Berrogeita bost urte bete dira Gladys del Estal Ferreño ekintzaile ekologista hil zutela Tuteran, nuklearren aurkako manifestazio batean. 1979an, Tutera, Arguedas, Valtierra, Cadreita eta Cascanteko alkateek Bergarako sotoan, Arguedas eta Tutera artean, eraiki beharreko zentral nuklear baten proiektua eta 1951tik martxan dagoen Bardeako tiro-poligonoa geldiarazteko eskatu zuten.

Urte horretan bertan, eta Three Mile Island-eko (Harrisburg, AEB) zentral nuklearraren istripuaren ondoren, Europako nuklearren aurkako mugimenduak mobilizazio deszentralizatuak deitzea proposatu zuen, Energia Nuklearraren Aurkako Nazioarteko Jardunaldiarekin batera. Erriberako Ingurumenaren Defentsarako Elkartea (ADMAR) eta Euskadiko Nuklearren Aurkako Batzordeak ados jarri ziren 1979ko ekainaren 3an Tuterako Pradon ekitaldi bateratu bat, jai-aldarrikatzailea, deitzeko.

Dena normaltasunez zihoan, polizia jai gunean agertu zen arte. Gladys del Estal Ferreñok parte hartzen zuen protesta-eserialdi baketsu batean, José Martínez Salas guardia zibilak bere armaz atzetik jo zuen 23 urteko neska gaztea, eta bala batek haren burua zeharkatu zuen.

Agenteari 18 hilabeteko espetxe-zigorra ezarri zioten, «zuhurtziagabekeria ausartegiaren delitua eta heriotza» egotzita. Ulertezina bada ere, epaiketan kondenatu ondoren, guardia hori bi aldiz kondekoratu zuten: 1982an, Merituaren Gurutzea bereizgarri zuriarekin, eta 1992an, Meritu Militarraren Ordenaren Gurutzearekin, Nafarroako Erriberan egindako lanagatik.

Tuterako Udalak 21 zinegotzik aho batez hartutako bi erabakitan honako hauek eskatu zituen: barne ministroaren, gobernadore zibilaren eta ardura zuten polizia-agintarien dimisioak, FOPen (Ordena Publikoko Indarrak) erretiratzea eta gorputz errepresiboak desegitea, Bardeako tiro-poligonoko lurrak Nafarroarentzat berreskuratzea eta plan nuklear guztiak geldiaraztea. Hirurogei udalek baino gehiagok bat egin zuten adierazpen horrekin. Hori ez zen bete.

Aldarrikapen horren deialdia Tuteran egitea bultzatu zuten eskariei dagokienez, Arguedasen proiektatutako zentral nuklearra geldiaraztea lortu zen. Mario Gaviriak hala esan zuen 2017an, hil baino urtebete lehenago: «Nafarroako hegoaldea nekazaritzako elikagaien potentzia bat da gaur egun Europan: proiektu nuklear horrekin dena desagertu eta tragedia bat izango zatekeen. Egia esan, mobilizazioak izan ziren tokian -Ebroko bailaran edo euskal probintzietan, esaterako- eta lurra defendatzen jakin zen tokian, ez ziren zentral gehiago eraikitzera ausartu, eta horiek ixteko oinarriak ezarri genituen». Deba, Ea-lspaster eta Lemoizen kasua da hori, ez baitzuten inoiz funtzionatu.

Orainaldi pixka bat. Hala ere, 1979ko ekainaren 3 hartako aldarrikapenek indarrean jarraitzen dute.

Bardeako tiro-poligonoa ixteko eskakizuna ez da lortu, eta gaur egun NATOren hegazkinak benetako suarekin trebatzen ari dira hemen, planetan zehar gerran dauden herriei bonbak jaurti aurretik. 73 urte hauetan 30 bat istripu izan dira, azken biak 2015ean, eta hogei bat pilotu hil dira istripu horietan. Ekitaldi, martxa eta erabaki asko egin dira hainbat erakundetatik: Nafarroako Parlamentuak gutxienez zortzi aldiz hartu du desegitearen aldeko jarrera, Tuterako Udalak beste hainbeste aldiz, eta beste udal batzuek ehundik gora jarrera hartu dituzte tiro-poligonoa eraisteko eskatuz. Bizia, bakea eta gerra gehiago ezetz eskatzen dugu.

Eta itxaropen handia. Gladys del Estal bidegabe eta paradoxikoki Euskal Herriko bizitza, lurra eta askatasuna defendatzeagatik hil zen emakume gaztearen oroitzapenak ekofeminismoaren balioetan, energia nuklearretik eta armetatik at dagoen bizitzan, aitortzera eta sakontzera garamatza.

Gladys biktima bat da. Baina ez da bigarren mailako biktima. Haien senide eta hurbilekoek eskubidea dugu Estatuko agintari gorenek egindako kaltea aitor dezaten.

Ahanzturak, Espainiako Estatuak bere akatsak aitortu eta konpontzeko duen interesik ezak, bere oroimena bizirik mantentzera garamatza, testigantza faltsuek, berediktu bidegabeek eta botere polizial eta judizialen arteko adostasunek lausotuta. Egindako bidegabekeria aitortu eta haren oroimena konpondu nahi dugu.

Gladysi ezin zaio bizitza itzuli, baina lortu ahal dira duela 45 urte Tuterara bizitzera eraman zuten helburuak.

Adierazpen honen alde gaudenok eskatzen dugu indarrak eta sen ona batu ditzagun eskaera horiek egia bihurtzeko.