Apirilaren 28an, 447 urte bete ziren Tolosan 1575ean Juan Martinez de Zaldibia batxilergoa hil zenetik, Zarauzko doktoreak lagunduta. 1564an, Gipuzkoako lehen historia idatzitzat jotzen zen hark idatzitako “Suma de las cosas cantábricas y guipuzcoanos” liburuaren lehen edizioan, munduari lehen bira eman zion Victoria itsasontzia Zarautzen eraiki zela esaten zen ohar batean. Bertsio hori Gipuzkoako Batzar Nagusiek egin zuten, 1564an, Zaldibiaren obra berrikustera bidaliz Juan Martinez de Sarastume eskribaua, Zandategi lizentziaduna eta Estensoro batxilerra. Zaldibiaren obrako aipamen horren egile materialak dira, eta probintziako bertsio ofizialtzat jo ditzakegu, Maldonado de Salazar ere badagoelako, “Suma”-ren berrikuspen horretan Gipuzkoako korrejidorea zena.

Apirilaren 29an, 248 urte bete dira 1774an Juan Fermin de Guilisasti Aiako errektoreak 1619an idatzitako Juan de Etxebesteren koadernoa eta Fausto de Porturen esku zegoen “Varias noticias del país” argitaratu zituela. Bertan, 1515eko maiatzaren 24an Debako arotz-maisuak, Santorun de Reten erosleari, Andres Indañetari, emandako itsasontzi baten akta dago, Elkanoren lagun pertsonala eta Zumaiakoa. Itsasontzia Urtetako Elizamendi baserriko egurrez egin zen. Baserri horretako jabea ere, Lope de Irure, ekitaldi horretan egon zen; Arizia baserriaren ondoan eraiki zen eta Iñurritzatik itsasora atera, Getariako jabeari emanez. Akta hori Zarauzko San Sebastian de Urteta elizan sinatu zen, Mateo de Legarza notarioaren aurrean.

1862an, “Diccionario histórico de Gipuzkoa”-n, Pablo de Gorosabelek, Historiaren Errege Akademiaren arabera gipuzkoar historialari nabarmenena zenak, bi testuak batzen ditu, eta Zaldibiaren liburuan aipatzen den itsasontzia Guilisastik ezagutzera eman zuen Etxebesteren koadernoan agertzen dena dela uste du. 1870ean, “Historia general de Gipuzkoa”-n, Nikolas de Soralucek idatzi zuen Victoria itsasontzia Zarautzen eraiki zela 1515ean, Zaldibiaren obra aipatuz. 1912an Florencio Axpek, “Zarauzko erriya”-n, gure arbasoen ahozko tradizio zaharrari buruz hitz egin zuen, ontzia Zarautzen eraiki zela aipatzen zuena. Urte berean, Ignazia Praderek, “Zarautz eta bere kondaira” izeneko lanean, 1515ean eraikitako itsasontzi hori munduari lehen bira eman ziona dela uste du, Zaldibiaren liburuko iruzkina Etxebesteren koadernoko aktarekin bateratuz.

1942an, Jose de Artechek, bere “Elcano” obran, honako hau ere adierazi zuen: ontzia 1515ean Zarautzen eraiki zela. Baita Mairin Michellek “Elcano the First circumnavigator”-en (1958), Victor Maria Solak “Juan Sebastían Elcano”-n (1962), Juan Erenchun Onzalok “Noticias históricas de la villa de Zarautz”-en (1970), Juan Jose de Alzugaray-k “ Vascos universales del siglo XVI”-en (1988), Edward Rossetek “Los navegantes”-en (1998), Manuel Lucenak “Juan Sebastián Elcano”-n (2003), Gari Berasaluzek “Elkano, itsasoak emandako bizitza”-n (2008), Willian A. Douglasek “Basque explores in the Pacific Ocean”-en (2015), Miguel Vilak “El gran viaje”-n (2018), Sabino Lauciricak “Las columnas del imperio”-n (2018), Agustin Rodriguezek “La primera vuelta al mundo”-n (2018) eta Alberto Apodacak “Yo, Elcano”-n (2018) ere. Francisco Fernandez Gonzalezek ere, Madrilgo Itsas Museoan egindako “Fuimos los Primeros” erakusketarako egin zen Nao Victoriaren erreplikaren egileak, horixe bera baieztatu zuen Valladolideko “Primus Circumdedisti me” nazioarteko kongresuan. Baita Ignasi Serrahima Arbestainek “El Mapa del fin del mundo”-n (2019), Antonio Puente Mayorek “Nao Victoria, la primera vuelta al mundo”-n (2019), Leopoldo Stampak “Los galeones de las especias, España y las Molucas”-en (2020), Enriqueta Vilak “Orbita laika”-n (2020), Maria Saavedra Catedra Internacional CEU Elcano katedraren zuzendariak “La Razón”-en (2020) edota Carmen Torres Lopezek San Lorenzo de el Escorialen 2021ean egindako “Magallanes y Elcano: V Centenario de la primera vuelta al mundo” kongresuan ere. Braulio Vazquez Sevillako Probintziako Artxibo Historikoko zuzendariak, ontzia Zarautzen eraiki zela baieztatu zuen 2021eko abenduan Maltako Unibertsitatearen “El viaje más largo” erakusketan emandako hitzaldian. Artxibo historiko horretan agertu zen ontziaren azkenengo jabeari, Domingo de Apallua ondarroarrari, egindako ontziaren konfiskazioaren akta.

2022ko martxoan, Tomas Mazonek, munduko lehen biraren bidaiari buruzko dokumentazio guztiaren munduko ikertzaile nagusiak eta Rutaelcano.com webgunearen egileak, “Elcano, viaje a la historia” bere liburuaren bosgarren mendeurreneko edizioan, esaten du Guilisastik aipatutako notario-akta hori, Etxebesteren koadernoan agertzen dena, Victoria ontziari buruzkoa dela. Bertan aipatzen dituen 300 upelak edo tonak, batzuen ustez jatorri hori baztertzeko arrazoia direnak, ontziaren Tara direla ere badio askok aspalditik defendatu dugun bezala, eta ez kargatzeko gaitasuna. Beraz, ontzat ematen da ontzia Zarautzen eraiki zela 1515ean. Eta 2022ko irailaren 6an, 500 urte betetzen direla Sanlucar de Barramedara iritsi zela…