta hiri katoliko baten sorreraren mugarri nagusiei buruzko museoetan. Hiri horrek, XVII. mendeko kolonizazio ingelesaren ondoren, antzinako biztanleak kanporatu zituen. The Siege museoak Derryk 1689an jasan zuen setio luzearen berri ematen du, bertako biztanleek urtebete lehenago kargugabetutako Jacobo II.a errege katolikoaren tropen erasoak jasan ondoren. Katolizismoa, horrela, gune historikotik behin betiko kanporatua izan zen. Ingelesen eraginak zelten oroitzapenak zanpatu zituen.

Erdi Aroko historiari egindako omenaldia da Derryko erdigunea. Ukitu gabeko harresiak, kanoi sail batekin, XX. mendean oihal fabrikek beren ekonomia indartzen ikusi zuten hiri baten adierazpen gorena dira. Craft Villagen, industria horretako emakumeen mural batek hormetako bat apaintzen du, harresiaren azpian eraiki zuten garai hartako auzo bat irudikatzen. Adreiluzko etxetxo, kafetegi, liburu denda eta artisautza saltokien multzo polita da, eta bertako hirurogeita hamar artisau biltzen ditu. XIX. mendearen amaieran eraikitako udaletxeak beirate batzuk ditu, misiolari hark tenplua harizti baten gainean sortu zuenetik izandako historia errepasatzen dutenak.

HIRI ERABERRITUA

Bakearen Zubia, 2011n inauguratua, iragana atzean uzten jakin duen hiri baten ikurra da. Jatetxeak eta parkeak pilpiraka ari dira. Ebrington Square berrituan, ibaiaren bestaldean, edo Waterloo kale bizian, pub klasikoek kontzertuak programatzen dituzte. O’Donnell’s da tradizionalenetakoa. Berriki egin den ‘Derryko neskak’ telesaila normalizazio horren beste adibide bat da: institutuko neska talde bat, umorez tindatutako trama batean, 90eko hamarkada zailean gertatzen dena. Nesken murala da hiriaren larrua berrituz margotu den azkenekoa.

AUZO KOLONIALA

Bogside Harresitik metro gutxira dago Bogside. Auzoa kolonia ezaguna da, eta 1969an katolikoei ukatutako eskubideen (etxebizitzatik hezkuntzara) aldeko manifestazioan gatazkaren metxa piztu zuen berriro. Protesta Bogsideko gudu ezagunean eta Free Derryn amaitu zen, hiru urtez Armada britainiarrarentzat menderaezina izan zen alderdian. 1972ko urtarrilaren 30ean, Eskubide Zibilen Elkarteak deitutako beste manifestazio batean, ordea, sarraskia egin zuten, eta Bloody Sunday (Igande Odoltsua) imajinario kolektiboan geratu zen, azken urteetako egunik txarrenetako bat bezala.

Gertaera horiek guztiak oraindik ere gogoratzen dira Bogside elkarteko kideek fatxadetan margotutako horma irudietan. Horma irudiek gatazkaren pasarteak gogoratzen dituzte, baina baita bakearen sinboloak ere. Free Derry Museoak objektuen, kontakizunen eta bideoen bidez sakontzen du The Troublesen (Arazoak) lehen urteetan eta armada Bloody Sundayren ondoren sartu zen inguruan. Peacamaker museoak, berriz, hurrengo urteak aztertzen ditu. 100.000 laguneko hiri honetan dena berrituta dago, iragana isilarazi gabe.

TITANIC-EN SORLEKUA

Derryk 70eko eta 80ko hamarkadetan ikuspegi politikoen arteko gatazkaren berpiztea bizi izan bazuen, hurrengo hamarkadan Belfastek hartu zuen lekukoa. Derry bezala, hala ere, Ipar Irlandako hiriburua modernitatearen haizeetara egokitu da. Belfastek ere badu bakearen harresia, auzo katoliko eta protestanteen arteko banaketa mantentzen duena. Hormigoizko horma erraldoiak Falls Road katolikoaren (San Pedro katedrala dago bertan) eta Shankill Road protestantearen (Erresuma Batuaren eta Isabel II.a erreginaren aldeko sinboloak ohikoak dira) aldarrikapenei erantzuten dieten marrazkiak ditu. Gatazkako leku enblematikoak bisitatzen dituzten taxi beltzetako tour politikoak historiaren pasarte honen bereizgarri bihurtu dira.

Hirigunea hustu egin zen “burdinazko eraztuna” ezarri ondoren, baina Queen’s Universityko, Ulster Universityko edo Belfast Universityko ikasleak giroa suspertzen ari dira adreiluzko eraikin politez betetako hirian: Victoria erreginaren omenaldiak, diote hemen, Belfasten ordu batzuk bakarrik eman arren, nonahikoak dira. Udaletxeko lorategietako estatua, beharbada, sinpatia monarkiko baten sinbolorik handiena da, kale, plaza, eraikin edo Alberto printzeari, bere senarrari, eskainitako erloju-dorrean islatzen dena. Saint Georgeko merkatu preziatuak, artisautza, arrain eta janari postuen segida bihurtua eta berriki zaharberritua, viktoriar harrotasuna ere berreskuratu du.

ESTILO ARKITEKTONIKOAK

Belfasteko arkitekturak XIX. mendearen bigarren erdian altxatutako eraikinak eman dituen arren, Ulster Reform Clubetik hasi eta eliza presbiterianoaren egoitzaraino, Scottish Provident eraikin komertzialetik igaroz, hala ere askotarikoak dira estilo arkitektonikoak. Leku horietako batzuek beren jarduerari eutsi diote, baina beste batzuk, hala nola Crumlin Road Courthouse eta Crumlin Road Gaol, erabat aldatu dira. Auzitegiak, estilo neoklasikokoak, eta kartzela, bata bestearen aurrez aurre, Charles Lanyon arkitekto ingelesak diseinatu zituen, eta, gorte zaharra erabilera berri baten zain dagoen bitartean, kartzela whiski destilategi eta musika kontzertuak hartzen dituen agertoki bihurtu dute. Pub ugaritan hedatzen den musika kulturan murgiltzeko lekuetako bat baino ez da, hiriko zaharrena den Kelly’s Cellars famatutik benetako Maddensera. Nolanahi dela, tokiko folkloreak Belfasteko txoko guztiak bustitzen ditu.

Lorategi Botanikoak bere landare tropikalen negutegiekin eta Ulsterko Museoak, biak erdigunetik bi kilometro eskasera, ospea lortu ondoren gainbehera etorri zen hiri baten oroimena gordetzen dute.

Aldaketaren erakusgarririk handiena Lagan ibaiko pasealekua da. Eskulturaz eta beirazko eraikinez inguratuta, Titanic museoan itsasoratzen da, ontzia Harland & Wolffek eraiki zuen ontziola berean. Museoa interpretazio zentro bat da, transatlantikoaren historian sakontzen duena, bere testuinguru komertzialean, tailerren eta lanbideen birsortzean. Hain zuzen, birsortze horretan murgiltzea (2012an inauguratu zen, hondoratzearen mendeurrenean) nahitaezkoa da hiria ulertzeko. Belfast, historiako itsasontzirik ospetsuena bezala, hondoratu egin zen bere oroimena berriz azaleratzeko. Eta denborak arrazoia eman dio.