Iruña-Veleiako grafitoen afera tabu bihurtu da dagoeneko euskal kulturaren baitan. Zer dela eta euskal gizartean, arlo batean edo bestean erreferente den hainbatek ez du ezer jakin nahi Iruña-Veleiako grafitoez? Inkontzientean erroturik dauka akaso unibertsitateko «aditu» interesatuen faltsuak direlako ideia eta hanka sartzeko beldurra, orduan?

Baina hanka ez sartzeko, hain zuzen ere, zer hobe grafito horiek horretarako gaituak dauden laborategi batzuetan aztertzea baino?

Erraza dirudi, ezta? Egia da, halaxe litzateke tartean interes berezirik ez balego. Interesa eta interesik eza.

Interesa erakutsi dute, baina bi norabide ezberdinetan, Iruña-Veleiako aferaz pertsona eta erakunde batzuek. Eta interesa, normalean, irabaziarekin lotzen dugunez, bi interes ezberdin horiek zer irabazi edo irabazteko duten bereiziko dut.

Aztarnategiaren kudeaketa lortu zuen EHUk, faltsutako eman ondoren grafitoak bertako «adituek», eta, hauek berriz, kargu eta egitasmo zenbaiten ardura. Gure hizkuntzaren lekuko oraingoz zaharrenak izan daitezkeenak argitu nahi gabe, euskararen historia idatzi berri digu «aditu» horietako baten gidaritzapean EHUko irakasle talde batek eta, dirudienez, Espainiako ministerio batek diruz lagundurik gainera. Otsoa artzai? Eta… benetakoak balira grafitoak? Istorioak baztertu eta benetako historia idatzi behar!

Interesa ere erakutsi zuen, «adituekin» lerratuta, Lurmenekoak auzipetu zituen politikoak. Azalpenik eskatu zioten akaso bere alderdikideek honelako afera zientifikoa epaitegi arruntera eramateagatik? Zera ere bai, azalpenik eskatu! Saritu egin zuten, Arabakoaz gain, Europako legebiltzarrerako zerrendan goiko toki bat emanez! Eskerrak ez zuen han «poltrona» erdietsi!

Ostrakak laborategietan datatzeko interesa erakutsi dute Lurmenekoek, ezinbestean, haien izana eta izena garbitzeko. Interesa argitzeko ere bai, hil baino lehen, bi euskaltzainek, egungo euskaltzain oso beste bik bezala. Eta baita ere, azkenik, afera argitzeko, berebiziko lana egiten ari den SOS Iruña-Veleia taldeak. Eta zer dute irabazteko hauek? Onura ekonomikorik, akademikorik edo politikorik ez, antza. Ez du ematen behintzat!

Norbaitek irabaztekotan, euskarak berak irabazi behar du argitzearekin: benetakoak badira idazkunak, hauxe hobeki ezagutzen lagunduko digulako; eta, faltsuak izatekotan ere, ez duelako aferak usteltzen jarraituko, euskararen beraren kaltetan.

Interesik eza, bestalde, euskal gizarteak orokorrean erakutsi du. Tabu bihurtu da grafitoen afera eta baztertu egiten da gaia, ez-garbitako hartzen delako. Muzin egiten zaio hura aipatzeari. Taburik ez genuke onartu behar XXI. mendean, baina horixe ari da gertatzen Iruña-Veleiarekin.

Ulergarria, halere, euskal herritar gehienen interesik eza, gizarteko persona erreferente askok beste alde batera begiratzen duela ikusita. Zer espero daiteke unibertsitate eta kultur erakundeetako aditu askok isiltasun «konplizean» badihardu?

Gizarteko gaiek gizartearen konplizitatea eskatzen dute eta, horretan, lagungarri oso litzateke arlo ezberdinetan erreferente diren pertsonek eta erakundeek afera era zientifikoan argitzea eskatuko balute. Aitzitik, horixe da egin ez dutena horietako gehienek Iruña-Veleiaren kasuan, hamar urte luzeotan.

Horien artean, ulertezina eta mingarria bereziki euskaltzaleondako akademia, euskararen historian horren garrantzitsua izan daitekeen aurkikuntzaren aurrean. Nori interesatu beharko litzaioke gehiago gaia argitzea, euskararen zaintza helburu duen akademiari baino? Akademiak, euskararen egungo eta etorkizuneko egoerarekin arduratzeaz gain, bere memoria zaindu beharko luke. Eta grafitoak memoria horren adierazle esanguratsua izan daitezke.

Eta non ditugu euskara helburu duten elkarte eta aldizkariak, idazle zein argitaletxeak, sindikatu eta alderdi politikoak? Kolonizaturik? Hanka sartzeko beldurrez? Grafitoak faltsuak direla konbentziturik? Azken hau bada kasua, plazara dezatela lehenbailehen konbentzimendu horren funtsa, ezen azken hamar urteotan inork ez baitu froga zehatzik erakutsi faltsuak direla ondorioztatzeko. Zer dela eta ez ditugu inoiz Iruña-Veleiari buruz hitz egiten entzun Urkullu edo Otegi? Eta Urbizu, Ordorika edo Renteria? Urretabizkaia, Rodriguez edo Atxaga? Azken honek, Euskadi Irratiko asteleheneroko pasiera zerutiarretan ere ez du Henrike Knörrekin honi buruz jarduteko betarik? Eta bertsolaritza? Entzun duzue grafitoen gaia hamarkada honetako txapelketetan? Debekua? Tabu?

Bistan da interes handirik, behintzat, ez dela afera argitzeko, baina euskara bera kalteturik ateratzea nahi ez badugu, ez da beste irtenbiderik geratzen eta garaian gaude oraindik: Iruña-Veleiako ostrakak laborategi espezializatuetan aztertu behar dira.

«Errelatoak» hizpide ditugun garai honetan, saia gaitezen gure hizkuntzarena ahalik eta modu objektiboenean egiten, zientziak, eta ez dogmak, eskaintzen dizkigun tresnak baliaturik. Euskararen memoriak behar-beharrezkoa du.