Mendiko euskal zinemagintzak Mendi Film Jaialdian du isla. Hamabost urte bete ditu dagoeneko, eta ezin zaio ukatu ibilbide ederra eta oparoa izaten ari dela. Bederen, aitortza jaso du nazioartean.

Duela hilabete eskas amaitu zen arren azken ekitaldia, bulegoan kutxak alde batera eta bestera aldatzen harrapatu dugu Jabi Baraiazarra. Lan mardulena atzean utzi du, baina laster jarri behar du hurrengo ediziora begira: «Egia esan behar badut, lana ez da inoiz amaitzen. Jakin izan bagenu zenbat kostatzen den “Mendi” aurrera ateratzea, agian ez ginateke abentura honetan sartuko. Asko eskatzen digu, baina, era berean, asko ematen digu. Gai izan gara jaialdi honen bitartez Euskal Herria mundu zabalean kokatzen; gure apustu handia zen. Inoiz ez bezala, aurten indartsu atera gara, eta aurrera jarraitzeko gogo handia dugu».

15. ekitaldia bukatu bezain laster egin zenuten lehen balorazioa. Eta pozarren zeundeten pandemiak azken bi urteotan “lapurturako” ikusleria berriro aretoak betetzera itzuli delako. Baina lehian izan diren pelikulen kalitateari dagokienez, zein da zure iritzia?

Oso altua izan da; hots, urte onenen parekoa. Aurten ez da film bat erabat nabarmendu. Beste urte batzuetan, adibidez, “Meru” edo “Valley Uprising” bezalako proposamenak oso goitik ibili ziren. Hala ere, ekoizpen independenteei azpimarra jarri nahiko nieke. Gora egin dute mailan. Mendiko zinemagintzan plataformak sartu direnetik beste eszenatoki bat dugu. Guk gure aldetik produkzio independenteak bultzatu nahi ditugu. Oro har, hamabost urteotan genero honek kalitatean gora egin du, eta ekoizpen gehiago izaten ari dira.

Egitarau zabala zein anitza, protagonistak bertatik bertara ezagutzeko aukera, ikusle asko… Nola ikusten da atzerritik jaialdia hau? IAMF (International Alliance for Mountain Film) elkarteko kide zarete, zein iritzi du?

Oso positiboa da. Erreferentetzat hartzen gaituzte. Azpimarra berezia jarriko nioke gure nortasunari, hots, euskal nortasunari. Hori oso erakargarria egiten zaie atzerritarrei. Kanpotik gero eta jende gehiago hurbiltzen zaigu, eta Bilbo hitzordua dute. Esaten digute ere giroa ezberdina dela. Ezberdinak ote garen? Bada, uste dut egunerokotasuna, mendia… ulertzeko beste modu bat dugula. Eta hori ikusten dute.

Hori da, bederen, atzerritarrek esaten digutena. Lotsa ematen dit adierazpen hauek guztiak nik neuk egitea. Soilik kanpotarren iritzia plazaratzen ari naiz. Esango nuke, baita ere, lehiatzen diren filmek ez gaituztela ezberdin egiten; gure antolakuntza eta ekoizleekin eta zuzendariekin izaten dugun harremana da berezitasun hori ematen diguna.

Azken urteotan asko aldatu da mendiko zinemagintza. Gutxira arte, jarduera baten inguruko dokumentalak nagusi ziren. Egun, sortzaile profesional gehiago daude. Badirudi, genero honen eboluzioa oso interesgarria izaten ari dela, ezta?

Ados nago. Inportantea izaten ari da sortzaileek duten formakuntza. Ugaritu eta handitu egin da. Bide batez, emakume gehiago azaltzen ari dira. Den-denak oso jantzita daude zinemagintzan. Hori gutxi ez, eta ia denak kirolari apartak dira. Jakina, horrek asko laguntzen du. Digitalizazioarekin batera, aipatu dudanak markatu du mendiko zinemagintzaren eboluzioa; horiek dira aldaketaren oinarri esanguratsuenak.

Kalitatea handitzen doaz. Garai batean, zortzimilakoetan dokumentalak egitea aitzakia zen; egun, berriz, zailtasun handiko jarduerak filmatzen dira. Hori ere berrikuntza bat da. Ikusleek, gero eta gehiago, istorio erakargarriak eskatzen dituzte. Bizipenak, emozioak… Hori guztia kontatzeko gai dira sortzaile berriak.

Bestalde, kanal espezializatuak desagertzen ari dira, eta oraindik players digital berrien agerpena ez dago oso argi. Baiezta daiteke mendiko jaialdiak genero hau aurrera ateratzen ari direla?

Bai, lan handia egiten ari gara. Uste dut eztanda ikaragarria dagoela, eta horren “errua” ikusleak egiten duen eskaera da. Pandemiaren leherketarekin gero eta jende gehiago joan da mendira. Eskaladaren praktikak ere gora egin du, baina agian ezberdina da. Ikus-entzunezko ekoizpenak handitzen ari dira, eta uste dut iraupen luzea dutela.

Mundu hau oso azkar aldatzen ari da. Duela hamabost urte analogikoak ginen. 2011. urtean, berriz, teknikoentzat eromena heldu zen, besteak beste, aldaketen aurrean ez zeudelako prest. Eta 2013an digitalizazioa iritsi zen. Aldaketa ikaragarria tresnerian, filmatzerako eran…

Aldaketen artean ere plataforma batzuen eskaintzak daude. Haien menuan mendiko pelikulak eta dokumentalak ikus daitezke. Uste duzu genero hau publiko orokorrera heltzen ari dela gero eta gehiago? Edo oasi bat izaten jarraitzen du?

Plataformek ikusle kopuru handia bilatzen dute. Baina balioak kontuan hartzen baditugu, gu geu, jaialdiak gara balio horiek indarrean jarri eta ziurtatzen ditugunok. Eta hori ez dago ez plataformetan, ezta telebistetan ere. Horietan audientzia da gobernatzen duena.

Ez dakit jaialdiak oasi bat garen, baina argi dugu geureari eutsi behar diogula. Etxean sofa batean edo gure emanaldi bat areto batean ikustea ezberdin da oso. Ez da gauza berdina, tartean giroa baitago. Eta hori sentitzen da. Hortaz, esentzia horri gogor eutsi behar diogu.

Hori guztia aipatu ondoren, esan daiteke mendiko zinemagintza osasuntsu dagoela?

Zalantza barik, bai. Bide luzea eta oparoa du aurretik. Ñabardurak ere badira. Generotzat hartzen badugu, aitor dezaket garai onenean dagoela. Eta hori hurrengo urteotan areagotu egingo da.

Film bat lehiatzeko aukeraketan, garai batean irudi ederrei eta errealizazio txukun bati ematen zitzaien lehentasuna. Egun, aldiz, badirudi hori ez dela nahikoa; eta zuk esan duzun bezala, atzean istorio bat, gidoi bat, emozioak… giltzarriak dira. Zeintzuk dira zuen irizpideak?

Saiatzen gara ikusleak asebetetzen. Baina oso konplikatua da. “Mendi”-ko epaimahaiak bi arlotan banatzen ditu sariak. Garrantzitsuenak dira sari nagusia, zuzendari onena, gidoi onena, jatorrizko soinu banda onena… Eta besteak dira: eskalada, alpinismo, abentura… onenak. Irizpide zinematografikoari lehentasuna ematen diogu. Goi mailako aktibitatea izan daiteke, baina gidoi eta istorio onak izan behar ditu. Jakina, kritika eta ikusleen iritzia kontuan hartzen ditugu.

Askotan esaten da mendiko zinemagintzak zuzendari profesional gutxi dituela. Zuek, bederen, apustu indartsua egiten ari zarete gazte errealizadoreak bultzatzeko. Hori da bidea?

Bizitza honetan gazteen alde egin behar dugu. Aurten eztanda izan da. Duela lauzpabost urte gazte batzuk ikusten genituen dokumentalak egiten. Egun, lan hobeak egiten dituzte, inplikazio handiagoa dute. Atzerriko ekoizpenak ekarri behar ditugu, baina argi dugu hemen duguna ikusarazi egin behar dugula. Harrobia badugu hemen. Lehen ikusle modura etortzen ziren, eta orain zuzendari edo kamerari bezala. Hauek guztiek “Mendi” dute buruan, eta hori eskertzekoa da. Hemengo sortzaileek guretzat oso garrantzitsuak dira.

Zuen jaialdiak badu beste berezitasun bat, eta hori hain zuzen ere da euskarazko ekoizpenei ematen diezuen garrantzia. Zein egoeratan dago euskal “produktua”?

Oraindik bide luzea du, baina egoera onean dago. Badugu euskal mendizaletasuna eta haren etorkizuna kontatzeko abagune ederra. Eta kontua ez da gure zilborrari begira jartzea eta esatea zein onak garen. Nazioarteari begira jarri behar dugu. IAMF elkartean hori eskatu digute. Inpresioa dute izugarriak garela. Egia da jaialdiek bertako produktuak kontuan hartzen dituztela. Gai horretan egundoko aukera ikusten dut.

Garaia da euskal mendizaletasunaren inguruan ekoizpen audiobisual onak egiteko. Lorpen alpinistikoak ez dira hain handiak, baina sekulako istorioak ditugu kontatzeke. Eta hori, adibidez, Ameriketako Estatu Batuetan eta Polonian egin dute “The Dawn Wall” eta “Jurek” pelikulekin. Zergatik ez dugu antzeko zerbait egiten? Hots, zergatik ez dugu pantailetara gure historia eramaten? Argi eta garbi dut arrakasta izango lukeela.

Aipatu ditugu genero honen eboluzioa, aldaketak… Etorkizunari begira, “Mendi”-k aurrera egiteko eta bilakaera egoki bat izateko, zein bide aztertzen ari zarete?

Gure jaialdiaren enbor edo zutabe nagusi bat ikuslea da. Egun, oso jantzia eta fidela da. Halere, haratago joan behar dugu. Adibidez, industria honentzat master class esparru bat sortu behar dugu. Eta parte hartzen duten guztientzat espezializazio hori heltzea da xede bat.

Beste esparru bat emanaldi familiarra izango litzateke. Ez diogu kasurik egin horri. Egitarau bat sortu behar dugu familia erakartzeko bere osotasunean: aitona ilobarekin, ama semearekin… Uste dut ikusleriaren zati bat hori eskatzen ari dela. Erronka bezala dugu jende gaztea erakarri eta gustura sentitzea. Pantaila baten aurrean egon eta 60 minutuko film bat atsegin handiz ikusten badu, erronka hori lortuko dugu. Badakigu gero eta pelikula laburragoak eskatzen dituztela. Baina, tira, saiatu behar dugu.