Eskualdeetako hizkuntzen eta hizkuntza gutxituen Europako Gutunaren balantzean, Europako Kontseiluak neurriak eskatu dizkie Estatu espainiarreko agintariei Hego Euskal Herrian epaiketak euskaraz egiteko aukera zabal dadin, aldeetako batek hala eskatzen badu. Euskara erabili den prozesu judizialen erregistro bat egiteko ere galdegin du.

Txostena osatu duten adituek Araba, Gipuzkoa, Bizkaia eta Nafarroako herritarrak Estatuko Administrazioarekin euskaraz aritzeko aukera izan dezaten segurtatzeko neurriak exijitu dituzte, baita euskara osasun eta gizarte zerbitzuetan erabiltzeko pausoak ematea ere. Hezkuntza tekniko eta profesionalean euskaraz dagoen eskaintza handitzearen alde ere azaldu dira.

Nafarroako kasu zehatzean, zonifikazioaren «trabak ezabatzea» aldarrikatu dute, eta ETB3ko programazioa zona euskaldunean «behintzat» ikusi ahal izatea ere bai.

Gaztelaniazko klase minimo bat inposatzearen aurka

Europako Kontseiluko adituek, bestalde, «kezka sakona» agertu dute gaztelaniazko klase minimo bat inpostatzen duten sententzia judizialengatik, hezkuntzako hizkuntza gidaria bat edo bertzea izan behar ote den erabakitzeko «zalantzen» aitzinean.

Adituek oroitu dutenez, Estatu espainiarrak gutun hori sinatu zuenean, «babes maila handienaren alde» egin zutela. Estatu frantsesak, ordea, bertze estatu kide batzuek bezala, ez du karta hori izenpetu nahi izan ez dagoelako frantsesaz gain bertze hizkuntzarik bermatzera derrigortuta.

Zehaztu dutenez, Estatu espainiarrak gutunarekin bat egiteak erran nahi du eskualdeko hizkuntza edo hizkuntza gutxitua hezkuntzako hizkuntza gidari bezala erabili behar dela ikasgai ugaritan (adibidez, katalana Katalunian). Gaztelania eta atzerriko hizkuntzen klaseak lirateke salbuespen bakarra.

Azpimarratu dute «gaztelaniazko ikasgaien ehuneko minimo bat ezartzea eskola bakoitzerako Espainiak gutunaren 8. artikuluan onartutako konpromisoen aurkakoa dela, argi eta garbi».

2020ko Kataluniako epai baten harira

2020aren amaieran Kataluniako Justizia Auzitegi Nagusiak emandako epai baten harira sortu zen eztabaida batez ere. Sententzia horrek ezarri zuen bertako eskoletan klaseen %25 gaztelaniaz eman behar zirela gutxienez. Horrek kolokan jarri zuen Kataluniako murgiltze eredua, katalana hizkuntza gidari duena.

Europako Kontseiluko adituek Aragoi, Balear Uharteak eta Valentzia ere nabarmentzen dituzte, eskualdeetako hizkuntzen eta hizkuntza gutxituen «egoera okertu» delako, gutunaren betebeharrak «trabatzen dituen neurrien» ondorioz.

Oro har, Europako Kontseiluak uste du eskualdeetako hizkuntzen eta hizkuntza gutxituen babes sistema «ongi garatua» dagoela. Azpimarratu duenez, 2023tik hizkuntza koofizialak Kongresuan eta Senatuan erabil daitezke.

Hala eta guztiz ere, hezkuntzan, justizian zein estatu administrazioan –zerbitzu publiko batzuetan eta mugaz gaindiko trukeetan– egiteko bidea gelditzen dela ikusten du.

Justiziak, eskaerei erantzun ere ez

Justizia arloari buruz, adituek esplikatu dute gaur egungo legediak edo horretaz egiten den interpretazioak «ez duela ziurtatzen» epaitegiek prozesuak hizkuntza koofizialetan egitea. Estatu espainiarreko daturik ez badu ere, badakite «ez direla ia inoiz erabiltzen» ez epaiketetan ez epaietan, ezta dokumentu eta gutunetan ere.

Are gehiago: «Epai judizial gehienek ez diete dokumentazioa hizkuntza koofizialetan –katalanez, euskaraz edo galegoz– jasotzeko eskaerei erantzuten».

Administrazioko langileen ezagutza, «txikiegia»

Hizkuntza koofizialak dituzten autonomia erkidegoetako Estatuaren Administrazioaren egoera ere gaitzetsi du Europako Kontseiluak, hizkuntza gutxituetan edo eskualdeko hizkuntzetan lan egiteko ezagutzak «txikiegia izaten jarraitzen duelako eta hainbat testu eta formulario gaztelaniaz soilik daudelako eskuragarri oraindik».

Adituen iritziz, telebista eta irrati programek hizkuntza koofizialetan egiten duten eskaintza «ona da orokorrean»; Estatuko telebista publikoan eskasa da, ordea.

Nazioarteko ikus-entzunezko plataformei dagokienez, autonomia erkidego batzuek akordioak lortu dituzte pelikulak eta saioak bikoizteko, baina Europako Kontseiluak estatuko agintariak ere bultzatu ditu horretara.

PPk eskubidea ezabatu du Senatuan

Europako Kontseiluak markatutakoaren kontrako norabidean, espainiar Senatuko PPk prozesu judizialetan, izapideak zein lurraldetan hasten diren kontuan hartu gabe hizkuntza koofizialak erabiltzea baimentzen zuten artikuluak ezabatu ditu defentsa eskubideko lege proiektutik. Gainontzeko taldeek Kongresuan erabaki horri buelta emateko konpromisoa hartu dute.

Senatuko Justizia Batzordeak defentsa eskubidearen lege proiektu organikoaren ponentziaren txostena onartu du astearte honetan. Gobernuak aurkeztu du, justizia herritarrentzat eskuragarriagoa izateko asmoarekin.

Ponentzian PPren zenbait emendakin txertatu dira, hizkuntza koofizialen erabilerarekin lotutako hainbat puntu ezabatzen dituztenak. Horien artean 10d artikulua, Kongresutik datorrena eta ekintza judizialetan hizkuntza koofizialak erabiltzea onartzen duena, baita komunikazioak hizkuntza horietan jasotzeko aukera ere.

11. artikulua ere ezeztatzen dute PPren emendakinek, interprete edo itzultzaile bat izateko eskubidea jasotzen duena.