Bisitariaren profila aitzakia bat da. Geldiune bat bidean inguruari begira jartzeko. Datu ofizialak badaude. Durangoko Azokara jende gazte ugari gerturatzen da, 10etik 7 ohiko bisitariak dira, dirua uzten dute salmahaietan –batez beste 65 euroko gastua– eta %70ek uste du azken bost urteetan Azokak hobera egin duela. Horixe litzateke Deustuko Unibertsitateko Euskal Gaien Institutuak egindako ikerketaren ondorio gisa azaleratzen dena. Durangora gerturatzen den hamar lagunetik bederatzi euskal hiztunak dira. Eta datuek esandakoaren haritik, edo areago joanda, galdera bat –edo sorta bat– sortu da. Abiapuntua: Nola erakarri Azokara euskal hiztunak ez direnak? Jaurti dugu bala eta esku bakarrean harrapatu dute Ahotseneko kide eta idazle Gotzon Barandiaranek eta “Jakin” aldizkariko zuzendari Lorea Agirrek. Galderak, azpigalderak eta zalantzak sortzen ditu planteamenduak, baina, oroz gain, hausnarketarako izaera bereganatzen du, prentsa ere halakoak egiten noizbehinka ausartzen delako.

«Sormen lanak aurkezten ditugu, edukiak hausnartzen, transmisioan sakontzen... Eta hala ere, ez da nahikoa»

Ia hamar urte atzera egin du Gotzon Barandiaranek, Ahotsenea sortu aurreko urtera. 2006a da eta idazle eta musikari talde bat Azokatik alde egiteaz eztabaidatzen ari da. «Zergatik? Askoren iritziz ez literatura ez disko ez ziren espainolezko ekoizpenak nagusitzen ari zirelako eta edukiei barik, kopuruei baino ez zitzaielako garrantzia ematen, zenbat lagun hurreratzen ziren, zenbat saltzen, zenbat, zenbat eta zenbat. Finean, Azokak ez zuela eskaintzen liburu edota disko denda batek eskaintzen zuena baino askoz gehiago».

Hortik Ahotsenearen bilakaera. «Gure helburua euskaldunak erakartzea zen, uste osoa baikenuen euskal kulturaren gabezia nagusia bere hiztunen atxikimendu falta dela, uste baikenuen euskaldunok ez dugula geure kultura ezagutzen. Gure ustez, Azokak euskaldunak behar zituen, gure xedea euskal kulturaren erreferente nagusia den kultur hitzorduan euskarazko kultura nagusi izatea baita». Hortaz, gaur egungo Azokan euskal kulturaren ekosistema osatzen duten eragile guztiak biltzen direla iritzi dio Barandiaranek. «Sormen lanak aurkezten ditugu, edukiak hausnartzen ditugu, komunikabideetako bidelagunei esker Euskal Herri osora zabaltzen ditugu, transmisioan sakontzen dugu eta zaleen erantzun zuzena jasotzen dugu». Baina ohartarazi du: «Hala ere, ez da nahikoa».

«Euskal kulturaren arazoa estrukturala da», aipatu du eta aurre egiteko modu bakarra «euskal kulturaren ekosistema osatzen dugun eragileen arteko auzolana / elkarlana / sinergia da». Imajinario kolektibo baten beharra, euskal erreferenteak sortzearen beharra, prekaritateak sortutako zauriak, ikerketa... «Beharrizan asko, gabezia sakonak ditu erdal kulturekiko desabantailan dagoen euskal kulturak. Akaso horiek beteta lortuko dugu, berezko ekarpenez, betiko herrikide ezezagunak gure kulturarekiko gutxieneko interesa izatea. Behar ditugulako, noski, erdal hiztunak, Euskal Herria egiteko, Azokak behar dituelako erdal hiztunak herri honetako bizilagunak direlako». Eta galderari, galdera gehiago erantsi dizkio idazleak: «Zergatik erakarri nahi ditugu erdaldunak, erakar ditzakegun euskaldunen kopuruak goia jo duelako? Erakar ditzakegun euskaldun guztiak erakarri ditugulako jada eta hazteko bide bakarra erdaldunak geureganatzea delako? Eta hori euskaldunok egin behar dugu edo erdal hiztunenganainoko irismena duten beste batzuei dagokie?»... eta abar luze bat, oraindik erantzun zehatzik gabe. A.K.

«Azokakoa banintz, gehiago kezkatuko ninduke euskaldun diren horiek zergatik ez datozen»

Galdera nagusiaren atzetik azpigaldera gehiago datozkio burura Lorea Agirreri. «Zergatik ez datoz?», bota du itauna, erdaldun elebakarrei erreferentzia eginda. «‘Nola erakarri euskal hiztunak ez direnak azokara?’. Galderak horrela planteatuta erantzunaren bilaketa edo pisua jartzen du Azokan, jartzen du euskaran, euskaldunak garenon gainean. Igual pisua beste aldera ere jar liteke. Galdera hori egingo bagenu, beraiei galdetu behar genieke. Gustatu ez gustatu, ezagutu ez ezagutu, erdaldun elebakarra ere etor daiteke eta ondo moldatuko da», osatu du argudioa “Jakin”-eko egungo arduradunak.

Bere iritziz, Azokatik begiratuta, galderak beste molde bat behar luke bereganatu. «Azokari gehiago interesatzen zaio beste galdera mota bat egitea, ez hainbeste hiztun elebakarrak eta euskaldunak, baizik eta galdetzea ‘nola egingo dugu gazteak erakartzeko?’, edo ‘nola egingo dugu jatorri desberdinetako jendea erakartzeko?’, edo ‘azken olatuetako migranteak erakartzeko?’, edo ‘nola egin dezakegu Euskal Herrian gaur egun hitz egiten diren 100 hizkuntza horietako jendea, horietako asko minorizatuak haien herrietan ere, erakartzeko?’», jaurti du galdera sorta.

Hizkuntzaren haritik multzo banaketak nabarmendu ditu Agirrek, batzuk argiak, besteak ez hainbeste. «Agian euskaldunon zakua edo elebakarren zaku horiek ez dira zaku itxiak, euskaldunak elebidunak garelako eta besteekin nahasten garelako baita ere».

Afera ez da hutsalki euskal hiztuna izatea, «egongo da jende asko ez dena euskal hiztun eta badatorrena, euskaltzalea dena, euskararen alde dagoena eta imajinatzen duena Euskal Herri bat euskara presente egongo dena eta ahal bada indarrarekin». Beste jende multzo bati begira jarri da horren haritik, euskararekin eta euskal kulturarekin zerikusia duen orori bizkar emanda bizi den jende taldearen bueltan, hain zuen –«horrek ekar lezake bi kultura egotea, bi hizkuntzei lotua eta askotan bizkar bizitzea»–. «Guk kultura espainola kontsumitzen dugu, baina badago beste komunitate bat gaitasun linguistikorik ez duena bestearengana gerturatzeko eta badirudi interes gutxi duela ere horretarako. Itzuli izan direnean espainolera gauzak ez dute eman espero zen emaitza; Atxaga bat, ‘Saizar bat’... Hor dago errealitate bat bi kultura sortzen direna. Bi kulturok gizarte bat osatu nahi badugu eta elkarrekin bizitzeko borondatea baldin badugu, egia da arazo bat sortzen dela. Zer eraikiko dugu bereziki batek bestea ezagutzeko gogorik ez duenean?», segitu du hausnarketan.

Lorea Agirrek argi du Azokaren lehentasunen artean euskaldunak erakartzea behar duela egon. «Ni Azokakoa banintz gehiago kezkatuko ninduke euskaldun diren horiek zergatik ez datozen».

Azokako erdal produktuez aritu da. «Arrisku hori badu Azokak, erakargarri izan nahi horretan bere zentroa galtzearena». Bidean, prestigiatzearen beharra jarri du azpimarran. «Zergatik? Momentu honetan hemen eta munduko leku askotan botere eta subordinazio harremanak daude. Eta desberdinkeria. Eta hori kontuan hartu gabe ezin duzu planteatu ‘zer egingo dugu erdaldun elebakarrekin?’. Erdaldun elebakarrak erakartzeko esfortzu horrek ekar lezake zure buruaren desoreka, hau da, desberdintasunak areagotzea, helburua izan denean hain zuzen azoka hori sortzea berdintasun planora ekartzeko».

“Jakin”-eko zuzendariaren iduriko, euskarak zentroan behar du, tresnak eta baliabideak ezinbestekoak ditu eta baita kapital sinbolikoa ere, kulturak, Azokak ematen diona. «Horrek ematen dio prestigioa eta hor agertzen da bazarela». A.K.