Altzoan daramazun «pendrive»-ko ipuinak ekarri dituzu bilduma honetara. Ze garrantzia du «pendrive» horrek zuretzat?

Idazle modura satisfakzio handia da liburuak argitaratzea eta horiek irakurleak izatea eta abar, baina liburuak pozik handiena ematen du oraindik inori erakutsi ez diozunean, gordeta duzunean, zerbait badaukazula dakizunean eta oraindik erakutsi ez duzunean. Mugarik gabekoa da liburu horren indarra. Orain, teknologiak aukera ematen dizu idatzi duzunaren kopia bat pendrivean gordetzeko eta nik batzuetan sentitzen dut talisman bat bezala; gaizki bazaude edo bizitzak ez bazaitu ondo tratatzen, ba behintzat hori daukazu, eta pendrive horri eusten diozu indarra hartzeko.

Hori han neukala, Gorka Arrese Susako editorearekin topo egin eta, argitaratzeko asmorik gabe, komentatu egin nion. Horrela sortu zen liburua.

Azken hamarkadan sortutako ipuinak dira, aro ezberdinetan idatziak.

Banan-banan idatzi nituen, liburu bereko ipuinak izango zirela jakin gabe, eta independenteak dira. Baina badute, estilo aldetik eta kontatzeko moduaren aldetik, halako batasun bat.

Harridurak lotzen ditu, adibidez, ipuinok. Amaieran irakurleari uzten dion sentsazioak.

Buelta asko ematen dizkiot idatzi aurretik. Beti behar dute zerbait, batzuetan izan daiteke harridura eta besteetan hain justu hori falta izatea; ze batzuetan harrigarriena da ipuinean ez dagoela ezer nabarmenik. Idaztean, neurri handi batean intuizioari eusten diot. Arantxa Urretabizkaiak beti esaten du bera ez dela ornitologoa, txoria dela; idazlea da, ez kritikari edo literatur teorikoa. Batzuetan idazleoi tokatzen zaigu literatur teoria egitea, zutabeetan edo mahai-inguruetan, baina nik ez dut argi izaten nola idatzi dudan, edo zergatik; intuizioa da, Miguel Indurainek esango lukeen moduan, “sentsazioak”.

«Ospa»-n, «Txistu eta biok»-en baino erreferentzia kultural gutxiago dago. Nahita?

“Txistu”-ko pertsonaia nagusia kulturaz nahiko nazkatuta dago, eguneroko lanean idazleekin, pintoreekin, zuzeneko zein zeharkako harremana du, eta nobelak eskatzen zidan erreferentziak agertzea, kulturak itota nola bizi zen erakusteko. Kasu honetan ez dago halako pertsonaiarik eta horregatik ez da hain esajeratua, baina pertsonaia hura bezala ni ere oso lotua nagoenez kultur munduarekin, nahi gabe ateratzen da gaia.

Eta zu ere itota sentitu zara?

Kultur munduarekin? Bai. Jon Kortazarrek esan zuen harritu egin zela “Txistu eta biok” irakurtzean, kulturaren munduarekin zein haserre nagoen ikusita. Uste dut haserre hori badela neurri batean elkarbizitzaren ondorio normal bat, eta nobelari indarra emateko haserre hori mugara eraman nuen. Ni egon naiteke haserre kulturaren adierazpen batzuekin, kultura espektakulu bihurtzeko joerarekin edo arte adierazpenak apaindura huts bihurtzearekin baina, hala ere, segitzen dut kulturarekin elkarbizitzen, eta horrela jarraitu nahi dut gainera.

«Ospa»-n eskultore bat jarri duzu eskultura publikoak suntsitzen, eta pintore bat, lau hamarkadako lana hondatzen.

(Barreak) Artea asko aldatu da azken urteetan. Pena ematen dit artearen adierazpen fisikoak baztertuta geratzen ari direla ikusteak. Pintore kontsakratu batzuek ja lortu dute beren lekua eta hor geratu dira, baina pintore berrientzat ez dago lekurik. Pintatzen dute baina pintura bigarren mailako diziplina da arte garaikidearen barruan, pintore kontsakratuek egiten dutena kenduta, eta eskultura ere bai. Gainera, batzuetan, obra bera baino kasik inportanteagoak dira obraren inguruko diskurtsoa eta artistaren harreman sozialak. Kontzeptualizazio horren barruan –errespetatuz artista askok egiten duten lana–, uste dut bidea ireki zaiola, argi eta garbi, tontakeria askori.

Ipuin horietan hori erakutsi nahi izan dut, tontakeriak nola “arte” bihurtu, artelanak puskatzea nola izan daitekeen artea.

Hala ere, inbidia ematen omen dizu arte plastikoan dabiltzanen askatasunak.

Arteleku egon zen lekutik gertu bizi naiz eta gustatzen zitzaidan han sartzea, besterik gabe, ikusteko artisten askatasun mundu hori. Idazleei merkatuak nolabaiteko presioa egiten digu eta gure askatasuna ez da hainbestekoa. Artista plastikoei, berriz, txalotu egiten zaie gauzarik “arraroena” ere, eskemetan sartzen ez dena ontzat ematen da eta literaturan... zailagoa da onarpen hori.

1994an idatzi zenuen «Sakoneta» ipuin-bildumatik «Ospa»-ra badago alderik.

Garai hartan nire erreferentzia nagusiak Europa erdialdeko idazleak ziren, Peter Hanke, Botho Strauss, Thomas Bernhard... Irakurriak nituen Julio Cortazar-en ipuinak, Poerenak ere bai, baina ez nituen kontuan hartu. Uste dut Txekhovek esan zuela, lehen paragrafoan pistola aipatzen baduzu ipuina bukatu aurretik tiro bat egon behar duela: ipuingintza garaikidea ulertzen da mekanismo bat bezala, non pieza guztiak dauden elkarri lotuta, zuzenean ez bada zeharka, eta ez dagoen ezer mekanismo horretatik kanpora irten daitekeenik. Nik hori ez neukan “Sakoneta” idatzi nuenean.

Orain, ipuinak idazten ditudanean saiatzen naiz elementu guztiak osotasun horren barruan kokatzen. Baina, irakurri dudanez, orain badirudi ipuingintza garaikide edo moderno hori ere gainditzen hasia dela, benetan “garaikidea” izango dela hori gainditzen duena.

Ipuinak, nobelak, haurrentzako liburuak, poesia… idatzi duzu. Zerk eragiten du ideia bati genero bat edo beste lotzea?

Boladak izaten dira. Batzuetan gusturago zaude ipuingintzan, hurrenean nobelan. Nik, normalean, nobela bat idatzi ostean denbora bat behar izaten dut, segur asko nire nobelak oso lotuta daudelako nire bizitzaren pausoekin: bizitzaren fase bakoitzari asko jota nobela bat dagokio. Asko jota. Eta, orduan, nobelen ganbara asko husten da eta beste bat idazteko ideiak denbora behar izaten du. Ipuinak, berriz, etengabeko jaiotza txikiak dira. Poesia, berriz, nahiko utzia izan dut, baina orain hasi naiz berriro, poesia idazteko beste modu bat bilatzen. Eta uste dut topatu dudala. Orain pendrivean poesia daramat (barreak).

Poesia idazteko modu berri horretaz ezer aurreratzeko moduan zaude?

Esango dizut ia-ia ideia bakarreko poemak direla, zeren konturatu naiz poemetan ideia bat baino gehiago sartzen badut normalean bat dela nagusia eta besteak oso bigarren mailakoak. Poema laburrak dira. Eta izenburuan edo, izenburuan ez bada, poesiaren mamian egon behar da ia-ia itzul ezin daitekeen euskarazko esamolde bat. Itzulpen zuzenik gutxienez ez daukana. Horren inguruan nabil bueltaka.

Eta zergatik itzuli ezin den poema eraikitzeko nahi hori?

Askotan esaten da euskal literaturak asko begiratzen diola hizkuntzari, estiloari, idazteko modua ia-ia filologikoa dela eta abar. Ez nago batere ados. Iruditzen zait gaur egun euskal literaturak neurri handi batean hizkuntza alde batera utzi duela eta bihurtu dela oso-oso prosaikoa, hizkuntza aberastasuna bigarren mailan utzi duela eta horregatik dela hain erraza itzultzen. Eta hori seinale txarra da. Kontrako bidea egin nahi nuke eta, azken finean, beti egin nahi izan dudan zerbait egin: Auspoa bildumako euskara XXI. mendeko beharretara egokitu. Hori da guk egin beharko genukeena. Iruditzen zait Auspoako euskara hori urruti geratzen zaigula eta nahiko nuke hori berreskuratu neurri batean, horrelako zeozer.

Ez dakit horrekin loturarik ote duen, baina askotan hitz egin izan duzu euskaraz alfabetatzearen garrantziaz.

Bai, ez da bata bestearen ondorio izan nire buruan, baina segur aski lotuta daude. Eskolan, Espainiako literatura ikasi nuenean idazle bat zen pertsona bat bere hizkuntza hain ondo ezagutzen duena non ez duen inoiz huts egingo idazterakoan, ez ortografian, sintaxian... Ez nago ados ikuspegi horrekin, muturrekoa iruditzen zait, baina uste dut gaur egun euskal idazleon artean kontrako joera nagusitu dela eta hizkuntza ja tresna huts bihurtzen ari garela neurri handi batean. Eta hori kezkagarria da. Horri lotua dago nik alfabetatzearen gainean dudan kezka: Rikardo Arregik-eta bultzatuta alfabetazio kanpainak egiten hasi zirenetik eduki ditugu berrogei urte herria alfabetatzeko eta herri hau ez da alfabetatu. Oso jende gutxi dago euskaldunen eta are euskaltzaleen artean euskaraz beldurrik gabe idazten duena, gutxieneko mailara oso jende gutxi iritsi delako. Hori, herri moduan, iruditzen zait derrota handi bat. Eta politikariek seguru asko ez dute lagundu eta, nahi bada, errepresio politiko bat ere egon da, herri mailan zapalduta gaude eta nahi duzuna, baina aukera eduki dugu eta daukagu gure hizkuntza bizitzeko, ez bakarrik familian, lagunartean, prentsan, munduan, telebistan... eta ez gara aukera hori aprobetxatzen ari. Bi maila diferente dira, baina bietan hutsune bera ikusten dut: hizkuntzarekiko axolagabekeria handia.

Ez duzu aldaerarik sumatzen.

Ez dut sumatzen, ez. Belaunaldi berrietan ez dut aldaketa handirik sumatzen. Eta literaturan ere, ez dut esaten euskal idazleok gaizki idazten dugunik, baina bai galdu dugula literaturak berak eskatzen duen hizkuntzarekiko atxikimendu bat. Idazlearentzat hizkuntza ezin da tresna hutsa izan, ezin da izan esan nahi duena esateko tresna hutsa, izan behar du esaten duenaren parte bat. Eta hori galtzen ari ez ote den iruditzen zait.

Kazetaritza utzita zabiltza.

Urte asko izan dira kazetaritzan, 25, eta batetik badago ilusioa galtzea. Ni konturatzen nintzen nahiago izaten nuela erredakzioko lan isil edo laua, mekanikoagoa, lan landuago edo libreagoak baino. Bestetik, esan beharra dago, kazetaritza oso egoera prekarioan dagoela eta horrek ere izan du pisua. Zer esango dizut ez dakizunik ba...

Eta itzultzaile zabiltza.

Bai, itzultzaile autonomo. Baina irekita nago. Adibidez, orain Julen Garateri lagundu diot liburu bat idazten eta hori nire lanbidearen barruan sartu da. Idazle bati enkargatzen ahal zaizkion lanak ere hartzen ditut.

Zein etorkizun ikusten diozu itzulpengintzari?

Ez dut asko ezagutzen itzulpengintza. Gazte asko eta oso ondo prestatuak sartu direla dakit, eta gure herriaren egoera linguistikoak oraingoz merkatu handi samarra ematen duela. Idazleengan ikusten ez dudan hizkuntzarekiko atxikimendu hori bai ikusten dut itzultzaileengan, eta hori pozgarria da.

 

«Zauri txiki bat egiten dizu orgulloan idazle gisa ahaztua zaudela sentitzeak»

Nondik liburuaren izenburua, «Ospa»?

Ipuinak banan-banan idatzi eta gero iruditu zitzaidan pertsonaia guztiek zutela ezintasuna sentitzen zutena adierazteko, lortu nahi dutena lortzeko, pozik egoteko eta bizitza maitatzeko. “Ezindegia” izena asmatu nuen, baina Gorka Arrese Susako editoreak esan zidan triste eta negatiboa zela. “Ospa”-k bazuen zentzua, denetan baitago ezintasun horren ondorioz ihes egiteko nahi bat. Bestetik, laburra, fonetikoki indartsua eta esan dezagun komertziala ere bada, erraz gogoratzekoa. Bitxia da: azken hiru liburuetan editoreak aldatu dit izenburua. “Agur Euzkadi” berez zen “Hil ginenon hatsa” (barreak), zaila, negatiboa, gogorra, tristea...; eta “Inon izatekotan” zen “Neure artean”. Gauza bera. Izenburuak errotik aldarazi dizkit editoreak, baina ipuinak ez, horiek intuizioz egin ditut.

Ahal bezain libre idazteko ahalegina egin duzula esan zenuen aurkezpenean.

“Txistu eta biok”-en sentitu nuen neure buruari jartzen nizkion mugak gainditu nituela eta neurri handi batean horregatik da hain autofikziozkoa. Pentsatu nuen, zergatik ibili distantzia jartzen pertsonaiaren eta nire artean? Zergatik bizi behar du Donostia ez den hiri batean? Igoal oso prosaikoak edo itxuraz garrantzi gabekoak ziren gauzei buruz ere disertazio luzeak egin nituen, askatasunez. “Ospa”-n, ipuin bakoitzari eskatzen duena eman diot, askatasunez.

Muga horiek zeharkatzean asko jarri zenuen zuretik.

Bai, baina ez neukan argi argitaratuko zen ere. Iruditzen zitzaidan gutxi idazten nuela, idazteko ohitura galtzen ari nintzela eta luzeago idazten edo gehiago adierazten lagunduko zidala uste izan nuen. Argitaratuko zen edo ez jakin gabe idazteak balio izan zidan presio hori gainditzeko.

Argitaratzeko presioa?

Bai. Sentitzen dut presio hori. Adibidez, behin ez dakit zertarako sinadura eskatu zidaten eta atalka banatzean kazetarien atalean sartu ninduten. Gau horretan lasai lo egin nuen, ez ninduen hondoratu, baina min pixka bat egin zidan. Ez daukat ezer kazetari izatearen kontra, baina idazle moduan ahaztua nengoela sentitu nuen eta horrek nahitaez egiten dizu halako zauri txiki bat orgulloan. Publikatu gabe denbora bat egoten bazara idazle izate hori ahaztu egiten da, ematen du huts egin duzula. Eta, aparte, idazten badut eta idazten dudanarekin gustura banago, hobeto sentitzen naiz. Idaztean indartsuago sentitzen naiz. Batzuetan esaten dut guapoago ere sentiarazten nauela (barreak). Hobeto, bizitzari aurre egiteko indartsuago.A.A.