ELDHk kezka handiz ikusten du Mendebaldeko Sahararen estatusa, nazioarteko zuzenbidearen pean, hamarkada askoan Nazio Batuek aitortutakoa, auzitan jarri dutela, lehenik, Amerikako Estatu Batuetako aurreko presidenteak, Donald Trumpek, gero, EBko hiru estatuetako gobernuek (Alemania, Espainia eta Frantzia), eta, orain, Europako Atzerri Arazoetarako arduradun Josep Borrellek. Nazioarteko legezkotasunarekiko eta saharar herriaren eskubideekiko mespretxu lotsagarria maila gorenera heldu da aldaketa politiko horren ondorioz. Estatu Batuek Marokok Mendebaldeko Sahararen gainean duen subiranotasuna onartu zuten 2020ko abenduan, eta berretsi egin zuten Marokoko autonomia-ekimena bideragarria zela gatazkari amaiera emateko irtenbide sinesgarri eta serio gisa.

Alemaniako Kanpo Arazoetako ministroak 2022ko urtarrilean adierazi zuen: «Alemaniak irtenbide politiko bidezkoa, iraunkorra eta elkarren artean onargarria bilatzen jarraitzen du, Nazio Batuen aginduak aurreikusten duen bezala». Baina hori berehala erlatibizatu zen, hau erantsi zuenean: «Marokok 2007an proposatutako autonomia-planak asko lagun dezake konponbide batera hurbiltzen. «Pedro Sanchez presidente sozialistaren Espainiako Gobernuak ia bost hamarkadako neutraltasuna amaitu du, Marokok 2007an Mendebaldeko Saharari autonomia-estatutu bat emateko egin zuen proposamena aldezten baitu, nahiz eta Ipar Afrikako herrialdearen kontrolpean egon. Marokoko erregeari idatzitako gutun batean, Sanchezek honela deskribatu zuen plana: «Desadostasun hori konpontzeko oinarri serio, sinesgarri eta errealistena». Emmanuel Macron frantziar presidenteak Sanchez jaunaren berri eman zuen, Marokok Mendebaldeko Sahararako proposatutako autonomia-plana «elkarrizketa serio eta sinesgarriak» eraikitzeko oinarria dela esatean.

Eta, azkenik, Josep Borrell jaunak Espainiako TVE telebistari 2022ko apirilaren 1ean (ostirala) adierazi zion «Espainiak, Marokoren autonomia-ekimenaren alde eginez, NBEren eta NBEren Segurtasun Kontseiluaren ebazpenen esparruan» jarraitzen duela.

Ulertezina da ELDHrentzat, Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren 2021eko 2602 Ebazpena aipatu ondoren, zeinak berretsi baitzuen (aurreko ebazpenekin bat datorrenez) Saharako herriak autodeterminaziorako duen eskubidea, Marokoko Mendebaldeko Sahararako Autonomia Plana deritzona irtenbide justu iraunkor eta bi aldeentzat onargarritzat jo daitekeen konponbiderako ekarpen positibo gisa azaltzea.

Gogor gaitzesten ditugu adierazpen horiek, Afrikako azken gatazka kolonial horretako potentzia okupatzailearen defentsa bat baitira. Adierazpenek berariaz onartzen dituzte nazioarteko zuzenbidearen eta giza eskubideen urraketak. Ezein gobernuk ezin du beste herri baten xedea erabaki; saharar herriak bakarrik izango du bere etorkizuna erreferendum baten bidez zehazteko eskubidea.

Denok dakigu –eta Europar Batasuneko Auzitegi Nagusia izan da 2021eko irailean berretsi duen nazioarteko azken instantzia– Mendebaldeko Sahara Marokotik bereizitako lurraldea dela, Marokok ez duela eremu horren gaineko subiranotasunik eta Fronte Polisarioa saharar herriaren ordezkari legitimoa dela.

ELDHk beti esan izan du Mendebaldeko Saharako gatazkaren konponbideak nazioarteko legedia eta Nazio Batuen erabakiak errespetatu behar dituela. Zehazki, horrek esan nahi du Mendebaldeko Saharako biztanleek parte hartu behar dutela Mendebaldeko Sahara estatu subirano edo Marokoko Erresumaren barruko eskualde bihurtu behar ote den erabakitzeko orduan, NBEk gainbegiratutako erreferendum baten bidez. Marokoko Erresumak galarazi egin du erreferendum hori egitea 40 urte baino gehiagoan.

Horren ordez, Mendebaldeko Saharako lurralde gehiena Marokok okupatzen jarraitu du, nazioarteko zuzenbidea urratuz. Gainera, Mendebaldeko Saharako baliabideak ekonomikoki ustiatzen ari dira.

Lurralde okupatuetan bizi den saharar herriak galdu egin ditu bere askatasun eta giza eskubideak eta Europar Batasuneko zenbait estatu kidek parte hartzen dute Mendebaldeko Saharako natur baliabideak legez kanpo ustiatze horretan, Europar Batasunaren eta Marokoko Erresumaren arteko hitzarmenen bitartez.

Europar Batasuneko Justizia Auzitegiaren erabakiak, hitzarmen horiek baliogabetzat jo zituztenak, ez dira kontuan hartzen edo baztertu egiten dira. Nazio Batuen Erakundeko Segurtasun Kontseiluan, EBko zenbait estatu kidek eta AEBek eragotzi egin zuten Marokori eskatzea Mendebaldeko Saharako estatutuari buruzko erreferenduma egin zezala, nazioarteko legeriaren esparruan.

Sahararrek autodeterminaziorako duten eskubidea ez da beste estatu batzuen interes ekonomiko edo politikoen biktima izan behar.

ELDH ere oso kezkatuta dago Segurtasun Kontseiluko kide iraunkorrek eta beste herrialde batzuek potentzia okupatzaileari emandako laguntza militar, finantzario eta politikoa dela-eta, Marokoko agintarien zigorgabetasuna indartzen baitute, Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioa eta Giza Eskubideak modu sistematikoan eta larrian urratuz.

Horrela ELDHk Marokoko Erresumari dei egiten dio:

- Nazio Batuen Gutunaren printzipioekin eta espirituarekin eta Nazio Batuen Batzar Nagusiaren 1514 (XV), 1541 (XV) eta 2625 (XXV) ebazpenekin bat datorren erreferendum librea antolatzeko NBEko Idazkari Nagusiaren babespeko negoziazioei berriro ekitera, fede onez eta aldez aurreko baldintzarik gabe.

- Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioko arau guztiak eta, bereziki, 1949ko Genevako Laugarren Hitzarmeneko xedapenak betetzera.

- Marokoko kartzeletan atxilotutako saharar preso guztiak berehala askatzera.

- Giza eskubideen defendatzaileen eta kazetari sahararren mugimendu-askatasuna eta adierazpen-askatasuna mugatzen duten neurri guztiak berehala altxatzera.

- Saharar herriaren subiranotasun iraunkorrari eragiten dioten legez kanpoko jarduera ekonomiko guztiak bertan behera uzteko beharrezko neurri guztiak hartzera.

ELDHk dei egiten die EBri eta bere estatu kideei, sahararrek autodeterminaziorako duten eskubidea betetzen laguntzera eta Marokoko gobernuaren proposamenak ez babestera, eta Mendebaldeko Saharako krisia NBEren egungo ebazpenetan oinarrituta konpontzera. ELDHk, gainera, Marokok legez kanpo okupatutako Mendebaldeko Saharako lurraldeetako baliabide naturalak ustiatzeko akordiorik ez amaitzeko eskatzen die EBri eta bere estatu kideei.