Gipuzkoa (Ipuscua) hitza aipatzen den lehen dokumentu idatzia 1025ekoa da eta Altzoko Olazabaleko San Salvador baselizak San Juan de la Peña monasterioari egindako dohaintza jasotzen du. Garrrantzia historiko handia duen dokumentu hau Gipuzkoako mila urteak ospatzeko Donostiako San Telmo Museoan egingo den erakusketako ‘pieza izarra’ izango da.

‘Ipuscua, 1.000 urte’ da erakusketaren izenburua. Urtarrilaren 18tik maiatzaren 11ra bitartean egongo da ikusgai, eta mila urteko historia gordetzen duen ziurtagiri hau erakutsiko du, Gipuzkoa nortasun juridiko propioa duen entitate geografiko gisa hasten duena.

Dokumentu hau Zaragozako Unibertsitateko liburutegian gordetako San Juan de la Peñaren liburu gotiko edo kartularioan jasotzen denetako bat da, 311 idazki zahar biltzen dituena.

Horietako bat, Donostian ikusgai jarriko dena, Ipuscuako lurraldearen lehen aipamen ezaguna jasotzen duena da. Haren mugaketa ez da argia, baina ondoriozta daiteke 1025eko Gipuzkoa egungoa baino txikiagoa zela, Donostiako museotik adierazi dutenez. «Ez zen Dipuzkoaren zati Deba ibaiaren ia haran osoa, ezta Urumea, Oria eta Bidasoa ibaien behealdeko lurrak ere», diote iturriek.

Oraingoa baino txikiagoa

Dokumentua funtsezkoa da lurraldearen historian, eta Altzoko eliza honen dohaintza jasotzen du, inguruko beste ondasun eta lur batzuekin batera, Garcia Acenariz eta Gayla de Iputza bikoteak egin zuena.

Bertan, Garcia Acenariz ‘Gipuzkoako jaun’ gisa (‘deipuscua’, dena jarraian) izendatzen da, Iruñeko Antso III.a Nagusiaren erregealdian, eta Olazabalgo monasterioaren lurren mugak deskribatzen dira, Aiako kostaldetik Aralar mendilerroraino zihoan lur-zerrenda luze eta estu bat hartzen zutenak. Ustez, lurralde hau XI. mendeko Ipuscuaren bihotza zen, eta Garcia Aznarezen eskutan zegoen.

Goizane Alvarez Kulturako foru diputatuaren hitzetan, dokumentu horrek «garrantzi handia du, Gipuzkoako idatzizko dokumentazioaren hasiera markatu duelako».

«Gipuzkoako historia ez da hasten dokumentu horiek idazten diren unean, baina, zalantzarik gabe, lehen testu horiek funtsezkoak dira gure lurraren nortasuna denboran zehar nola joan zen forma hartzen ulertzeko», azpimarratu du Alvarezek.

Bere ustez, Gipuzkoari 1025ean egindako aipamenak «bere berezitasunari eutsi dion, hazi eta eboluzionatu duen baina bere balioei leial jarraitzen dien» lurralde baten inguruan gogoeta egitera gonbidatzen du.

Iragana eta oraina lotzen dituen «mugarri» bat

Lurraldearen Erdi Aroko iragana egungo nortasunarekin lotzen duen «mugarri» hori izango da 2025eko hainbat ekitaldi eta jarduera kulturalen ardatz nagusia, besteak beste, Donostiako Tabakalera kulturgunean egingo den argazki-erakusketa bat, egungo Gipuzkoari buruzko gogoeta egingo duena.

Altzoko Udalak ere parte hartuko du ospakizunetan, eta urtarrilaren lehenengo hamabostaldian agerraldi publiko bat egingo dela aurreratu dute.

‘Ipuscuako jaunen’ monasterio hartako orubean dago gaur egun San Salbador eliza, XVI. mendeko eraikina, lurraldearen historiari ere lotua, zehazki bertako bizilagunik handienarena, Miguel Joaquin Eleizegirena (1818-1861), ‘Altzoko erraldoia’ izenez ezagunagoa.

Eleizegiren neurrigabeko hazkundearen aztarnak eraikinaren hormetako batean ebakidura moduan markatuta daude eta 2,40 metroko garaiera izatera iritsi zen gizon honen gorpuzkiak, berriz, tenpluaren ondoko hilerri txikian daude.