EAJren segurtasun-zerbitzuetatik abiatuta eta Estatu espainolaren trantsizioari eusteko xederarekin, duela 41 urte sortu zen Ertzaintza arazo bihurtu da egun jeltzaleentzat eta Lakuako Gobernuarentzat. Disidentzia politiko ororen aurkako jokabide autoritarioek eta euskararekiko edo kolektibo migratzaileekiko mespretxuek ez dute inoiz kezkarik piztu poliziaren eta politikaren aginte-katean, baina aurtengo ekainean Ertzaintzan mugimendu «asindikala» deiturikoa sortu izanak eta mehatxuz eta boikoten bidez EAEko polizia-politika baldintzatzeko bere asmoak alarmak piztea eragin zuen Sabin Etxean.

Ingelesez "The elephant in the room" esaten diote agerikoa den baina inork aipatzen ez duen horri. Arazoa da Ertzaintzaren elefantea hain dela handia, ezen dirudien Lakuak jada ezin diola muzin egin. Hala ere, ez dio gaiari seriotasunez heldu nahi, elefantea kontrolik gabe egotearen erantzukizun historikoa onartzea ekarriko lukeelako.

Berrogei urte izan dira EAJren interesen alde eta independentista eta ezkertiarren aurkako estamentu errepresibo gisa jarduten, Estatu espainolaren zerbitzura lan egiten. Telesforo Monzon orduko EAJko buruzagiak 1936ko Estatutuaren pean jaioko zen “Ertzaña” eratzeko erabili zuen premisatik urrun, oso urrun: Euskal Herrirako polizia propioa eta euskal herritarren beharrei erantzungo ziena.

Diktadura frankistaren hamarkaden ondoren, 1980an, hainbat iturriren arabera, EAJk poliziak entrenatzeko AEBen, Britainia Handiaren edo Israelen zerbitzu sekretuen laguntza jaso zuen. Epe horretatik aurrera, Ertzaintzak funtzio berriak eta presentzia handiagoa hartu zituen bere gain, ETAren aurkako politika espainiarraren gotorleku sendo gisa mantentzearen truke. Horrek militarizazio handiagoa ekarri zuen, baita tratu txarren kasuak eta operazio errepresiboak ere.

Aurten hil den Rodolfo Ares, Alfredo Perez Rubalcabaren esku luzea, Patxi Lopezen gobernuan Segurtasun Sailera iristea beste inflexio-puntu bat izan zen. Iñigo Cabacasen kasuaren orduko eta ondorengo kudeaketak Ertzaintzaren eta haren arduradun operatibo eta politikoen miseria guztiak islatu zituen.

Prozesu horren guztiaren emaitza gaur egungo Polizia autonomikoa da. Horri guztiari polarizazio politiko globaleko testuinguru bat gehitu behar zaio. Polizia, kapitalismoaren bermatzaile bat berez, are gehiago erradikalizatu da Europako hainbat demokraziatan. Ertzaintzako kideek daramaten “Blue Lives Matter” eskumuturrekoa eta Desokupa bezalako enpresa faxistekin duten kidetasuna joera horren isla dira, baita “Ertzainas en lucha” izeneko mugimendu «asindikalaren» protestak ere. Ez da harritzekoa haren jatorria Ertzaintzaren Brigada Mugikorra izatea.

Bere eklosiotik, Ertzaintzaren «mugimendu» honek AP-8 autobidea kolapsatu zuen Bilbon eta ehunka agente bildu zituen San Mamesen, Gobernuari soldata-igoerak lortzeko presioa eginez. Lakuak, gainera, ikerketa bat abiatu zuen Tourra baja medikoen bidez sabotatzen saiatu ote ziren jakiteko. Sindikatu korporatibisten legitimitatea ere ez dute onartzen, eta traidoretzat jotzen dituzte. Biak dira arazoaren parte, eta argi dago krisi hura ez zela ez soldatak igotzeko eskaeretan oinarritzen, ez borroka soziolaboral legitimoetan, baizik eta xantaian eta mehatxuetan, polizia-eredu baten gabezien isla.

Polizia-ereduaren eztabaida

Munduko herrialde ezberdinetan sortu diren gatazken biharamunean, poliziaren birmoldaketa konpondu beharreko gaia izan da, baina Euskal Herrian erreforma abian jartzea izango litzateke onartzea, errelatoaren lehian, polizia ez zela eredugarria izan «terrorismoaren aurkako borrokan».

Hala eta guztiz ere, Ertzaintzaren inguruko azken gertaerek eztabaidak eragin dituzte, eta, logikoa denez, ia beti errefusa eragiten dute ezkerrean. Askok uste dute edozein erreforma ezinezkoa dela, baina eztabaida unibertsalari ekitea beharrezkoa dela dioten ahotsak gero eta gehiago dira, zalantzarik gabe.

AEBn gertatzen ari da, George Floyden heriotzaren ondoren, baina Kolonbiarako ere balio du, eta, jakina, Euskal Herrirako ere bai, ez bakarrik Ertzaintzaren inguruan, baita Estatu espainoleko segurtasun indarrak herrialdeetan mantentzearen zentzuari dagokionez ere, baita Udaltzaingoaren ereduari dagokionez ere.

Kanpora begira, mugimendu global batek, "Defund The Police" izenekoak, eskatzen du ez dadila inbertitu autoritarioa den eta kultura demokratiko aurreratu batekin bateraezina den polizia-eredu batean, eta, aldi berean, diru hori berriz gastu sozialean inbertitzea exijitzen du.

Mugimendutik harago, gaur egun Ertzaintza denetik urruntzen diren hainbat segurtasun-eredu daude, eta beste polizia-eredu batzuen inguruko azterlanen emaitzak interesgarriak dira oso. Adibidez, Richard Evansek eta Clare Farmerrek egindako ikerketa konparatibo batean, geroago "Do police need guns?" liburuan islatu zutenak, Deakineko Humanitate eta Gizarte Zientzien Fakultateko ikertzaileek lau jurisdikzio aztertu zituzten, «oso alderagarriak», egitura politiko eta sozialari, egonkortasun ekonomikoari eta nahasketa eta herentzia kulturalari dagokienez, baina funtsezko ezberdintasunarekin: Kanadan eta Australian egon ohi da polizia armaturik; Ingalaterra-Galesen eta Zeelanda Berrian, ez. Polizia-agenteen ohiko armamentuak segurtasuna bermatzen edo areagotzen badu, sarritan esaten den bezala, hori frogatzen duten ikerketa zehatzak egon beharko lirateke. Hala ere, hori ez da kasua, eta ikerketen datuek, gainera, kontrakoa ondorioztatzen dute: agenteek armak daramatzaten herrialdeak ez dira seguruagoak, ez herritarrentzat, ez poliziarentzat.

Norvegia da polizia-agenteek armak errutinaz eramaten ez dituzten Europako beste herrialde bat, eta horren erabilerari buruzko lege-araudiek haren ondorioetan eragina dutela erakusten duen adibide argia. Ondoan duen Suediarekin batera, ongizate-estatu oso industrializatuak dira. Hala ere, Suedian poliziak armak eraman ohi ditu. Johannes Knutssonek eta Jon Strypek idatzitako "Policing and Society" ikerketaren arabera, polizia suediarrak norvegiarrak baino maizago egiten du tiro, eta, gainera, Suedian agente eta herritar gehiago zauritzen dira.

Ikerketa hauen emaitzek talka egiten dute Lakuak onartuko duen dekretuarekin. Izan ere, Araba, Bizkai eta Gipuzkoako udaltzain guztiak suzko armekin patruilatzera behartuko ditu Segurtasun sailak, 5.000 biztanletik beherako udalerrietan ere bai, orain arte ez zeramatzaten tokietan.

Guztira, munduko 19 herrialdek armarik gabe lan egiten duten poliziak dituzte. Ozeano Bareko uharteetako 16 herrialdeetatik hamabik, adibidez, ez diete poliziei armak eramaten uzten.

Europari dagokionez, Irlandako polizia-agenteen %20-25ak baino ez du suzko armak erabiltzeko kalifikazioa. Islandian, biztanleriaren heren bat inguru fusilez eta eskopetaz armatuta ibiltzen da, batez ere ehizakoak, baina armarik gabeko polizia dute, eta hala ere kriminalitate-tasak nahiko baxuak dira.