Cristina Calderon, yagan hizkuntzaren azken hiztun natiboa, Latinoamerikako hegoaldeko muturrean bizi den jatorrizko herri indigena, asteazken honetan hil da, 93 urte zituela.

Jendeak «amona Cristina» izenez ezagutzen zuen Calderon, eta Gobernuak «giza altxor bizitzat» jo zuen duela hamarkada bat baino gehiago, gainbeheran dagoen kultura bat zaintzen egindako lanagatik eta erakutsitako kemenagatik.

«Gaur hil da nire ama, gure tradizioen gordetzailea, yaganaren azken hiztun aktiboa. Berarekin gure herriaren memoria kulturalaren zati garrantzitsu bat doa», txiokatu zuen haren alabak, Lidia Calderonek, hil zela iragarri ondoren.

Calderon gaztea Txileko Konstituzio berria idatzi duen batzarreko 155 kideetako bat da, eta jatorrizko herrientzat gordetako 17 eserlekuetako bat betetzen du.

«Bihotzeraino heltzen zait. Cristina bere herriaren eta hizkuntzaren alde lan egin zuen emakume borrokalaria zen. Hizkuntzak nola defendatu irakatsi zigun guztioi», gaineratu du Elisa Lonconek, konbentzio konstituziogile eta akademiko indigenaren presidente ohiak.

1.600 kide

Muturreko tenperatura eta haizeei eutsiz, yaganak nabigatzaile aditu talde nomada bat ziren, eta duela 6.000 urte baino gehiago bizi izan ziren Suaren Lurraldeko artxipelagoan, Latinoamerikako hegoaldeko muturrean, Txileko eta Argentinako lurretan.

Txileko Indigenen Legean aitortutako zazpi herrietako bat dira, eta azken erroldaren arabera, gaur egun 1.600 kide inguru dituzte (Txileko biztanleria osoaren %0,1).

Beste jatorrizko herri batzuek bezala, yaganen kopurua nabarmen murriztu zen (ia %50) XIX. mendean kolonoak Txilera iritsi ondoren. Gaur egun, ondorengoak hainbat komunitatetan bizi dira, ugariena Villa Ikikakoa da, Puerto Williamsetik gertu, planetako hiririk australena.

Calderon indigenen arteko erresistentzia kulturalaren sinbolotzat hartzen da, yagan hizkuntza edo yamana, idatzi gabeko hizkuntza melodikoa, kontserbatzeko egiten zuen borrokagatik. «Haien maitasuna, irakaspenak eta borrokak munduaren hegoaldetik, dena hasten den lekutik, bizirik jarraituko dute betiko», esan du sare sozialetan Gabriel Boric presidente hautatuak.

Hoy a los 93 años ha fallecido Cristina Calderón del pueblo Yagán. Pero su cariño, enseñanzas y luchas desde el sur del mundo, donde todo comienza, seguirán vivos por siempre. Un abrazo gigante a toda su familia y Villa Ukika. No están sol@s.

— Gabriel Boric Font (@gabrielboric) February 16, 2022