Izar bati eta bere exoplanetari Su eta Gar izenak jartzea proposatuko du EHUko talde batek

Nazioarteko Astronomia Elkarteak izar-planetak izendatzeko ireki berri duen deialdian hizkuntza gutxituek dute lehentasuna eta EHUko Zientzia Planetarioen Taldeak Gliese 486 izarrari Gar eta bere inguruko Gliese 486 b exoplanetari Su izenak jartzea proposatuko du.

Ez da lehenengo aldia Nazioarteko Astronomia Elkarteak (International Astronomical Union, IAU) izar edo planetei izenak jartzeko aukera zabaltzen duela. 2022. urteko deialdi honetan hogei izar-planeta sistema izendatu daitezke, eta hizkuntza gutxituek lehentasuna dute. Hori dela eta, Euskal Herriko Unibertsitateko Zientzia Planetarioen Taldeko kideek Gliese 486 izarrari Gar eta bere inguruko Gliese 486 b exoplanetari Su izenak emateko proposamena egingo dute.

Gliese 486 b planeta 2021. urtean aurkitu zen, NASAren TESS misioa eta, batez ere, Almeriako Calar Altoko Behatokiko Carmenes instrumentua erabiliz. Orain, EHUko Zientzia Planetarioen Taldeak Gliese 486 izarra eta hura gertutik orbitatzen duen Gliese 486 b exoplaneta aukeratu dituzte James Webb teleskopioak behatuko dituen sistema exoplanetarioez osatutako IAUaren zerrendatik, haiei euskarazko izenak emateko.

Aukeratutako izenak suarekin erlazionatuta daude, izarraren eta exoplanetaren tenperatura altuak direla eta. Izarra Lurretik 26 argi-urtetara dagoen nano gorri bat da, eta bere gainazal-tenperatura 3.000°C ingurukoa da. Exoplaneta superlur bero bat da, eta izarraren inguruan duen biraketa oso hurbila eta azkarra da: orbitak 2,5 milioi kilometro inguruko (0,017 unitate astronomikoko) erradioa du eta planetak egun eta erdian soilik osatzen du bira. Orbita txiki horrek 430°C inguruko oreka-tenperaturara darama, Artizarraren azaleko tenperaturara, gutxi gorabehera.

Tenperatura horrek Gliese 486b bizigarri izatea ekiditen du, baina Lurraren antzeko tamaina duten exoplaneten artean egokienetako bat da atmosferaren karakterizaziorako eta barne-modelizaziorako. Eta hortik beretzat proposatutako izena: Su. Suak babesteaz gain, erre ere egin dezakeelako. Euskal mitologian, gainera, etxeko sua etxeko «jenioa» da, eta mesedeak eskatzen omen zaizkio. Bereziki sakratuak ditugu Gabonetako eta San Juan eguneko suak.

Gar izan da, bestalde, izarrarentzat aukeratutako izena; gori-gori dagoen gasezko bola baita. Astronomian oso ohikoa den lan egiteko moduaz (pasioz eta grinez) ere hitz egiten duen euskal esamolde indartsua ere da, «su eta gar», probestu da.

Name ExoWorlds 2022 deialdia abenduaren 11ra arte egongo da irekita.