Ohe-zelaian, epel eta apal

Euskarazko kulturaren kontsumoaren inguruan egin diren azken inkestetatik abiatuta, ekosistema aztertzera batu ziren atzo sektoreko hainbat lagun, Martin Ugalde Kultur Parkean. Ikusgarritasunaz, kultur politika eraginkorrez, sortzaileez eta horien prekaritateaz, merkatuaz eta mundu baten txikitasunari handitasuna bilatzeko asmoaz jardun ziren.

Berriki Elkarrek Siadecorekin batera euskarazko kultur kontsumoaren inguruan kaleratutako ikerketa izan zen atzo abiapuntu Andoaingo Martin Ugalde Kultur Parkean. “Jakin” aldizkariak antolatuta, hitzaldi zein mahai inguru, euskaldunok ditugun joerak mamitu, deskonposatu eta arrazoi bilketan jarri zituzten. Duela aste batzuetatik euskarazko kulturaren munduan iltzatuta geratu diren zenbait datu jarri zituzten mahai gainean hasieratik. Euskaldunen gehiengoak ez du euskarazko kulturarik kontsumitzen; arrazoien artean, ulermen falta edo euskarazko produktuen erakargarritasunik eza. Nola helarazi euskarazko disko, liburu, antzerki, film edo dena delako sorkuntzak euskal publikoari? Nola funtzionatu ekoizpen eta sorkuntza arloak?

Mahai inguruan gudarako prest Gorka Arrese –Susa argitaletxeko editore ia 30 urtez–, Joxean Muñoz –Kultura sailburuordea–, Olatz Osa –Elkar argitaletxeko arduraduna–, Arantxa Iturbe –kazetari eta idazlea– eta epaile lanetan Iñigo Astiz “Berria”-ko kazetaria.

Datuen gaineko lehen irakurketan, Muñoz eta Osa antzeko gogoetetan. Sorpresarik ez, eta datuen oinarrietan finko. Arresek ekin zion lehen asaltoari. «Zenbakietan ez dut konfiantza handirik. Orokorkeria bat egiten dute. Nik errazago egiten dut paisaia ikusi. Zenbakia beti da polita, espektakularra, baina deskonfiantza handia dut. Benetan ez didate gero esaten nolakoa den alfabetatze maila, ze hizkuntzatan alfabetatuta gauden, paisaia nolakoa den, ekosistemaren hegemonia nork markatzen duen. Alegia, gudu-zelai hori oso galduta ikusten dut».

Eta Iturbek, erromantizismoa erantsi zion. «Errealitatea ikaragarri ederra da. Oso gutxi gara, badakigu oso gutxi garela, baina talentu ikaragarria daukagu. Denok nahi ditugu jarraitzaile asko, konplize asko, eta ari gara egiten denok purea jateko moduko gizarte bat; ahazten ari zaigu menestra on batek zenbat balio duen».

Eltzea zabalik, ilar, ziazerba, baba, zainzuri, edo dena delako, arrautza egosirik ekarri zuen norberak etxetik. «Hau ez da gudu-zelai bat Gorka, –jarraitu zuen Iturbek– akaso larrutan egiten den ohe-zelai bat». Sortzailearen ikuspegitik aritu zen. «Sortzaileak ez du ezertarako balio hartzailerik ez badu. Non galdu dugu hartzailea? Hartzailea beti izan da oso gauza minoritarioa. Eta minoritario horrek badu bere alde ona. Txikiak gara, gutxi gara eta guk egiten duguna gurean bakarrik aurki daiteke. ‘Baina besteek ez dute gutaz hitz egiten!’, esaten dugu. Ez dezatela hitz egin, bada! Gure txikitasuna da harro egoteko puntua».

Eta sortzailetik sortzailera, klok eta klok, Arresek arrautzontzia zabaldu eta isuri egin zuen. Non dago merkatua eta non sortzailearen egoera? Prekaritatea, hitz madarikatua. «Prekaritate horri ez diogu inoiz zenbakirik jarri nahiko. Mintzatzen gara zenbaki kezkagarri batzuk atera zaizkigula gure merkatua kaltetzen ari direlakoan, eta zer esan behar dugu sortzaileei buruz? Sortzaileen daturik ez dago; ez da egin nahi, badaezpada».

Olatz Osak, Elkarreko industriatik: «Ekosistemaren barruan guztia da garrantzitsu, batek ez du bestea kentzen. Sorkuntza eta sortzailea babestearekin guztiz ados nago. Errealitate bat marrazten dute eta gustatuko litzaiguke merkatua izatea errealitate horri erantzuteko. Kultura politika eraginkorrak eskatzen ditugunean, ekosistema osoan eragiten dutenak eskatzen ditugu, ez merkatuan bakarrik. Baina merkatu zabala behar dugu, sortzaileak beste baldintza batzuetan egongo badira».

Eta industriatik Administraziora, by Joxean Muñoz: «Inportantea da numeroak edukitzea eta jakitea nola gabiltzan. Horrek ez du sortzailearen lana hondatzen. Jartzen gaitu fase aldaketa batean. Aldaketa batean gaude kulturan eta bizitzeko moduan. Gure kasuan, erabileraren problematikan. Ekoizpena urteetan izan den ederrena da, baina kontua da nola egin erabilgarri. Hori neurtzea ona dela uste dut. Txarra litzateke zenbakiak hartuta editorea sortzaileengana joatea lana nola egin behar duen esanez. Arriskutsua da hori». Eta menestra, arrautzak arrautza, barazki nahaski bihurtzen hasi zen.

Estrategiak, negozioak...

Nahas-mahasa eginda, eta iritzi zorrotzak partekatuta, giroa aski berotu zuten dagoeneko bero eta jendez gainezka zegoen aretoan. Autokritikari-edo tarte egin zion Arresek. «Inportantea da zenbakiek esaten dutena, eta zenbakiak beti dira justifikagarriak. Urte luzeetan gertatzen ari zaiguna da negozioaren bolumena erdarazko kultura lanek ematen dutela. Horri ez dio inork uko egingo. Horretan asko garatu gara. Urterik urtera negozio bolumen horren jabegoan edo ustiaketan gu geu jarri gara bete-betean. Negozio bolumena hor dagoela eta gure lan egiteko moduek horra garamatzatela».

Olatz Osak kultur politika eta estrategiak eskatu zituen. «Ez da epe luzeko estrategiarik izan, ez dira koordinatuak egon eta legegintzaldien morrontzan egon dira». Eta beste auzi sakon bat. «Ze gizarte mota nahi dugu? Kulturgintzan ari garenok bat gatoz esaterakoan kulturak duen posizio periferiko horretatik zentralitate bat hartu behar duela».

Eta zer dago, bada, gaur-gaurkoz erdigunean? Arresek, klaru: Kirola eta gastronomia. «Konpromiso handi bat hartu beharko da, bestela kultura bazterrean geratuko da. Gure momentu onenean gaudenean, ze txoko dute gure sortzaileek? Txokoa ez, zokoa», gaineratu zuen. Eta Iturbek, kazetari ikuspegitik, erantzun: «Kultura une honetan zokoa ez, komunikabideetan apaingarria da. Albistegietan lan egiten duten lankideek galdetzen dute, ‘badaukazue kultur albiste polit bat albistegia bukatzeko?’ Ez da zokoa, lazo bat da».

Eta Arrese, berean. Konpromiso handi bat, itun handi bat, zera handi bat euskalduntzearen alde. «Hogeita hamar urte daramatzagu epel eta apal. Gu gara erdaldunak, %100ean. Kontzeptua aldatu behar da. Asumitu behar dugu eta konpromiso handi bat hartu, erdaldun guztiokin batera. Egin dezagun izugarrizko euskalduntze kanpaina bat hurrengo hamabost urteetan, guk erdaldun guztiok, batera». Edo euskarazko kulturaren aldeko lege bat. «Sortzaileek dute pasioa baina prekario daude. Eta besteek ez dute pasiorik baina soldata dute. Gauzak irauli behar dira. Euskarazko kulturaren legea egin dezagun behingoagatik. Idatziko al dugu noizbait?».

Eta hasi ziren Iturbe eta biak: «Nik ez dut euskal kulturzalea izan nahi legez! Kontran jarriko naizela uste dut. –Orain kontran gaude-eta! Ni alfabetatuago nago, gezurra badirudi ere, espainolez euskaraz baino! –Eta zure euskalduna akonplejatua dago! Fuera konplejuak! –Igual kontzientzia hartu behar dugu denok garela erdaldunak eta gutxi batzuk euskaldunak».

Olatz Osak, datu esanguratsu bat. «Euskal Herrian urtean 800 titulu inguru argitaratzen dira, Estatu espainolean 85.000, eta Estatu frantsesean antzeko. Horrekin guztiarekin elkarbizi behar dugu. Testuinguru horretan euskarazko liburuaren aldeko hautua egitea zaila da».