Joxe Etxebarrieta Ortiz, abokatu eta pentsalaria; Txabi ETAko buruzagi gaztearen anaia izanik, bere itzal handiaren azpian egon zena. 50 urte bete ziren hil zenetik. 1973 hartan bertan erail zuten Txikia eta 50 urte beteko dira, halaber, Carrero Blancoren aurkako ekintza esanguratsu hartatik. 10 urte lehenago, 1963an, 23 urteko EGIko kidea zela, Larrinagako espetxe zaharrean kartzelatua izan zen Bilbon. Atxilotuta egon zen bitartean eta Poliziak jipoitzen zuen bitartean, Jose Antonio deitu beharrean, torturatzaileak Pepe deitzen aritu zitzaizkion. Gerora, ETAn jada antolatua, “Pepe” ezizena jarri zioten.

Hilabete batzuk geroago, aske, Jose Antonio Parisera joan zen ikasketak berrabiatzera, Eusko Jaurlaritzaren beka batekin. EAJrekiko desadostasunek Euzko Gaztediko adar disidentearen buru izatera eraman zuten.

Aljeriako askapen gerran NAFen rolak, EAJrekin hausteko eta ETArekin harremanetan jartzeko adina gogoeta eginaraziko zion. 1960tik ia, Kubako eredu castrista oso kontuan hartu beharreko eredutzat hartzen zuen, maila estrategikoan. Horrela, 60ko hamarkadaren hasieran ETAren ibilbidearen ezaugarri izango den gerrillaren lehen teorizatzaile eta azken euskal erresistentziako lehen komando armatuen antolatzaile gisa aritu zen.

Parisen, euskal abertzaletasunaren historiari aportazio kritiko bat egin zion dokumentu batean. Urte batzuk geroago, ETAren zuzendaritzako kide zenean, amaiera eman zion eta erakunde armatuak berak liburuxka klandestino gisa argitaratu zuen, militanteei banatzeko. V. Batzarra prestatu behar zela eta, bere tesien inguruan, euskal exiliatu antifrankista batzuen ekarpenak gehitu eta bere anaia Txabirekin solasaldi ederrak izaten zituen. Etxebarrieta anaiak ezagutu zituztenek ez dute zalantzarik: «Bata bestearen itzala zen, eta alderantziz», alderdi ludikoenetik hasi eta konpromiso militanteraino.

1966ko azaroan, Joxe Etxebarrietak, Leninen “Zer egin?” lana oinarri, «Txatarra» izenarekin ezagutzen den txostena prestatu zuen. Txosten horretan, ETAren Bulego Politikoaren jarrera likidazionista kritikatzen zuen, bai eta erakundeari buruz «prozesu iraultzailearen abangoardia» gisa zituen ideiak ere. Etxebarrietak txostenean nabarmendu zuenez, «abangoardia ez da mugatu behar herria une jakin batean onartzeko prest dagoen hori egitera, baizik eta aurretik joan behar du, hurrengo urratsak ausardiaz markatuz».

V. Batzarrean, Etxebarrieta anaiek ETAren ezaugarri izan ziren planteamendu kulturalistei aurre egin zieten, «Fronte Nazionala» delakoaren oinarriak kritikatu zituzten eta Fronte ezberdinen defentsa egin. Erakundearen ibilbidea markatuko duen irakurketa estrategiko sakona.

Aljeriaren independentziaren lehen urteurrena ospatzen zenean, Etxebarrieta Bilbora itzuli zen Deustuko Unibertsitatean Zuzenbideari berrekiteko prest. Ikasketak amaituta, Joxek bere abokatu bulegoa familiaren etxebizitzan jarri zuen, Bilboko Alde Zaharrean. Idazmahaia, liburutegia eta zur landuzko gainerako altzariak (oraindik ere gordetzen direnak) nabarmentzen ziren bulego txiki hartatik preso politikoen senide eta abokatu asko igaro ziren, abokatu gazteari kontsulta egiteko. Joan den apirilaren 3ko omenaldian Miguel Castellsek bere hitz-hartzean gogoratu zuen.

1968 ekainean bere anaia Txabi erail zuten eta kolpe latza izan zen Joxe eta euskal nortasun osoarentzat, baina aurrera egin eta presoen defentsan buru-belarri aritu zen.

Joxe bikaina zen defentsan. TOPeko epaileek eta baita epaile militarrak ere zoriondu egin zuten, defentsa haietan egindako erakusketa bikainengatik.

1970eko abenduko Burgosko prozesuan, mundu guztia hunkitu zuen militarrek ETAko kideentzat eskatzen zituzten heriotza-zigor ugariengatik, eta Izkoren defendatzailea izan zen. Baina akusatu nagusiaren defendatzaile gisa parte hartzeaz gain, prozesua gehien dinamizatu zuenetako bat izan zen. 48 orduan ia 80 orriko lan bat idatzi zuen, eta, gainera, testu juridiko eta politiko handitzat jotzen da.

Mehatxu parapolizialek, erailketa saiakera batek -bi ezezagunek tirokatu zuten distantzia laburrera Bilboko Alde Zaharrean, atentatutik onik irtenda- edo etxe atarian bertan frankista «kontrolatugabeek» eman zioten jipoiak, bere lagun eta kide Kepa Enbeitak kontatu zigunez, ez zuten kikildu eta leial jokatu zuen bere militante printzipioekin zein diktadurako auzitegietako kideen defendatzaile lanekin ere.

Baina lagunei ere eskaintzen zien denbora. Bilboko Alde Zaharreko tabernetan bere makuluak pausatuz, lagun zuen pipatik ahokadak xurgatzen zituen bitartean, solasaldi amaigabeak izaten zituen; Pepe Gorriti, Gabriel Aresti, Blas de Otero, Vazquez Montalban, Jose Ramon Zabala, Vidal de Nicolas, Rekalde, Ibarrola eta abarrekin batzen zen, La Granja, La Concordia edo Amaya kafetegietan.

Ideologikoki marxista-leninista definitzen zuen bere burua, baina espazio intimoenean bakarrik. «Ezin zituen jasan pedanteen definizio handiak, gaizki digeritutako manifestuetako hitz harroputzak erabiltzen zituztenak», gogoratzen du Joxeanen giza ibilbidearen beste lekuko batek. Izan ere, Etxebarrieta anaiarik zaharrena azkeneraino bere buruarekin eta bere herriarekin konprometitutako intelektual bat izan zen. «Inork ezin du ezer txarrik esan berari buruz, barrikadaren beste aldean zeudenek izan ezik».

Oso gazte, 33 urte bete zituen egunean bertan, gaixotasun larri baten ondorioz hil zen. Militante eta abokatu gisa egindako ibilbidea nahikoa da beste 50 urtez ikasten eta gogoratzen jarraitzeko.