Iñaki, Eñaut, Beñat... bezalako izenak erregistro zibilean inskribatzea guztiz normala da Hego Euskal Herrian. Pirinioen iparraldean, aldiz, Kontseilu Konstituzionalak maiatzaren 21ean eman zuen ebazpenaren kontra joatea esan nahi du, hartutako erabakiaren arabera, frantses alfabetoan agertzen ez diren zeinu diakritikoak dituzten hizkiak izenetan ezartzea antikonstituzionala baita.

Maiatzeko erabakiaren aurretik, “ñ” hizkia duten izen gutxi batzuk inskribatzea lortzea posible zen epaitegitik pasa ostean, baina ez zen espero Konstituzionalaren ebazpenaren ondoren ere egin ahalko zenik. Aldiz, ustekabean, Konstituzionalaren ebazpena beharrean, Lapurdiko hiriburuko prokuradoreak Baionako Auzitegiak 2019an “ñ” hizkia duen “Maaño” izena onartzeko hartutako erabakiaren arrazoibidea hautatzea deliberatu du.

Thicoiperen kasuan, afera ez da auzitara heldu, Baionako Herriko Etxeak hastapenean “Iñaki” idaztea onartu ez bazuen ere, prokuradoreak familiak egindako eskaerari baiezkoa eman baitio aurkeztutako txostena ikusi eta gero. Zuzenbidean doktore den Eneritz Zabaletaren iritziz, «berri ona da, erran nahi baitu Baionako prokuradoreak onartu egin duela bertako auzitegiaren jarrera. Hala, kasu berdintsuetan prokuradorearengan joatea aski izanen da ‘ñ’ hizkia duten izenak edo abizenak idazteko».

Ibilbide judiziala maiz hartu izan da bai Bretainian baita Ipar Euskal Herrian ere, bietan tradizionalki “ñ” hizkia ohiko baita izen propioetan. 2018an, “Fañch” haur bretoiaren izenari loturiko gatazka judizialak oihartzun handia izan zuen Estatu frantses guztian, Renneseko prokuradoreak epaitegiak emandako aldeko erabakiari errekurtsoa ezarri baitzion. Azkenean, ibilbide judizial luzean, Kasazio Gorteraino heldu zen afera, eta bertan ere izenaren aldekoa izan zen ebazpena.

Ipar Euskal Herrian, aldiz, Baionako auzitegiak “Maaño” izena inskribatzea onartu eta gero, ez zen errekurtsorik izan. Haurraren gurasoek hasieratik argi izan zuten euskal izaeraren erakusle gisa har daitekeen “ñ” horren alde eginen zutela, eta haurra inskribatzeari uko egin zioten. Epaitegira jo eta aldeko ebazpena lortu zuten. Hori ikusita, prokuradoreak beste Iñaki bat inskribatzea onartu zuen, baita Alexandra Ibañezek semeari bere abizena ezartzea ere. «Maañok dena desblokeatzea lortu zuela uste dut», azaldu du Ibañezek. Azpimarratu duenez, Maañoren gurasoen laguntza izan zuen, beraiek emandako argudioak erabili baitzituen: «Lehenago bi aldiz saiatu nintzen. Ibañez nire familiaren izen historikoa zela argudiatu nuen, alferrik. Aldiz, beraien txostenarekin, izena aldatu zidaten». Thicoipek ere argudio berak erabili zituen, Ibañezek txostena eman ziolako auzitegira bidal zezan. Gutunean bi arrazoi nagusi ematen dira, eta Fañchen ebazpen juridikoa ere aipatzen da. Lehenik, frantses hiztegian hizki horrekin lau hitz agertzen direla nabarmentzen da; jatorri espainoleko terminoak badira ere, hiztegiak señor eta doña onartzen ditu, besteak beste. Bigarrenik, goi mailako funtzionarioen izenak aipatzen dira, bereziki Laurent Nuñezena, Baionako prokuradore izan zen Barne Ministerioko idazkari nagusiarena. Izan ere, Gobernuaren webgunean bertan, “ñ” hizkiarekin agertzen da.

Txostenaren balioa kontuan izanik, eta aldaketarekin hain pozik zenez, Ibañezek desmartxa judiziala egin nahi zutenei laguntzea erabaki zuen. Facebook sare sozialean orrialde bat sortu zuen, eta orain arte 30-40 laguni igorri die informazioa. Oraingoz, hori bai, Iñaki Thicoiperen deliberoa bakarrik ezagutzen da. Iñakiren gurasoentzat funtsezkoa izan zen Ibañezen laguntza: «Alexandra kontaktatu genuen, paperak eman eta erran zigun nora igorri behar genituen. Bidali genituen pentsatuz ez genuela deus lortuko, baina ukan genuen lehenik gutun bat, non galdetzen zituzten dokumentu gehigarriak, eta azkenean izan dugu gutun bat auzitegitik erranez izena onartu dutela».

Jakinarazpen hori irailaren 22an eman zen, eta joan den astean jaso zuten Herriko Etxearen agiri ofiziala, non Inaki marratua agertzen den, Iñaki ondoan idatzita duela. «Kontseilu Konstituzionalaren erabakia baino aste batzuk lehenago igorri nuen txostena, eta kezkatua nintzen ikusi nuelarik deliberoa. Uste dut txostena igortzen dutenek lortzen ahal dutela», baieztatu du Thicoipek.

Ipar Euskal Herrian, udalek izenak inskribatzea ukatu eta gero jo izan dute auzitegira herritarrek. Baina Baionako Herriko Etxean bestela hartu dute haurra izan berri duen Ibañez, bigarren semea inskribatzera joan denean. Aldi berean, ilegala da bi anai-arrebek abizena ezberdin idatzita izatea. Prokuradoreak onartu eta gero, Udalak ez badu errekurtsorik jartzen, izen horiei ezin izanen zaie aurrerantzean “ñ” hizkia kendu.

Agerikoa da administrazioan edo eremu judizialean erabakia hartzen duen pertsonaren iritziaren arabera egoera erabat aldatzen ahal dela, Kontseilu Konstituzionalaren deliberoaren ondoren bereziki. Bretainiako Rennes hiriko prokuradorearen aurkakotasuna hain da handia, non, galdu zituen errekurtsoen ondoren ere, beste Fañch bat sortu zelarik, horren kontra egin zuela berriz.

Afera konstituzionala

Estatuko frantseseko Asanblea Nazionalak bozkatu zuen Eskualdeko Hizkuntzen Ondarea Babesteari eta Sustatzeari Buruzko Legearen bi artikulu antikonstituzionaltzat jo zituen Kontseilu Konstituzionalak maiatzean. Lehena murgiltze ereduaren aldekoa zen, eta zeresan handia eman du, hezkuntzari loturik egonik milaka pertsonengan eragina duelako. Bigarren honek, aldiz, pertsona gutxiei eragiten die zuzenean, baina hizkuntzen aitortzari bete-betean eragiten dio.

Nabarmentzekoa da bi debekuak ez direla errespetatzen ari, murgiltze eredua antikonstituzionala dela ebatzita ere, ikasturte honetan sistema horretan ari diren eskola guztiek, ikastolek barne, ohi bezala ekin baitiote ikasturteari. Are, Ipar Euskal Herrian hezkuntza publikoan eta pribatu katolikoan inoiz baino murgiltze klase irekitze gehiago izan dira aurten. Iaz baino lau eskola gehiagotan dago aurten murgiltzea, eta ikastola berri bat ireki du Seaskak Bardozen.

“Molac legean” zeinu diakritikoen artikulua Fañchen aferari loturik dago zuzenean. Paul Molac diputatu bretoiak lege proposamena idatzi zuenean, horrelako egoerak berriz ere ez errepikatzea baitzuen helburu. Aferak hainbesteko oihartzuna izan zuen, non liburu bat idatzi zuen Bernez Rouz Bretainiako Kontseilu Kulturaleko presidenteak, “Fañch, le prénom breton qui fait trembler la République” (Fañch, Errepublika dardararazten duen izen bretoia). Rouzek legea bozkatu aitzin GARAri eskainitako elkarrizketan, liburuaren funtsa horrela laburbildu zuen: «‘Ñ’-a duten izenak Frantziaren batasunaren kontra doazela diote».

Zeinu diakritikoen debekuak katalanei ere eragiten die, frantsesez “i” hizkiak ez duelako azentu markarik, eta horrek “Martí” bezalako izenei eragiten baitie. Kasu horretan, gainera, egoera bestelakoa da, “Martí aferak” aditzera eman zuen bezala. «Epaitegietan galdu zuten. Europara joan eta galdu egin zuten auzitegiak Frantziari arrazoia eman ziolako. ‘Ñ’ hizkiarekin, aldiz, lau hitz daude hiztegian jasota, eta horrek dena aldatzen du. Horri esker euskaldunen kasuan ‘ñ’ hizkia salbatzen ahal da», azaldu du Zabaletak.