Bost Handiak bidaia bakar batean: noiz, nola eta non

XIX. mendearen amaieratik XX.aren erdialdera, bost animalia bereziki erakargarri bihurtu ziren garaikur gisa luzitzeko: lehoia, lehoinabarra, errinozeroa, bufaloa eta elefantea. “Bost Handiak” dira, baina ez da beti erraza animaliok ikustea, eta are gutxiago guztiak bidaia bakarrean.

XIX. mendearen erdialdean, Saharaz hegoaldeko Afrikako barnealdea jomuga zen oraindik mapetan. Europar potentziek, kapitalismora ernatuta, lasterketa bat hasi zuten, geografia horiek ezagutzeko, lurraldea kontrolatzeko eta hango baliabideak eskuratzeko lasterketa. Kolonialismoaren garaia hasi zen, Berlingo Konferentzian (1884-85) kontinentea banatu zuena eta XX. mendearen erdialdeaz haraindi iraun zuena. Lurralde ezezagun horiek esploratzea eta konkistatzea iman bat izan zen askotariko abenturazaleentzat, mundu birjinak eta erliebe harrigarriek liluratuta, eta, noski, europar errifleek debekatuta zuten fauna basatiak erakarrita.

Afrikako ehiza larriko safari handien urrezko aroa izan zen garai hura. Speke esploratzailetik John Huston zinemagilearenganaino eta Ernest Hemingway idazlearenganaino, pertsonaia andana iritsi ziren Afrikara beren “trofeoak” lortzeko asmoz: John Hanning, Gordon-Cumming, Sir William Cornallis Harris, “Flash” Jack Riddell, Bror von Blixen-Finecke eta bere maitasun lehiakide Denys Finch-Hatton, Roosevelt eta Churchill presidenteak, nola ez, Philip Percival, “Karamojo” Bell, Pretorius edo Frederick Courteney Selous eta halako ehiztari profesionalak, eta are Aldo Leopold ere, kontserbazionismoaren aita.

The Big Five

Kontinente beltzak eskaintzen dituen animalia ugarien artean bazen talde bat ehizaren maitaleen interes berezia zuena. The Big Five, Bost Handiak, izenarekin bataiatu zituzten, baina ez tamainagatik, baizik eta beren presentzia enblematikoagatik eta, batez ere, oinez joanda hiltzeko zailenak zirelako, denak arriskutsuak zirelako eta, horietakoren bat, ondo ezkutatzen zekielako. Gaur egun, espezie hauetakoren bati dagokionez, are zailagoa litzateke, gutxi geratzen baitira. Lehoia, elefantea, bufaloa, lehoinabarra eta errinozeroa dira.

Gaur egun ere joaten da ehizara, baina Afrikara safarietarako iristen diren pertsonen gehiengoak tiro egiteko egiten du, bai, baina argazki-kamerarekin. Hiru adibide besterik ez jartzearren, askoz zailagoa da proteles (lur otso) bat, serbal (katu felidoen familiakoa) edo karakal bat ikustea eta argazkiak ateratzea baina, hala ere, “Bost Handiak” eslogan turistiko perfektua da.

Egia esan, gaur egun zaila da horiek safari berean ikustea, ez baitaude bost espezieak herrialde guztietan, ezta parke edo espazio babestu guztietan ere. Saharaz hegoaldeko Afrikan hamahiru herrialdetan aurkituko ditugu batera: Tanzania, Kenya, Uganda, Hegoafrika, Botswana, Namibia, Zambia, Ruanda, Malawi, Angola, Etiopia, Zimbabwe eta Kongoko Errepublika Demokratikoan. Eta halakoak dauden parke guztien artean hauek hautatzen ditugu: Serengeti-Masai Mara, Ngorongoro, Okavango delta, Etosha eta Kruger.

Lehoia (Panthera leo)

Gauaren erdian, sabanaren erdian eta kanpin-dendaren barruan, lehoi baten orroa entzuten duzunean, gorputzeko ile guztia zutitzen zaizu. Segur aski hiru kilometrora egongo dela jakin arren, dendatik irtetea ausardia zentzugabea izango da, batez ere bidaia hasi aurretik “Gaueko mamuak” (Stephen Hopkins, 1996) ikusi baduzu, Tsavoko gizonak jaten dituzten lehoien inguruko istorioa.

Animalia aparta da, harroa, ederra, dotorea eta melenadun felido bakarra, Tsavokoak izan ezik. Animalia adoretsua da, baina ez oihaneko erregea; hasteko, sabanan bizi delako, eta bigarrenik, ez delako ahaltsuena. Jatorrizko bere eremua nabarmen murriztu da. Indiatik Hegoafrikarainoko eremua hartzen zuen, Ekialde Ertainetik eta Magrebetik igarota, baina gaur egun Indiako Gir basoan eta Saharaz hegoaldeko Afrikan baino ez dugu ikusiko. Gainera, populazioek ere jaitsiera nabarmena izan dute, desagertzeko arrisku larrian jartzeraino. Hala ere, oso erraza da ikustea. Ia parke nazional guztietan daude, Senegalgo Niokolo Kobatik Hegoafrikako Krugerreraino. Gure gogokoenak: Serengeti-Masai Mara, Manyara lakua, Ishasha, Tsavo eta Saadani.

Lehoinabarra (Panthera pardus)

Beste “katu” eder bat da, bai tantoak dituena bai barietate melanikoa, hau da, pantera beltza, Asian ohikoagoa dena. Lehoia baino askoz txikiagoa da, baina egundoko indarra du, eta hortzekin hartuta bera baino handiagoa izan daitekeen antilope bat daramala akazia edo baobab batera igotzen ikustea espektakulua da. Bere lehengusu nagusiagoa baino zailagoa da ikusten. Eta ez urria delako.

Izan ere, oso nonahikoa eta egokitzeko gaitasun handikoa da; ekosistema sail oso zabala hartzen du. Historikoki, Koreatik Hegoafrikaraino egon da presente, eta oraindik ere Asiako hego-ekialdean, Indian, Arabian... aurki daiteke baina, batez ere, Saharaz hegoaldeko Afrikan, non populazio onak baititu Sahelgo hegoaldetik Namibia eta Botswanako iparralderaino. Ikusteko oso zaila da, ordea; nahiago du iluntzean mugitu. Egunez, aktibo egon daitekeen arren, zuhaitzen baten adarrean etzanda egotea gustatzen zaio; hor bere azala kamuflaje aparta da. Safari batean ikusten ez badugu, ez dugu frustratu behar; hala da, eta kamiseta batzuetan irakurtzen denez, “(…) but we don’t guarantee leopards” (ez dugu lehoinabarra ikustea bermatzen). Gure parke gogokoenak: Serengeti-Mara, Luanga Sur eta Chobe.

Bufaloa (Syncerus caffer)

Sinonimo gisa erabiltzen diren arren, bufaloa eta bisontea ez dira gauza bera. Bisonteak amerikarra (Bison bison) eta europarra (Bison bonasus) dira. “Bufalo” hitza ur-bufalo edo bubaloa (Bubalus bubalis) eta afrikarra izendatzeko bakarrik erabili behar da. Are gehiago konplikatzeko, Afrikan bost subespezie aurki ditzakegu baina, laburtuz, esan dezagun guztiek Daliren bibotearen antza duten adarrak dituztela. 500 kilo eta tona baten arteko pisua duen animalia baten aurrean gaude eta talde handietan bizi da; hortaz, ez da oharkabean pasatzen.

Gainera, asko daude, lehoien zorionerako; izan ere, horrelako bat ehizatzea astebeterako haragia lortzea da lehoientzat; astebetez, jan eta lo, besterik ez dute egin beharko. Ekialdeko Afrika osoan ikus daiteke, Sudan hegoaldearen eta Etiopiaren artean, Viktoria lakuaren ekialdetik pasatu eta Hegoafrikako hegoalderaino. Parke guztietan daude, baina oso polita da Tanzaniako iparraldean edo Okavangoko paduren artean ikustea.

Errinozeroa

Bost errinozero espezie daude, hiru Asian eta bi Afrikan, eta horietako bat ere ez dago egoera itxaropentsuan, alderantziz. Afrikarrei erreparatzen badiegu, errinozero beltza (Diceros bicornis) eta errinozero zuria (Ceratotherium simum) ditugu, eta bietako edozein ikusita “Bost Handien” zerrendatik ezabatzeko balio digu. Lau tonarainoko pisua izan dezakete piztiok; tankeak dirudite, bulldozer adardunak, baina dirudiena baino arinagoak eta azkarragoak dira.

Ikusteko zailena beltza da, egoera kritikoan dagoena, eta bere eremua handia den arren, ale gutxi daude. Zailtasunak zailtasun, Ngorongoro, Nakuru, Tsavo eta Etosha parkeetan ikuspen onak izan ditugu, non horien populazio egonkorra dagoen. Zuria errazago ikusten da, adibidez, Namibiako iparraldetik Mozambikeko hegoaldera doan zerrendan; Kruger leku ona da; eta Etoshan biak ikus daitezke.

Elefantea (Loxodonta)

Dauden hiru espezieetatik bi Afrikan daude: sabanakoa (Laxodonta africana) eta basokoa (Laxodonta cyclotis). Animalia lasai eta entretenigarriak dira, oso adimentsuak baitira eta beti ari baitira zerbaitetan. Gainera, talde bakoitza desberdina da, eta portaera harrigarriak izaten dituzte. Basokoa txikia, urria eta ikusteko zaila da, bai gutxi daudelako, bai Gineako golkoko herrialdeetan iristeko zailak diren landaredi trinkoko eremuetan sartu beharra dagoelako.

Sabanakoa errazagoa da ikusten. Bere banaketa-eremua zabala da, populazioak nahiko zatituta dauden arren, baina dauden parkeetan nabarmena da haien presentzia eta arrastoa; izan ere, oso handiak izan daitezkeen taldeetan mugitzen dira, eta ezin ditu ezerk geldiarazi. Orro egiten entzuten badituzu, ez zaizu sekula ahaztuko. Leku askotan ikusten dira, baina bereziki interesgarria da Tarangiren, Okavangon, Namibiako basamortuan, Serengeti-Maran eta Amboselin.