Fernando Taranconek badu indar katalizatzaile bat, alde batetik Astiberri editoriala eta bestetik Joker liburu denda, Bilboko Euskalduna kalean dagoen komikien boutique-a, batzerako orduan. Komikiaren munduaren bi izen propio dira berauek, mende honen hasieratik irakurlearen ibilbideari argia ematen ari direnak, aurretik zaleak zirenei eta baita orain irakurketa hau gozo hartzen dutenei ere. Astiberri gabe komikigintza ez litzateke gauza bera izango gurean.

Hogei urte joan dira dagoeneko…

Ez dira urte asko. Duela hogeita bost urte hasi ginen Santutxun Joker dendarekin eta uste dut ordutik zeozer ikasi dugula. Kazetaritza ikasketak amaitu berri nituen eta Iñigo lagunak liburu denda bat irekitzea proposatu zidan, gure auzoan, komertzialki lekurik onena ez bazen ere. Baina ez ginen hiriaren erdialdera gerturatzen saiatu ere egin. Gaztetxo batzuk ginen.

Uste dut noiz edo noiz esan izan duzula Astiberri editoriala sortzea, negozio erabaki sendo bat baino gehiago, irakurle suhar baten ekintza ausarta izan zela.

Editoriala liburu dendan izan genituen elkarrizketa batzuetatik sortu zen. Bost urte eman ondoren komikiak saltzen, uste duzu asko dakizula eta saiatu egiten zara. Berehala ohartzen zara, ordea, ez dela hainbestekoa dakizun hori. 2001ean abiatu genuen argitaletxearen jarduna, ilusio handiarekin eta ezagutza gutxirekin. Berehala jaso genuen eskarmentua. Gauza asko ez genituen ezagutzen, adibidez, argitaletxe baten biziraupenaren zati handi bat bere katalogoaren salmentatik datorrela. Hilabeteko diru sarrerak ez dira soilik ateratako azken lanetatik heltzen, baizik eta horietatik eta katalogoan dituzun beste milaka liburuetatik. Aldiz, lehenengo urtean katalogo hori ez da existitzen. Bistakoa dirudi, ezta? Bada, ba al dakizu nortzuk ez genuen horren berri? Finantzaketa handia behar genuen eta ez geneukan.

Denboran atzera egin eta duela 25 urteko Fernando Taranconekin topo egingo bazenu, zer esango zenioke?

Ez duzu lortutakoa sinetsiko, motel!

Astiberrik hartu duen tamainagatik diozu?

Ez, izan ere, ez dugu horrelako garrantzirik hartu, are gutxiago alor ekonomikoan pentsatzen ari bazara. Komikizale amorratua izanik, aldiz, Astiberrik Moebius bezalako autoreekin aurrez aurre hitz egiteko aukera eman dit. Bera gerturatu izan da guregana argitaratu izan ditugun lanengatik zoriontzera. Bera nigana eta ez ni beregana. Hori esango bazenio duela hogeita bost urteko Fernandori, ez luke sinetsiko. 12-13 urterekin miresten nituen egileen lanak argitaratzen ari naiz orain.

Eta nola gerturatzen zara horrelako sortzaileengana eta proposatzen diezu ia ezezaguna den editorial batean beren lanak argitaratzea?

Bi egoera desberdin gertatzen dira. Batetik, Estatu mailako autoreak daude, eta, bestetik, nazioartekoak. Teknologia berriek asko errazten dituzte gauzak. Gurea bezalako argitaletxe batek, 2001ean sortua, ziurrenik ez zuen biziraungo 90eko hamarkadan abiatu izan balitz. Mezu elektroniko bat, nik bidali edo Planeta argitaletxeak bidali, mezu elektroniko bat besterik ez da; sinadura bakarrik aldatzen da. Egile bati idazten badiot, esaten diot argitaletxe bateko editorea naizela eta bere obra argitaratzeagatik ordainduko diodala. Interesatzen bazaio, agian baiezkoa emango dit. Teknologia berriek hori egiteko aukera ematen dute.

Eta Estatu mailako sortzaileekin?

Bidea desberdina izan da. Ikusi zutenean nazioarteko autoreak argitaratzen genituela eta ondo egiten genuela, beraiek izan ziren gugana gerturatu zirenak.

Nortzuk gerturatu zaizkizuen ikusirik, nabaria da primeran egin duzuela zuen lana.

Autore baten lana argitaratzen dugunean errespetu osoz egiten dugu. Berehala ohartu ginen gure grina kalitatezko argitalpenak egitea zela, eta motibazio horrek berak autorearengan sakonki eragiten zuela eta gugana erakartzen zituela. Horrek ilusioa pizten dizu, baina sekulako erantzukizuna ere bada. Estatu mailako komikigintzan lehen lerroan dauden autoreen lanak publikatzen ditugu, baina ez gara inozoak. Argitaletxe handiagoek ere bota diete amua eta ez daukate gurekin geratzeko obligaziorik, baina, gurekin badaude, zerbaitegatik izango da.

Eta zerbait hori, zer da?

Asko entzuten ditugu. Argi izan behar dugu autoreek egiten dutena argitaletxeak egiten duena baino garrantzitsuagoa dela. Autoreekin laguntasun harreman bat eraikitzea lortu dugu eta elkarrekin arraun egiten saiatzen gara, hasieratik saiatzen gara nazioarteko azoketara joaten gure obren eskubideak saltzeko eta nazioarte mailan mugitzen hasteko. Merkatuan txertatzearen alde egin dugu, komikiaren munduko beste argitaletxe batzuek egin dutena baino gehiago. Saiatu gara argitaletxe orokor bat bezala lan egiten, prentsa zainduz, liburu dendak zainduz... Zorte handia izan dugu eta momentu gozoak bizi izan ditugu. Bilbon FNAC sartu zenean, zeina kultura frantses batekin zetorren, beste denda batzuk ere komikien gaineko aurreiritziak alboratzen hasi ziren.

Zuen web orrialdean hauxe diozue: «Astiberri komikiak kaleratzen dituen argitaletxe bat da, beti historiatxoetara jotzeko ohitura izan gabe, politikatzat publiko helduari zuzendutako edukiekin lan egitea duena». Politika hori burura eramatea lortu duzuela uste duzu? Lan independente, alternatibo eta kalitatezkoei dagokienez, diot.

Bai, uste baino gehiago lortu dugu. Lortu dugu gure komikiak hori izatea, baina, era berean, gu geu oso gutxi aldatu gara. Aldiz, eztabaidaezina da gaur egun komikigintza kultur arloan askoz aitortuago dagoela, oraindik ere gustatuko litzaigukeena baino gutxiago izan arren eta guztiz normalizatuta izan ez arren. Hori guri esker izan al da? Bilbotarra naiz, baina ez hainbesterako! Faktore askok egin dute bat. Sari nazional espainol baten sorkuntza garrantzitsua izan da, baina garrantzitsua izan da ere belaunaldi bat, nire belaunaldia, erabaki kulturalak hartzen hastea komikigintzaren ulermen normalizatu bat izanik. Izan ere, gaztea nintzenean, prentsan, komikiak soilik gazteei zuzendutako gehigarrietan argitaratzen ziren eta egun kultura sailetan ere ikus daitezke, bertan txertatuta.

Irakurle batzuek –eta nire burua bertan kokatzen dut– ez lukete hainbeste komiki irakurriko Astiberri bezalako argitaletxeengatik ez balitz.

Horrek ilusio handia sortzen dit eta, egian esan, hein handi batean, horrela izan daiteke. Bada sarri kontatzen dudan bitxikeria bat: neska talde bat etorri zen behin dendara, hogei urte inguru zituzten, eta lagun bati komiki bat oparitu nahian zebiltzala izan zidaten. Zehazki zer bilatzen ari ziren galdetu nienean, honakoa esan zidaten: «Astiberrik kaleratutako komikien antzeko zerbait». Une horretan barkamena eskatu nien eta ziztu betean joan nintzen nire bazkideei deitzera nahi genuena lortu genuela esatera. Norbaitek uste badu badela zerbait «Astiberriren antzekoa», uste dut lortu dugula nahi genuena.

Nazioarteko sortzaile handien lanak argitaratu dituzue: Edmond Baudoin, Jeff Smith, Frederik Peeters, Craig Thompson, Jeff Lemire… Baita Estatu espainiar mailakoak ere, horien artean, Paco Roca, Alfonso Zapico edo Santiago Garcia. Bada oraindik Astiberrirekin argitaratu ez duen eta Fernando Taranconik gustura argitaratuko lukeen autorerik?

Galdera tranpatia da hori. Izan ere, publikatzen ez ditugun autore asko ditut gustuko eta ez dut arazorik zeintzuk diren aitortzeko, baina horrek ez du esan nahi haien lana editatzea nahi dudanik. Jaime Hernandezekin maiteminduta nago, esaterako. Azken hogeita hamar urteotan sortu duenak ez du parekorik. Baina La Cupula, Hernandezen lana argitaratzen duen editoriala, oso ondo ari da bere lana egiten. Hortaz, zergatik egin beharko nuke nik lan hori? Ez ditut editatu nahi, irakurri egin nahi ditut.

Eta zer diozu kontratu hobeengatik Astiberri uzten duten autoreez?

Autoreetako askok gurekin jarraitzen dute beraiek nahi dutelako, ez betebeharrik dutelako, eta hori da politena. Jeff Smith, “Bones”-en sortzailea, bere bizitza eta baita bere bilobena ere ekonomikoki konponduta duena, ekonomikoki oso gaizki genbiltzan une batean guregana etorri zen eta esan zigun guri gertatzen ari zitzaiguna berari ere pasa zitzaiola, ulertzen zuela gure egoera eta, hobeto geundenean, kobratuko zuela guk ahal genuena. Edmon Baudoin, gure egoeraren jabe izanik, argitaratu genion lehen komikiaren dirua itzultzen saiatu zen. Anguleman beso zabalik hartu gintuen, animoak eman zizkigun aurrera jarraitzeko eta dirua itzuli nahi izan zigun gutun azal batean! Bilbokoak garenez, azkenean berak eraman zuen dirua, ez genuen besterik behar! Baina serioski esaten zuen eta handik eraberrituta atera ginen, mundua jateko gogoz, ekonomikoki ia hondoratuta bageunden ere.

Komikiarekiko duzuen lotura hertsia erakusten du horrek.

Bai. Komikiak badu abantaila bat gainontzeko kultur baliabideekin alderatuta: oso merkatu txikia da eta ez dago dirurik. Abantaila bat da zentzurik ironikoenean, badakit. Gehien gorrotatzen duzun autorea ere, hori berau ere, mundu honetan gustuko duelako dago. Bartzelonako azokan Astiberriren afaria egin ohi dugu. 20-30 lagun batzen ditugu. Oilo ipurdia jartzen zait elkarrekin hizketan ikusten ditudanean Jose Maria Bea, nire aitaren adina duen komikigintzako jenio bat, eta Antonio Hitos, hogeita gutxi urteko gazte bat, komiki berria egiten ari dena.

Badirudi, ordea, merkatuak gainezka egin duela hainbeste argitalpenekin. Magnum agentziako editore Jimmy Foxek 2010ean zioen «diarrea bisuala» zegoela web orrialdeetan zegoen gehiegizko argazki kopuruagatik. «Diarrea editorial» bat ere bada?

Bi elementu daude hor. Fontcubertak dagoeneko hitz egin zuen ikus-entzunezkoen gaindosiaz; zioenez, hamar urteko epean lehen pertsona batek bizi osoan kontsumituko lukeen ikus-entzunezko kultura guztia kontsumitzen dugu egun. Hori horrela da. Baina kultur merkatuak beste kontu bat dira eta hor oreka aurkitzea oso zaila da. Adibidez, Joker liburu denda zabaldu genuenean, maila ekonomiko ertaineko pertsona batek argitaratzen ziren komiki guztiak eros zitzakeen, eta hori ez da oso normala. Lehen oso gutxi argitaratzen zen eta merkatua oso txikia zen. Orain, berriz, bai hitz egin daiteke gainekoizpenaz, baina oreka oso zaila da. Teknikoki gaur egun askoz errazagoa da editatzea, baina merkatua asko zaildu da.

Editore gisa egin duzun hogei urteko ibilbidean, zein da sumatu duzun aldaketarik nabarmenena?

Industria gisa argi geratu da manga dela komikiaren munduko arlo garrantzitsuenetako bat. Gero, superheroiak mantendu egin dira eta ekarpenik handiena nobela grafikoa izan da; beste era bateko irakurleak erakarri ditu eta bultzatu du orain dela urte batzuk pentsatuko ez genukeen argitaletxeak ere komikiaren munduan sartzea. “Mauss” Estatuan argitaratu zen lehenengo aldian, Norma eta Mario Muchniken arteko elkarlan bati esker kaleratu zen. Gaur ez dago nobela grafikorik ez duen argitaletxerik.

Nobela grafikoak aurreiritzi negatiboak izan ohi ditu «puristen» artean. Batzuek diote, gainera, artearen esentzia galtzen dela formatu horretan.

Esentzia definituko bazenit…

Esaten da nobela grafikoaren formatua erabiltzen dela haurren komikien edo komiki laburren ordez kalitatezko kulturaren erakusle gisa.

Duela hogei urte, nobela grafikoa sartu aurretik, argitaratzen zen %90 genero itxien baitan egiten zen: manga, komiki estatubatuarrak –superheroiez beteta ia beti–, komiki frantses-belgikarrak, historikoak eta belikoak. Formatu estandarrean publikatzen zen, sail bati jarraipena ematen zion pertsonaia bat ardatz hartuta. Baldintza industrial oso markatuak zeuden. Ezin da ezbaian jarri industriak maisulan handiak sortu dituenik, baina maisulan horiek egitura hertsi horren barruan sortu dira. Orain, berriz, beste era bateko komikiak egin daitezke. Esan dezakezu agian “nobela grafiko” termino bera oso itsusia dela, pedantea. Baina, nola deitu bestela? Nik denetik irakurtzen dut, baina nobela grafikoa superheroien komikietatik guztiz desberdina da. Manga tradizionala ere berdin... Azken finean, zer da esnoba izatea? Agian horrela erabili izan da nobela grafikoaren marka, baina ez da editoreek soilik sortutako zerbait.

Irakurleen eta sortzaileen artean bada berrikuntzarik? Edo komikizaleok zahartzen ari gara...

Bada berrikuntzarik, bai, baina uste dut ez doala behar lukeen erritmoan, zahartzen ari garela uste dut! Gustatuko litzaidake komikiaren mundua hezkuntza arloan txertatuko balitz. Erraz ulertzeko moduko bide bat da alde batetik, baina, bestetik, oso sofistikatua. Hezkuntza ibilbide indartsua duela uste dut.

Edukien digitalizazioan dago etorkizuna?

Ohiko liburuetan, paperaren amaiera zetorrela esanez hamar urte eman ondoren, formatu digitala %5-%10 artean geratu bada, fisikotasunak hainbeste garrantzia duen komikiaren munduan aldaketa hori askoz zailagoa dela iruditzen zait.

Hala ere, konfinamendu garaian «Astiberri pijaman» ekimena gauzatu duzue. Zuen katalogoa digitalizatzeko bultzada izan da?

Ez, urteak daramatzagu bide hori egiten, hau guztia gertatu aurretik. Gure kanal digitala liburutegietan sartzeko erabiltzen ari ginen dagoeneko, eLiburutegia bezalako plataformen bitartez. Argitalpen digitalarekin gure liburuak pirateatzeko aitzakia ezabatu nahi izan dugu. Orain liburuok ez irakurtzeko aitzakia bakarra ordaindu nahi ez izatea da.

Astiberrik ere badu haurrei zuzendutako lerro bat. Irakurle berriak erakarri nahi dituzue?

Hori bai, baina arlo horretan lanean hasi ginenean ez genuen ondo egin, ez ginen nahi genuen tokiraino iritsi. Euskarazko lerroarekin gauza bera pasa zitzaigun. Hasiera batean galera ekonomikoa badakar ere, pentsatutako apustu bat da, zentzu batekin egina eta epe erdira pentsatua. Haurrei zuzendutako komikigintza beti iruditu zait bide interesgarri bat irakurle hasiberrientzat.

Euskal Herrian, nola ikusten duzu sormen maila?

Oso sortzaile onak daude, talentu handia dago, baina hori ez da berria. Bilbon baditugu, esaterako, Mamen Moreu, Rakel Alzate, Susana Martin, Alex Orde edo Javier Isusi; Irunen, Mai Egurza, Sabiroiko jendea… Argitaratu berri dugu “Todas nosotras”, Elizabeth Casillas eta Higinia Garayrena, El Salvadorren abortua nola jazartzen duten jorratzen duena. Kalitate handiko lana da.

Etorkizunean industria lokalik izan al dezakegu?

Hori ere galdera tranpatia da. Askoz umilagoa da pentsatzea zer egin dezakegun hemengo egoera hobetzeko. Mundu mailan soilik hiru industria daude; estatubatuarra, japoniarra eta frantses-belgikarra.

Eta zer da egin dezakeguna Euskal Herrian komikigintza bultzatzeko?

Oinarrizkoena jendeak komiki gehiago irakurtzea da, eta, horretarako, liburutegietan, komunikabideetan... ikusarazi egin behar ditugu. Oinarrizkoa da ere komikia hezkuntzako curriculumean sartzea. Ari dira gauzak egiten, sorkuntzarako bekak daude, baina zaila da komikigintzatik bakarrik bizitzea. Astiberritik saiatzen gara sortzaileen eskubideak ikus-entzunezko ekoizpenetarako edo nazioartean argitaratzeko saltzen. Horrek sortzaileari ez dio bizitza konpontzen, baina lagundu egiten du.

Interneten dena badago eta nahi duzuna klik bakarrean eskura badezakezu eta berehala etxean jaso, zer eskaintzen du Joker bezalako denda batek?

Galdera da zer eskaintzen duen Internetek guk eskaintzen ez duguna. Esaten badidazu Interneten erosita denbora aurrezten duzula, honakoa erantzungo dizut: «Badakizu zer egin dezakezun irabazi duzun denbora horrekin guztiarekin? Liburu denda batera etorri!». Liburu denda batera joatea plazera da, zinemara edo tragoak hartzera joatea bezala. Internet bidez eskatzen baduzu zuzenean etxera iristen zaizu, baina nahi duzuna ez al da kalera irten eta zeozer interesgarria egin? Denboraren kontuarekin gezur galanta saldu digute. Bada jendea komiki bat eskatu eta egun batzuen buruan iritsiko dela esatean urduritu egiten dena; nik esaten diet hiltzear edo oso larri badaude, jaitsiko diedala nik neuk etxean dudan alea! Egoera berriarekin, edukiera neurtuarekin adibidez, ze garrantzia du kanpoan bost minutu itxaroteak gero barruan seguruago egongo bazara?

Uste duzu Joker liburu denda tenplu antzeko bat dela, komikizaleen tenplua?

Ez zait “tenplu” hitza gustatzen esangura erlijioso ugari dituelako. Sakralizatu gabe, ordea, bada espazio berezi bat. Urte asko daramatzagu lanean, eta horri esker jendea ezagutzen dugu eta jendeak gu ezagutzen gaitu. Pedagogia egiten saiatzen gara gure bezeroekin; bihotzez egiten dugun lana da gurea. Guk ez ditugu komikiak saltzen, guk bezeroak egiten ditugu. Nire lana ez da komikiak saltzea, bezeroa zaintzea baizik; bezeroari ahalik eta aholkurik onenak ematen saiatzen naiz, gero beste egun batean berriro itzul dadin. Garrantzitsuena ez da niri zer gustatzen zaidan, baizik eta zuri gustatuko zaizunarekin asmatzea, eta horrek guztiak, poztasunez eginda, ez dauka preziorik eta, noski, ez da Interneten aurkitzen! Hein handi batean gure irakurleen ibilbide literarioarekin asmatu dugu, irakurgaiak gomendatuz, autoreekin egiten ditugun hitzaldietara gonbidatuz… Interneti esker denbora aurrezten baduzu, azkenean galtzen ateratzen zara. Liburu denda bat gehiago da elkartrukerako espazio bat salmentarako toki bat baino.

(Erredakzioan itzulia)