Gosaria: belar ezezagun batzuen egoski bat. Bazkaria: kazo bat ur zikin, eta txitxirioekin baldin bazen, txitxirio gutxi batzuekin, eskuko hatzekin zenbatu zitezkeenak; eta dilistekin bazen, dilista-azal hutsekin. Ur zikin horren azalean «tito»-ak egoten ziren, zerak, harrak... mastekatzean soinu berezi bat sortzen zutenak ahoaren barruan. Preso batzuek iluntasunean jaten zuten, «tito»-z betetako ur zikin hori irentsi ahal izateko, zer irensten ari ziren ikusi gabe.

Afaria: kazokada bat ur patatekin edo kalitate txarreko laranja bat, ia-ia beti jelaturik; edo tableta bat txokolate... Txokolatearenak merezi du aipatzea. Txokolate tableta hori xafla fin bat zen, zuloak zituena eta osagarri ezezagunez egina. Txokolate horren kontura abesti bat ere sortu zen, ironiaz betea: «El que de hambre no se ha muerto se lo debe a Manterola» (Gosez hil ez denak, Manterolari eman behar eskerrak). Manterola hori Iruñeko Zapateria kaleko txokolategilea zen: egunero-egunero mezatara joaten zen gizona omen zen, baina presoen lepotik ateratzen zuen atarramentua.

Pasarte bat da, ez bertzerik, gotorlekuko eguneroko menua zein zen azaltzen duena. Juan Mari Pallin-ek idatzitako “San Cristobal gotorlekuko espetxe bizitzari buruzko testigantza argitaragabea” liburutik aterea. Juan Mari Pallin-ek idatzitako liburua erdaraz dago, eta guztiz gomendagarria. Eta kontatzen jarraitzen du:

«Rojas zuzendari-administratzailea ez zen diziplinaz arduratzen, baina bai, ordea, presoen kontura aberasteaz; presoei espetxean ematen zitzaigun janari apurrekin, preso asko gosez hiltzen ziren, ez baitzen heltzen 1.000 kaloria izatera preso bakoitzarentzat eguneko».

Ezkabako gotorlekutik egindako ihesaldiaren 80. urteurrena betetzen den maiatz honetan zorionak eman behar, urte hauetan guztietan gure oroimen historikoaren esparru, harriz betea, ildoak egiten eta jorratzen aritu eta aritzen direnei, baita Juan Pallini ere bere testigantza argitaragabea argitara ateratzeagatik. Lortu du, besteak beste eta irakasle konprometitu batzuei esker, Ezkaba mendiaren magalean dauden Iruñerriko hainbat eskolatako umeek jakitea begien aurrean duten gotorleku horretan gertatu zela Franko diktadorearen garaian espetxe batean izandako ihesaldirik handiena, baita bertako presoek egunerokoan ze jaten zuten jakitea ere.

Egunero ere ikusgai, zinismoaren eta sadismoaren adierazgarri, espetxearen horma txuri batean beltz, mezu hau: «Beste herrialdeetako espetxeak bisitatu eta gurearekin alderatuko balira, okertzeko beldurrik gabe ziurtatzen dizuet ez dagoela gurea bezain justu, katoliko eta gizatiarragorik den espetxe-sistemarik mugimendu nazionalak hemengo giltzapetuei ematen diena baino». Espainolez dago, oraindik irakurgai: «Si se visitasen los establecimientos de los distintos países (...) no se encontraría uno tan justo, católico y humano (...)», eta gainetik desegin berri den ETA erakundearen sigla, letra handitan, esku ezezagun batek zizelkatuta.

Esku artean daukadan Mario Benedettiren poema liburuak argi diosku: «Den-dena ahanzturaren lainoan hondoratzen da, baina lainoa joaten denean, ahanztura oroimenez beterik dago». Izan ere, oroimen historikoaren alorrean oraindik asko dago jorratzeke.