Urrutia Capeauren azken lanak biltzen dituen istorioak Jururun kokaturik daude, eta hango bizilagunen gorabeheretan oinarrituta daude bertan azaltzen diren pertsonaiak ere. Diotenez, Kubako ekialdean den badia honetara iritsi ziren, Kristobal Kolonek gidaturik, espainiarrak 1492an. Kolonizatzaileek indigenek tokiari emandako izenari, hots, «Jururu»-ri, eutsi egin zioten, sarraskiari ekin aurreko begirune keinu bakarrenetarikoa. Baina istoriootan azaltzen denez, leku izenetan ez ezik, tokikoen hazpegi zein ohituretan antzeman daitezke iragan indigenaren aztarnak, Jururuko biztanleek metropoliarekin duten lotura lehenesteko joera duten arren.

Hiztegiaren arabera, jururú hitza erabili egiten da portugesez (noiztik den ez du zehazten), kontrajarriak eman dezaketen bi adieratan. Lehenengoaren arabera, hitzak «pessoa que demonstra uma apatia, um desânimo» (gogogabezia, uzkurdura keinuak agertzen dituen pertsona) adierazi nahi du, eta adibide moduan ondoko esaldia eskaintzen du hiztegiak: «Ele anda muito jururú» (Arras jururu dabil). Bigarren adierak, honakoa dio: «diz-se de pessoa que está com muita raiva» (amorru handia duen pertsonari esaten zaio). Eta adibidea: «Desde que recebu os caroes do pai, ele anda jururú» (aitak errieta egin zionetik jururu dabil). Istorioetako pertsonaiek ez dute uzkurdura zein amorru izpirik azaltzen, ez behintzat pertsonaia uzkurrak direnik edo amorruak jota daudenik esateko moduan. Aitzitik, liburuak bildutako gertaeren arabera, ematen du poztasun ezaxolatiz bizi dutela beren egunerokotasuna. Baina benetan hala da?

“Jururu” irakurtzen ari nintzela behin eta berriz joaten zitzaidan gogoa Urrutia Capeauren aurreko lanera, “Weyleren itzala”. Hark ere Kubari egiten dio so, baina kasu honetan Valeriano Weyler y Nicolau –Kubako kapitain orokor izandakoa eta hainbat kubatarren heriotzaren erantzule, independentzia gudan– da liburuaren ardatz nagusia. Alegia, hark egindakoaren eta hari buruz esan eta gogoratzen denaren gainean oinarritzen da liburua, Michel-Rolph Trouillot Haitiko antropologoak «isildutako historia» izendaturiko hori, garaipen historien itzalean geratutakoa, berreskuratzeko. Zentzu horretan, “Weylerren itzala”-n Weyler y Nicolau ez da, historia ofizialean ez bezala, heroi moduan agertzen, kapitain krudel eta anker bezala baizik. Baina hara zein den paradoxa, haren irudiaren kontra egin arren, liburuaren ardatz nagusia den aldetik Weyler y Nicolauk, «goiko» irudi batek alegia, Kubako independentziaren gaineko historia ulertzeko irudi klabea izaten jarraitzen du.

Aitzitik, Jururun «behekoen», hots, botere dinamikatik at baina betiere haren eraginpean dauden pertsonaien bizipenak azaltzen zaizkigu. Testuingurua iraultzaren osteko Kuba da, ez independetzia (edo bada zentzu batean, bata bestea gabe ezin baita ulertu), haren argi-ilunak, pertsonaien eguneroko jardunean islatuta/inprimatuta agertu bezala. Azken horrek konplikatu egiten du, lehengo galderari helduta, ezaxolazkoa bezala antzeman daitekeen jarrera, eta «behekoen» biziraupenaren orbitan kokatu.

Jururutarren istorioak tokikoek erabilitako hitzez zipriztindu ditu Urrutia Capeauk, eta haien inguruan oin-oharretan emandako azalpenak irakurrita errusiar formalistek «otstranenie» izendaturiko horren antzekoa sentitu dut, testuaren «ezberdintasuna» edo «bitxikeria» onartuta hura ardura handiagoz irakurtzera bultzatu nauena, bertan azaldutako bizipenen konplexutasuna aintzat hartuta. Urrutia Capeauk berak egindako paisaia-margolanak biltzen ditu liburuak (tarteka Jururun bizi baita egilea), testuaren hiztegi aberatsarekin batera Jurururen irudia zehazten laguntzen dutenak.