Highlands, historia eta mitoen apalategi

Eskoziako Highlandetako ekialdean, Urquharteko gaztelu handientsua agertzen da. Hainbat ibilbide amaitzen dira mendeetako borroka eta elezaharren lekuko isil bilakatutako gotorleku honetan. Ness aintzira enigmatikoaren ertzean kokatuta dago, non belaunaldien irudimena elikatu duten sekretuak ezkutatzen dituzten ur ilunek. Eskozian, historiak naturarekin bat egiten du.

Urquharteko gaztelua denbora gelditu dela dirudien leku batean altxatzen da, non Ness Lakuko lainoak, batzuetan, bere antzinako harresiak inguratzen dituen, belaunaldiak intrigatu dituen aura misteriotsu bat sortuz. Aintzirako urak, ilun eta enigmatikoak, sekretu sakonak gordetzen ditu, eta naturaz gaindiko izakien existentziari buruzko espekulazioak eta mitoak bultzatzen ditu.

Highlanden, Eskoziako Lurralde Garaietan, aintzira ospetsuaz gain, paisaia natural bikainak, uhartez zipriztindutako itsasertza eta ondare historiko aberatsa gordetzen duten gazteluen oroimen erromantikoa aurki ditzakegu.

Ekialdean Inverness dago, Highlandeko hiriburu eta helmuga turistiko garrantzitsua. Inbhir Nis -eskoziar gaelikoz “Ness ibaiaren ahoa” esan nahi du- gure lehen geldialdia izango da. Oinezkoentzako kale alaietan eta merkatu victoriar estalian, jarduera komertzialaren epizentro, tokiko produktuak erakusten dituzten hainbat postu daude, artilezko jertseetatik hasi eta whiski garestietaraino. Ez da zaila horraino iristea. 250 kilometro inguru daude Edinburgotik, Eskoziako hiriburutik, eta alokairuko auto batekin, ibilbideak ez lituzke hiru ordu baino gehiago eskatuko; autobusez edo trenez, lau ordu inguru izango dira.

Hiria ordu pare batean bisitatzeko bezain txikia da. Ikusi beharreko guztia Ness ibaiaren ertzean dago, 300 metroko erradioan. Lekurik aipagarrienak Inverness gaztelua, Saint Andrews katedrala eta Victoriar merkatua dira, XIX. mendeko bihurgune ederra. Bertan ibilbide ugari hasten dira, eta batzuk Urquharteko gazteluan amaitzen dira.

Ness Lakua inguratzen duen 37 kilometroko bat aukeratu dugu, baina nola ez hasi eguna tradizioz, zaporez eta koipe handiz betetako goizeko oturuntza batekin. Izan ere, “Full Scottish Breakfast” ezaguna da bere eskuzabaltasunagatik: ogi txigortua, patatak, tomatea, txanpiñoiak, arrautzak, hirugiharra, saltxitxak, babarrun gozoak, black pudding-a eta Haggis ospetsua –plater eskoziar tradizionala tipularekin, oloarekin eta arkume-erraiekin prestatzen da–. Energia-txute bikaina gure ibilbide luzeari ekiteko.

Egia esan, aintzira bisitatzeko modu asko daude. 30 minutuko autobusa har daiteke Inverness autobus geltokitik Urquhart Castlera. Drumnadrochi herrian gelditzea nahiago baduzu, aurreko geltokian jaitsi. Bertan, Nessie-ren kondairaren inguruko museo batzuk daude, hala nola The Loch Ness Centre and Exhibition.

Herri berean, udaberritik urrira arte, lakuan zehar gidatuko zaituen gurutzaldi bat kontrata dezakezu. Hala ere, zure oporretako lehen eguna bada, eta Scottish Breakfast-ek behar adina animatu bazaitu, gu kasu honetan bezala, ibilbide luze hau egin dezakezu lochs bare eta zabaletan, zebra eta eskoziar estepako mendi malkartsuetan barrena.

Inverness atzean utzi eta gero, ibilbidea mendi artean zabaltzen da. Tontorrak gure inguruan altxatzen dira eta paisaia tonalitate berdetik marroira aldatzen da gora egin ahala. Eta bada azken magia ukitu bat aintzirara iritsi aurretik: zelai lasai batean paseatzen ari garela, Lurralde Garaietako behi ospetsuekin topo egiten dugu, haien adar okertuekin eta ilaje lodiarekin.

Bere ertzetara hurbildu ahala, aintzira ispilu erraldoi bat bezala hedatzen da berunezko zeru baten azpian. Lainoa ur azalean zabaltzen da, eszenari misterio ukitu bat erantsiz. Urquharteko gazteluko hondarrak aintziraren ertzean daude. Mendeetako historiaren lekuko isila da gaztelua, eta gotorlekuaren irudia, lakuaren ertzean dagoen leku estrategiko batean kokatua, postalezkoa da. Prezioa? 13 libra, 15 euro inguru.

HISTORIAREN ZERTZELADA

Nessie-ren baimenarekin, Ness lakura joateko erakargarri nagusia Urquhart Castle da; izan ere, Eskoziako hirugarren leku bisitatuena da. Gotorleku hau, iraganean herrialdeko handienetako bat izan zena, Historic Scotland-en esku geratu zen, zeinak gaztelua egokitu eta interpretazio zentro batez hornitu zuen. Bertako gidariak, Grahamek, aintzirarik ospetsuenaren eta mila aldiz lehiatutako gaztelu baten istorio nahaspilatsua kontatzen du.

«Duela 9.000 urte, izotz-aroen atzaparretan geunden. Orduan 1.000 metro izotz baino gehiago zegoen gure gainean. Glaziarren mugimenduak haran bat urez bete zuen, kostaldetik kostaldera Irlanda eta Eskozia uharteetan zehar hedatzen zena. Izotza urtu zenean, hona, orain Great Glen deitzen dugun horretara, iritsi ziren lehen gizakiek biderik errazena aurkitu zuten», gogoratu du.

Herri haiek geroago Picts izenez ezagutuko ziren. Baina erromatarrak iritsi arte itxaron behar izan zuten izen hori izateko. Hain zuzen ere, duela 2.000 urte inguru, erromatarrak iparralderako bidea konkistatzen ari ziren Britainia Handian zehar, eta beren gorputzak koloreztatzeko joera zuen herri batekin topo egin zuten, agian basati itxura emateko.

Aurrerago, monje irlandar eta eskoziarrek zuzendutako kristautzako «misioa» gauzatu zen, Goi Erdi Aroan Britainia Handian eta Europa kontinentalean monasterioak ezartzeko. 563. urtean hasi zen, San Columba monje irlandarrak Iona fundatu zuenean –Eskoziako iparraldeko uharte txiki bateko monasterioa–, eta misiolari horrek «aurkitu» zuen Airdchartdan, Urquharteko gazteluaren leku berean zegoen egoitza moduko bat.

Irlandar misiolariek 200 urte baino gehiago beharko zituzten Goi Lurraldeetako herriak kristautasunera bihurtzeko, eta 840ko hamarkadara arte ez zuen Cinaed mac Ailpin-ek (Kenneth MacAlpin) Eskozia kontinentalaren zatirik handiena errege bakar baten pean batu. Bere hizkuntza gaelikoa zen eta bere erresuma, berriz, Alba. Baina hegoaldean hizkuntza berri bat garatzen ari zen, anglo-saxoi zaharrenetik eratorria: eskoziera edo scots; hortik herrialdearen izena.

Gazteluaren existentzia XIII. mendearen hasieran erregistratu zen. Ingurua 1229an eman zioten Durward familiari, eta, ziurrenik, horiek eraiki zuten gaur egun ezagutzen den gaztelua. XIII. mendetik XVIII. mendera bitartean, erresumaren independentziaren alde eskoziarren eta ingelesen artean izandako borroka zalapartatsuek markatu zuten gotorlekuaren historia, eta bi aldeen esku egon zen.

Hala ere, Urquharten historia XVII. mendearen amaieran gelditu zen. Jakobitek berreskura ez zezaten, ingelesek gaztelua suntsitu zuten 1692an. Egiturak, erabili gabe, mendeetan zehar abandonatu ziren, harik eta, 1913an, jabetza estatuaren esku geratu eta turismora bideratu zen arte.

NOLA JAIO ZEN MITOA?

Gaztelua zeharkatu ondoren, ate nagusitik irten eta aintziraren ertzera jaitsiko gara. Urak nabarmen ilunak dira turba dagoelako, inguruko muinoetan zehar metatzen dena, Grahamek azaltzen duenez. Uhertasun natural honek aintzirari itxura sakon eta iluna ematen dio, irudimenerako eszenatoki perfektua sortuz, eta bere 226 metroko sakonera eta 36 kilometroko luzera nahikoa dira espekulaziorako. Gainera, 7.452 milioi metro kubiko ditu, Ingalaterrako eta Galesko aintzira guztiek batera baino gehiago.

Mendeetan zehar, aintzirako uretan izaki iheskor bat ikusi dela jakinarazi da, eta deskribapenak asko aldatzen dira. Batzuek diote historiaurreko plesiosauro baten antza duela, eta beste batzuek, berriz, suge erraldoi edo uretako izaki ezezagun gisa deskribatzen dute. Aipatutako San Kolunbarekin hasi ziren mitoak, kondairak kontatzen duenez, 565. urtean misiolariak Ness ibaian piztia batekin topo egin zuenean.

Geroago, 1933an, ‘The Inverness Courier’ egunkariak Nessie zen ustearen berri eman zuen. Balearen antzeko izaki bat deskribatzen zuen artikuluak. BBCren arabera, garaiko editore Evan Barronek iradoki zuen izakia «munstro» gisa deskribatzea, Ness lakuko munstroaren mito modernoari hasiera emanez.

Handik urtebetera, Robert Wilsonek bere autoa geldiarazi zuen Eskoziako Lurralde Garaietako Ness aintziraren ertzak inguratzen zituen errepide batean, eta uraren sakonetik ateratzen zen historiaurreko izaki baten burua eta lepoa zirudienaren argazkiak atera zituen. Irudia eztabaida sutsuen arrazoi bihurtu zen, zalantzagarria baitzen lakuak horrelako munstro bat har ote zezakeen.

Hala ere, asmakeria bat izan zen. 1994an, deskubritu zen irudia gezurrezko buru bat zuen jostailuzko urpeko ontzi batena zela. Marmaduke Wetherell kazetari eta Wilsonen laguna irrigarri utzi zuen egunkari batek, itsasertzean ‘Nessieren aztarnak’ aurkitu zituela esan zuelako, eta Wilsonek mendekua hartu nahi izan zuen.

Nahiz eta ikerketa, argazki eta lekukotasun ugari izan, Ness Lakuko munstroaren misterioak bere horretan dirau. Eszeptikoek iradokitzen dute begiztatze gehienak ilusioak edo enbor flotatzaileak direla. Ikerketa batek 2019an ondorioztatu zuenez, Ness lakuko munstroaren ustezko begiztatzeen protagonistak aingira erraldoiak izan daitezke. Azken ikerketa urte honetakoa da, eta hainbat itsasontzitan miaketa sakona egitea onartu zuen. Giza baliabideetatik kanpo, bilaketa kamera infragorriak eta hidrofonoak zituzten droneetan oinarritu zen, ur azpiko soinuak detektatzeko. Emaitza? Frogarik ez.

Hala ere, Loch Ness ibaiaren ertz lasaian, Nessieren kondairak aurrera jarraitzen du, baina denbora agortzen ari zaigu eta 37 kilometro ibili ostean lehen anpoilak gogaitzen hasi dira. Autobusez itzuli beharko dugu Invernessera. Han, munstro txikiagoekin egindako jaki goxo bat dugu zain: fish and chips klasikoa.