Bergarako epaile bati eskutitza

Ez gara lege gaietan oso jakitunak… baina jakin badakigu, eta oso ondo, gure familiak pasatutakoa 1936ko urriaren 21ean Ondarretako espetxetik libre utzi eta gero, zelan faxistek Juane, aita-aitajauna, Hernaniko kanposantura eraman eta erail zuten egun horretan, beste 20 pertsona zibilekin batera. Ordutik desagertuta daude, orduko epaile baten erabakiari esker. Hark ere, zuk Arrasateko Udalak Frankismoaren Krimenen Aurka aurkeztutako kereilaren kasuan bezala, ezarritako legea bete zuen. Berak, Ramiro Llamas komandanteak, faxistek Donostian jarria zuten epaile bereziak, deklarazio batzuetan esan zuenez, Arrasatetik espetxera zetozen guztiek espedientea eginik zuten. Fusilatzea besterik ez zen geratzen. Hura izan zen errepresio antolatua, planifikatua eta baimendua, matxinoen agintarien aldetik. Gerrako krimenen arduradunak izan ziren.

Espediente horiek prestatu zituztenak agintaritza militarra zuen teniente koronela, Latorre, eta alkatea, Jesus Gorosabel, ziren. Eta salatariak, berriz, herritarrak izan ziren, eta ezagunak.

Senarra erail baina asebete ez. Errepresioak luze iraun zuen. Ez zen fusilamenduekin amaitu. Amak-amandreak esaten zigun: «Zenbat burla! Esaten uztien: ‘Gizona bizirik eta butrua jantzita! Gizona bizirik eta butrua jantzita! (barreak)».

Fusilatuen senideei ez zieten lanik ematen. «Senarra Union Cerrajeran 26 urtean lan egindakoa zen; lan eske joan nintzen, eta esan euztien: «Pues mire, Benita, no tenemos orden de coger a las mujeres de los hombres fusilados, no tenemos orden de coger, así es que…».

Salatarien ondoan bizi behar izan zuten fusilatuen senideek, haiek kalean ikusten egunero. Minduta, baina isil-isilik. Une larri asko igaro zituzten.

Urte askoan ezin izan zuten esan ere egin senideak hil zituztela. Epaitegietan jasota datozen fusilatuei buruzko lehen heriotza agiriak 1944koak dira, zortzi urte pasatu eta gerokoak. Heriotza agiri batzuetan hau jartzen du: «Etxetik desagertu zen». Beste pertsona batzuei buruz ematen du bizi ere ez zirela egin, ez dago heriotza agiririk, erregistratu ere ez zituzten egin. Beste batzuetan: «Suzko armen zauriek hilda», «frontean balaz zaurituak izan ziren Liberazioaren gerraren ondorioz», «gerra ekintzak»… hala erregistratu ziren heriotzen arrazoiak; kasu batean ere ez da agertzen zehatz zelan hil ziren, eta gaur egun ere horrela jarraitzen dute epaitegietan.

Beste asko bezala, Benita, eta Juanen seme-alabak eta ilobak borrokan murgildu ginen diktaduraren aurka. Ez genekien ezer lortuko genuen, baina aurrera egiten jakin genuen.

Baina belarrondoko galanta eman ziguten 1977ko Amnistia Legeaz eta hurrengo urteko Konstituzioaz, bietan legeak jartzen baitziren herrien eta pertsonen eskubideen eta justiziaren gainetik.

Hainbeste urte pasatu eta gero, justizia egitea hiltzaile eta salatari batzuekin zaila da gaur. Baina bada posible euren Memoriarekin; hau da, gertatutakoen berri epaile batek onartzea eta behingoz argitzea. Baina hori egiteko kapazak ez diren epaileak, nahiz eta Estatuko oraingo lege ezarria beren alde izan, ez zarete izango epaile justuak frankismoaren biktimentzat.

Berdin tratatzea biktima guztiak besterik ez dugu eskatzen.

Eta horretarako badago beste legalitate bat: frankismoaren krimenak Gizateriaren aurkako Krimenak direla, eta preskribaezinak.

Miguel Angel Rodriguez Arias legelariak ondo dioen bezala, zeina aditua den nazioarteko zuzenbide penalean, desagertu behartuen delituek ez dute preskribatzen. Delitu hori da etengabe burututakoa.

Nuremberg-eko Auzitegiaren estatutua definitu zen honela: “krimenak gizateriaren aurka”, erailtzea, sarraskia, esklabotasuna, deportazioa eta beste edozein ekintza gizateriaren aurka, biztanleria zibilaren aurka, edo jazartzea erlijioagatik, arraza edo politikagatik, ekintza edo jazarpen horiek egiten direnean loturik edozein krimenekin bakearen aurka edo edozein gerra krimenekin.

Gizarte iraindua da estatuez harago dagoena, eta ez du preskribatzen Nuremberg-go Auzitegiak 1946an tipifikatu zuenetik. Nazioarteko zuzenbidea dago estatuko edozein araudiren gainetik.

«Amnistia Legeak ez du ezelako efektu juridikorik krimenak eginez gero gizateriaren aurka. Ezein amnistia legek du halakorik».

Pentsatzen dugu ondo baino hobeto dakizuela nondik nora doan araudia, eta horregatik guri geratzen zaigu bakarrik pentsatzea ez zaretela ausartzen halako tamainako saltsa batean sartzen. Horregatik, eskatzen dizuegu esateko argi eta garbi, gu engainatu nahian ibili barik, ez gu, ezta iritzi publikoa ere.