Sareetan aurkitutako bideo bat da. Play sakatu eta Irati eta Nahia izeneko futbolari gazteak agertzen dira hizketan. Kirol kazetarien antzera, elkarrizketatzaileak jokatu berri duten partidari buruz galdetzen die, euskaraz. Partidaren hainbat unetako irudiak tartekatzen dira bideo editatuan, eta kirolariek jokatutako partidaren inguruko iritziak ematen dituzte; nola sentitu diren, partida nola ikusi duten, jokaldirik onenak zeintzuk izan diren... hori guztia, euskaraz.

Pentsa daiteke euskaldunen arteko elkarrizketa horiek euskaraz izateak aparteko misteriorik ez duela, baina zenbat kirol jarduera burutzen dira erdaraz entrenatzaileak zein kirolariak euskaldunak izan arren? Askotan urteetako inertziak egoten dira horren atzean, kasu batzuetan eraisteko hain zailak ez direnak. Ingurune erdaldunduetan, non haur eta nerabeen euskararen erabilera eskola mundura mugatuta egoten den, kirola arnasgune izan daitekeela frogatu dute Deustualdean.

Esperientziak helburu zehatz bat izan du, euskaraz bizitzeko eskola ez den espazio bat irabaztearekin lotutakoa. Esperientzia gertutik ezagutzeko, proiektuan parte hartu duten eragileekin hitz egin du GAUR8k.

‘Entrenatzen’ proiektua da, eta ariketa xume hori, elkarrizketa, egitasmoaren ardatz nagusia izan da. Helburu bat zuen finkatuta. haur eta gazteen kirol jardueretan euskararen erabilera sustatzea, eta lortu du. Orain esperientzia baloratu behar dute, ekimenari jarraipena emateko aukerak aztertu... baina eragileen artean esperientzian sakontzeko asmoa sumatzen da.

Antolatze lanetan ibili direnek zehaztu dutenez, hainbat eragileren ahalegina dago atzean, baita proiektua lantzeko hainbat saio ere, baina praktikan, prozesu natural bat jarraituz, entrenamenduen arduradunak eta kirolari gazteak euskaldunak izanik, euskararen erabilera era naturalean ezartzea lortu da askotan. Beste kasu batzuetan, ingurunearen ezaugarrien arabera, euskara eta gaztelaniaren erabilera uztartu dira, euskaldunak ez diren kirolariak egon direnean, baina finean esperientzia txalotu dute parte hartzaileek, hizkuntzaren arloan emandako aurrerapausoaren ondoan, kirol jarduna bera ikusgarriago egiteko aukera ere izan delako, adibidez.

Modu ludikoan landuta

Bilboko Deustualdean jarri dute abian esperientzia, hainbat aisialdi elkartek osatzen duten Kukulaisi Aisialdirako Topaguneak bultzatuta. Ekimenak Lakuako Hizkuntza Politikako Sailburuordetzaren, Bizkaiko Foru Aldundiko Euskara Zerbitzuaren eta Bilboko Udaleko Euskara Sailaren laguntza izan du.

Aisialdia eta euskara dira sare horren partaideen lan eremuaren ardatz nagusiak. «Proiektu ezberdinak lantzen dituzten 18 bazkide daude Euskal Herri mailako topagunean», eta «horien artean proiektu txiki bat zuen Berbaizu elkarteak. Ideia hori jorratzen hasi ginen, elkarlanean, eta hortik sortu zen egitasmoa helburu zehatz batekin: kirol eremuan gazteen artean euskararen erabilera areagotzea, gazteei eremu ez formalean euskara erabiltzeko aukera emanez», azaldu du June Furundarena Artesano Kukulaisi Aisialdirako Topaguneko zuzendariak.

Egitasmoaren gakoa bideoz grabatutako elkarrizketa horiek dira, aurretiko lanketa bat izan dutenak. Gazteen ahozkotasuna lantzea izan da asmo nagusietako bat, eta horren barruan elkarrizketa izan da ariketa nagusia, tresna moduko bat. Zehaztutako norabide horretan hainbat eragileren parte hartzearekin lan egin dute: kirol klubetako zuzendaritza taldeak, entrenatzaileak, familiak, irakasleak... eta guztiekin aurrelanketa bat egin dute. Dinamika kirol taldeetan garatu da, baita zenbait eskolatan ere, eskola kirolaren eremuan, irakasleen eta guraso elkarteen parte hartzearekin.

«Gurasoekin sentsibilizazio saioak egin ditugu kontzientziatzeko, gurasoek eurek grabatzen dituzte bideoak; entrenatzaileekin, ahozkotasuna lantzeko, eta formazio saioak izan dira zer estrategia erabil ditzaketen jorratzeko, gerta baitaiteke euskaldunak izatea baina agian egunerokoan euskaraz ez egitea edo erdizka egitea», zehaztu du Furundarenak eta inguruko errealitate ezberdinak kontuan hartu direla nabarmendu du.

Prozesu horretan, zuzendaritza taldeko ordezkariekin klub mailan egin daitezkeen aldaketez edo urratsez hitz egin dute. Gurasoekin, ariketak dituen onurak aztertu dituzte, eta kirolariekin ere elkarrizketaren beraren lanketa egin da, «modu ludikoan, hizkuntza jorratzearen bidez elkarrizketa bera landuz, nola egiten den, testuingurua jarriz, gero haiek galderekin probatzeko...».

Elkarrizketa izatearen arrazoia

Aurrelanketa horretatik elkarrizketen fasera igarota hau proposatzen zitzaien: gurasoek eurek grabatzea, kirol saioen bideo laburrak ere egitea, eta amaieran, elkarrizketaren grabazioa egitea. «Gero Kukulaisik editatu ditu bideo horiek eta Interneten partekatu, sareetan zabaldu... Eta “Uriola” herri komunikabidearen bitartez, Youtuben», zehaztu du urrats teknikoago horiez.

Helburua ez da «sekulako bideoak sortzea, baizik eta haiek ikusteko moduko batzuk egitea, argitu du gazte larrabetzuarrak. Haur eta gazte horien interesak, motibazioa... ere proiektuaren osagai nagusietako batzuk izan dira, erantsi duenez.

Lau kirol klubetan garatu dute proiektua: Deustu Kirol Elkartea, Artizarrak Futbol Kluba, Elorrieta Kirol Elkartea eta Deustu Arraun Elkartea. Eskola kirolera ere eraman dute ekimena lau ikastetxe publikotan: Deustuko Eskola, Intxixu Ikastola, Deustuko Ikastola eta San Inazio Eskola. Eskola eremuetan, proiektua jorratzeko, irakasleen eta guraso elkarteen laguntza izan dute.

Elkarrizketa horiek ardatz nagusia izan dira, eta aukeraketa hori gazteen emozioekin eta interesekin lotuta dago, hein handi batean. «Kirolaren eremuan ahozkotasuna lantzea izan da helburu nagusia, baina tematika kirola da, haiek emozio positiboekin lotzen duten testuinguru bat izatea nahi genuen», argitu du Jon Iñaki Dominguez Petralanda Topaguneko kirol arduradunak.

Hainbat ingurutako haurrek euskara eskolarekin lotzen dute, azterketetako hizkuntzarekin...eta proiektuak emozio positiboekin lotu nahi du euskara, plazerarekin, kasu honetan kirolarekin», dio Dominguezek.

Proiektuak hainbat fase izan ditu. Gurasoekin eta guraso elkarteekin euskara sustatzeko kirolak duen estrategikotasun mailaren inguruko sentsibilizazio tailerra egin dute. Dominguezek azpimarratu duenez, erraztasunak emateko, eta trebetasunak eskaintzeko, esku hartze ezberdinetan laguntzeko formazioak izan dira, «bakoitzari egokitutako formazioa eta edukiak» prestatzeko. Zuzendaritza taldeaz, gurasoez edota entrenatzaileez gain, haurrak haiek ere saio horien protagonista izan dira, «ahozkotasuna lantzeko eta elkarrizketa prestatzeko» behar zuten laguntza emateko.

Eremu ez formala

Dominguezen arabera, oso garrantzitsua izan da elkarteekin eta ikastetxeekin izandako lanketa, eta komunitate horien inplikazioa jasotzea, aurrerapausoak egon direlako hizkuntzaren inguruko inertzien apurketan.

Deustualdea bezalako inguru txiki batean garatu bada ere, oso errealitate ezberdinak ikus daitezkeela azpimarratu du, espazio batetik bestera «alde handiak» daudelako, eta horrekin lotuta eta egitasmoaren jarraipena egiteko, pilotajea egiten ari direla zehaztu du, egitasmoaren «atal potolo bat»; «irudi orokor bat ateratzeko», alegia, Soziolinguistika Klusterraren ildoak jarraituz.

Kirola eta elkarrizketa ere ez dira ausaz aukeratuak izan. Gogoratu du azken boladan pisu handia hartzen ari dela espazio ez formaletan eragitearen beharra, «eskolak sekulako lana egiten duelako hizkuntza mailan, baina hortik kanpo aisialdia eta, horren barruan, kirola oso espazio garrantzitsuak dira. Espazio erlaxatu horietan harremanak sortzen dira, eta horrek eragina du hizkuntzan. Azpimarratu duenez, hainbat ikerketa daude horretaz eta horien inguruko informazioa partekatu dute proiektuko eragileekin, familiekin adibidez, egitasmoaren proiekzioa azaltzeko.

«Behar genuen bultzada»

Jone Oliban Lizarraga proiektuan parte hartu duen entrenatzaileetako bat da. Onartu du dinamikan buru-belarri sartzeko gogoa bai, baina zalantzak ere izan zituztela hasieran, kirolari gazteek gogoz hartuko ote zuten.... Erantzuna, aldiz, oso ona izan da, bere hitzetan. «Oso ondo sartu dira» eta momentu batean ere ez dute jarraitzeko aukera zalantzan jarri.

«Haiek gogoz hartu dute, guk entrenatzaileok gogoa izan dugu giro euskaldun bat izateko, eta azkenean, proiektu hau izan da pausoa egiteko behar genuen bultzada», azaldu du entrenatzaile eta zuzendaritza taldeko partaide Olibanek.

Arraun taldean 160 fitxa dituzte eta 48 neskenak dira. 14 eta 15 urteko gazteekin entrenatzen du Jone Olibanek. Gaztetxo horien artean zer nolako erantzuna aurkitu duten galdetuta, hasieran lotsa puntu batekin hartu zutela aipatu du. Ondorengo prozesuaren inguruan, esan du, adibidez, elkarrizketak egiteko orduan denbora eman zitzaiela «apur bat mentalizatzeko, gogoz egiteko, ideiak zelan ahal zituzten adierazi komentatzeko...», eta kanpoan, familiek ere dinamika interesarekin jarraitu dutela gaineratu du.

Hizkuntzaren ondoan, elkarrizketa horiek lantzen izan duten esperientzian sakonduta, erantsi du urduritasun puntu bat erakusten zutela, sareen mundu horretan pertsonalki agertzeak eragin ohi duen presio puntu horrekin, mezua ondo azaltzeko, itxura ona emateko...

Pozik daude proiektuarekin, «eurentzat [kirolari gazteak] polita izan da. Azkenean, eurek igarri dute diferentzia aurreko egunerokotasunarekin alderatuta: batzuetan euskaraz eta beste batzuetan erdaraz egiten genuen, biak uztartzen, eta orain saiatu gara euskararen erabilera indartzen». Zehaztu duenez, zenbait taldetan euskaraz ez dakiten kirolariak ere badira, eta beraz, zaila da euskara hutsean egitea, euskaraz egin ondoren dena erdaraz egin behar izatea...».

Elkarrizketak sare sozialetara igotzeak izan duen eraginkortasuna ere aipatu du Olibanek. Adin horietan garrantzi handia duten sareen munduarekin kontaktuan izan dute hizkuntza esperientzia eta hori estimulagarria izan da, motibagarria. Horren froga da elkarrizketa horiek sareetan partekatu izana, eta zer egiten duten erakusteko aukera izateak ere balio handia izan du. Izan ere, Jone Olibanek zehaztu duenez, «justu arrauna, beste kirol batzuekin alderatuta, apur bat ezezagunagoa da edo ez dauka, esaterako, futbolak daukan oihartzun bera... Eta proiektuak kirola bera erakusteko ere balio izan du, eta haiek ere apur bat berezi sentitu dira».

Kirolak berak proiektuan izan duen protagonismo horretaz komentatu du kirolaren berezko hiztegia ere lantzeko egin duten ahalegina, erronka handiegietatik urrun baina «gutxika-gutxika, hiztegia sartzen». «Lortu dugu, eskola eremutik kanpo, euskara naturaltasun handiagoarekin erabiltzeko helburua. Konturatu gabe hasieran erabiltzen ez zituzten hitz horiek orain zuzenean esaten dituzte entrenatzaileei zuzentzen zaizkienean», erantsi du Usune Elizondo Deustu Arraun Taldeko entrenatzaileak .

Taldea bera, kluba, euskaldunagoa dela aipatu dute alde positiboen artean: «Uste dugu klubaren egunerokotasunean euskara presenteago dagoela eta, beraz, pozik gaude egindako aldaketarekin».‘Entrenatzen’ proiektuak ahalbidetu dituen urrats berriekin, kirolak euskarari zabaldu dizkio ateak. Orain proiektuarekin jarraitzea da asmoa, euskararen arnasgune horrek hazteari utz ez diezaion.

ELORRIETAN, TXIKIEN ADIERAZPEN MAILARI ADI ETA URRATS BERRIEN BIDEAN

Elorrieta Kirol Elkartean, 6 eta 12 urte bitarteko 180 neska-mutil inguru aritzen dira futbolean ikasturtean zehar. Horietako gehienak, entrenatzaile asko bezala, euskaldunak dira, baina ez guztiak. Egunerokotasunean gaztelania da nagusi entrenamenduetan eta taldearen funtzionamenduan, nahiz eta komunikazioak, adibidez, elebidunak izaten saiatzen diren.

Elorrieta ‘Entrenatzen’ proiektuan sartu da buru-belarri, Kukulaisiren eskutik. Balorazioa eskatu dio GAUR8k Gorka Puertas elkarteko idazkariari. Balantzea positiboa da, baina ez pentsatu bezain erraza. Hizkuntzarekin baino, adinarekin lotuta egon daitekeela uste du, 7 eta 10 urteko haurrekin lan egin baitute, eta adin horietan ahozko adierazpena ez baitago adin altuagoetan bezain landuta, zehaztu duenez. Aipatu du txikienekin hizkuntza-pilula moduko batzuk landu dituztela azalpen luzeak erabili beharrean, eta inertzien aldaketa hortik has daitekeela uste du. Epe ertain-luzeko proiektu gisa ulertzen du ekimena, beste urrats batzuk ekarri dituena; adibidez, barruko komunikazioetan, euskararen erabilera indartzea. Konpromisoa argia da, baina tresnak behar ditu boluntarioekin funtzionatzen duen talde batek, eta bide horretan daude. Puertasen ustez, kirolak eginkizun handi bat du normalizazioan eta arlo horretan erreferentzialtasuna eskaini dezakete kirol elkarteek, baina horretarako instalazioen erabilera ere bermatu beharko litzateke, taldean kanpoko instalazioak erabiltzera behartuta baitaude.