Tallinn, historia eta berrikuntza Baltikoaren ertzean

Alaia, modernoa... Estoniako hiriburua hiri ausarta da, etorkizunari begiratzen diona baina pastel-koloretako iragan monumentalagatik harro egoteari utzi gabe. Dorreez koroatutako Erdi Aroko trazadura ederretik ibilaldia abiatu dugu Itsaso Baltikoko urek bainaturiko auzo sortzaile berrituetaraino.

Kokapen estrategikoa du, Baltikoaren ertzean, eta laku eta baso zabalez inguratuta dago. Tallinn hiri apurtzailea da, kosmopolita agertzen dena eta etengabe berritzen ari dena. Bere hirigune historikoko kale biziek Danimarkaren, Suediaren eta Errusiaren eragina erakusten dute; herrialde horiek, beren menderatze-aldian, ondare handia utzi zuten.

Toompeako gazteluak, XIII. mendeko gotorlekuak, gaur egun Estoniako Parlamentuaren egoitza denak, hiria lasai zaintzen du izena ematen dion muinotik. Danimarkar garaiaren lekuko bat da, eta noblezia feudala bizi zen tokia. Bere behatokietatik porturainoko ikuspegi ederrak begizta daitezke. Goi-hiria izenekoan (Toompea) Alejandro Nevskiren katedral ortodoxoa ere badago, XIX. mendekoa. Bere kupula beltz deigarriek kontrastea egiten dute estilo errenazentista eta barrokoko Santa Maria katedralarekin (Toomkirik). Azken hau XII. mendean eraiki zen eta Estoniako zaharrena da.

VANALINN

Behe Hiria, Vanalinn esaten diotena, Toopeiaren oinetan zabaltzen da, kokapen estrategikoak bultzatutako portuko merkataritza oparoaren emaitza gisa. XIII. eta XVI. mendeen artean garatutako kalezuloen labirintoa da, eraikin koloretsuak dituena, eta Hansako Ligako merkatariak eta artisau lantegiak bizi dira bertan. Etxabeetan, gaur egun, denda dotoreak, anbarra saltzen duten bitxi-dendak, taberna tradizionalak eta jatetxe erakargarriak daude.

Kolore horien guztien artean, Tallinneko zerua bere orratzekin laztantzen duten dorre ikusgarriak nabarmentzen dira; esate baterako, San Olaf eliza (XIII. mendea), 124 metroko altuerarekin Tallinnen ikuspegi onenetako bat duena. Bertara igotzeko asmoa izanez gero, ekaitz egunak saihestea komeni da, gutxienez hamar bat aldiz jo baitute tximistek bertan. Halaber, ezinbestekoa da estilo gotikoko udaletxeko dorrera eta Espiritu Santuaren elizako kanpandorrera, Estoniako zaharrenera, sartzea.

1997an Unescok Gizateriaren Ondare izendatua eta ezin hobeto kontserbatua, “neguko hiriko” hirigune historikoak beste leku aipagarri batzuk ere baditu, hala nola San Nikolas eliza –merezi du bertara sartzea arte sakratuaren museoa bisitatzeko– eta San Joan eliza, Askatasunaren plazan. Nolanahi ere, bere historian zehar Tallinnen bihotza markatu duen tokia hau da: Raekoja Plats, udaletxeko plaza bizia.

MERKATUAK, FERIAK ETA EXEKUZIOAK

Pastel-tonuko jauregiz inguratuta, merkatuak eta feriak egin izan dira bertan, baita exekuzioak ere. Alde batean, Raeapteek, 1422. urtean sortutako “udalaren farmazia”; Europan oraindik martxan dagoen zaharrenetako bat da. Barruan, museo txiki batean, poto originalak, suge-larruak, armiarmak, trikuak eta are momia-eskuak daude, historian zehar erabili izan diren erremedio bitxietako batzuk.

Plaza laukizuzen erraldoitik abiatzen da Pikk kale luzea, eta hirigune historikoa zeharkatzen du, alde banatan gremio-etxe ikusgarriak dituela, hala nola Estatuko Historia Museoa eta Maiasmokk kafe liluragarria, hiriko zaharrena, hartzen dituena. Vene eta Müürivahe Tänav kaleak elkartuz, Santa Caterina pasabideak arku biluzien azpian gordetzen ditu tradizioak, beira lantzen duten artisauen lantegi interesgarrietan.

24 orduz irekita dauden lore-postuak dituen korridore batek lotzen du Tallinn modernoa zaharrarekin, Viruko ate solemnean barrena, almena gorriak dituzten bi dorre koniko dituela albo banatan. XIV. mendean harresiaren ekialdean eraiki zenetik, hirirako sarbide nagusia da. Beste hogei bat zaintza-dorre -ez hain jendetsuak- daude harresien bi kilometro baino gehiagoko luzeran zehar, postal ikonikoenetan agertzen direnak. Baina ohiko irudi horietatik harago, Estoniako hiriburuak eraikin modernoak ditu harresiez bestaldeko etorbide handietan.

DISEINUA, ARTEA ETA AISIA

Garai bateko industria-auzo modernizatuak, diseinuari, arteari eta aisiari eskainitako espazio harrigarriekin. Rotermanni dotorea eta komertziala da, bere jatorritik datorkion izaera, hemen baitzeuden gaur izena ematen dioten kapelagilearen biltegi handiak. Garai bateko gatz-biltegiak, Estoniako Arkitektura Museo bihurtuak, eta beste fabrika batzuek hartzen zuten eremu hau garai komunistara arte.

Bestetik, Kalamajako portu-auzoa, Telliskivi barruti alternatiboarekin, arte urbanoz apainduta dago eta Tallinneko tren geltoki zaharraren trenbideen ondoan garatuta. Sormen-eremu izugarri horretan, industria-nabeak arte-galeria, diseinatzaileen denda, kafetegi xarmagarri eta jatetxe ezagun bihurtu dira. Argazkigintza garaikideari eskainitako Fotografiska Museoa da horren erakusgarri.

Kalamajako kontrasteen adierazle onena Balti Jaama merkatuan topa daiteke: fruta-, barazki- eta arrain-saltokiak, eta solairu oso bat bigarren eskuko arropei eta antigoaleko gauzei eskainia, zeinak herrialdearen iragan sobietarra (1949-1991) errezeloz gogorarazten duten.

NOBLESSNNER, ITSAS AUZOA

Oso hurbil dago Noblessnner itsas auzoa, non iraganak oraindik lekua duen eta arkitektura modernoarekin bat egiten duen, esaterako, Pohjala garagardotegian. Haren parean, Shishi House-k Gabonetako denda gisa funtzionatzen du urte erdiz, eta beste erdian loradenda gisa. Farola gorriek eta itsasontzi formako eraikinek ere beren diseinu-ukitua ematen diote antzinako eremu militar honi, Errusia inperialeko itsaspekoen ontziola nagusiari, duela bost urte arte herritarrentzat ikusezina zenari. Itsasoaren ertzean, gela modernoetan saunak, bulegoak, bilera-gelak eta halakoak daude, giro lasaia duten aretoak.

Tallinneko bizi-kalitate handia dela eta, Europako Hiriburu Berdea izendatu dute aurten. Horretarako, airearen baldintzak eta zarata-maila baxua hartu ziren kontuan, besteak beste. Hiriko bizilagunen eguneroko bizitza errazten duen beste faktore bat doako garraio sistema da.

Tranbia eroso batek hirigunea Kradiog-ekin, jauretxez beteriko parkearekin, lotzen du 20 minutuan. Tsarrek udako bizileku gisa hautatutako eremua Tallinneko parke handietako bat da. Bertan, lorategi japoniar batean sartu eta gaztainondoen eta haritzen azpian paseatu ahal izango dugu. Museoen Parkea ere esaten diotena arte garaikideari eskainia dago; KUMU hormigoizko eta beirazko eraikin bitxia da≠ horren erakusgarrietako bat. Petri Handiaren 1710eko jauregi barroko zaharrean ere aurkituko ditugu artelanak; Atzerriko Artearen Museoaren egungo egoitza da eta artista errusiarren pinturak ditu.

Kostaldeko lerroari jarraituz, erraza da Estoniako naturaz kutsatzen jarraitzea Pirita hondartza zoragarrian, Baltikoko ur hotzek bustita eta baso batek babestuta. Toki horretatik ikusten dira hiriko ilunabar onenak, Tallinnen arratsaldeak mila kolorez betetzen direnean.