Euskal Laborarien Batasuna (ELB) sindikatuak 40 urte betetzen ditu aurten. Borrokaz eta proiektuz beteriko ibilbide horri buruzko gogoeta eskaini du Panpi Sainte-Marie idazkari nagusiak.

Zein da zure ustez ELB sindikatuak egin duen ekarpen nagusia?

Tendentzia orokor bat bazen, FDSEArena. Agroalimentarioari ekoizpen eginahala merkeak hornitzea izan da beti horien xedea, horretarako etxaldeak profesionalagoak bilakatuz, efikazia ekonomiko handiagoa lortzeko. Gure erresistentziagatik izan ez balitz, horrek denborarekin suposatuko zukeen hemengo berezitasuna diren etxalde txiki eta ertain ainitz desagertzea. Beraz, ELB sortuz eta politika orokor horri egin diogun erresistentziari esker, ainitz etxalde bizirik atxiki ditugu.

Berrogei urteotan gure iturritik edan duen jendeak hemengo lau sor-markak sortu ditu: Ezpeletako Biperra, Euskal Xerria, Irulegiko Arnoa eta ardi saileko Ossau-Iraty. FDSEAk ez zuen horretan sinesten, ez zuen hori nahi. Orain ikusi besterik ez da lau marka horiek zer ospea duten, horien inguruan zer dinamika ekonomiko den eta horri esker zenbat gazte instalatzen den.

Itoak ginen kulturalki hain desberdina eta bizefala den departamendu batean. ELBk aitortu dio hemengo laborari anitzi kulturalki eta ekonomikoki ere norbait bazirela, beharrezkoak zirela eta norbaitek defendatzen zituela. Horrek duintasuna eta errekonozimendu bat eman die.

Zertan bilakatu da FDSEArekiko indar harremana?

Haiek diskurtsoa aldatzen dute. Orain diote modelo guzien -handien, txikien eta ertainen- defendatzaile direla, denek kohabitatzen ahal dutela. Beti gezur horrekin gaude, eta hala ere, indar harremanean erdizka gaude, beraz, erran nahi du Iparraldeko laborari txiki eta ertain ainitzek oraindik ideologikoki beren borreroaren alde botoa ematen dutela, zoritxarrez. Horrek badu esplikazio bat baino gehiago. Besteek baliatzen dutena da gu beti euskal arazoari, euskalduntasunari gehiegi lotuak garela. Oraindik mamu bezala erabiltzen dute.

Euskal laborariak nortasun propioa duela uste duzu?

Kulturalki oso desberdinak gara, Euskal Herrian ukatuak garelako, eta hemen laborari ttipiak badu nortasun hori. Politikoki hala definitzen ez badira ere, kulturalki Euskal Herrikoak dira. Barnealdean laborantzak sortzen du giro berezi bat eta pisu handia du ekonomikoki.

Herri batzuetan kasik hamarretik bederatzi laborariak gara. Bada bizi berezi bat eta badakigu hori artikulatzen. Sukalde lan hori biziki poliki egin behar da, baina pentsatzen dut momentuan belaunaldiz belaunaldi ELBko militanteek laborariekin harreman hori sortzen jakin dugula eta horri esker indar bat gorpuztu dugula.

Barnealdea aipatu duzu, baina Ipar Euskal Herriko biztanle kopururik handiena kostaldean eta hiriguneetan bizi da…

Aztertu dugu Euskal Herrian badugula sekulako biztanleria kostaldean bizi dena, potentzialki kontsumitzaileak direnak, eta osagarritasun bat dugula horiekin. Badakigu bakarrik ezin dugula, pisu guti izanen baitugu. Baina masa horretan lagunak edo partaideak topatzen baditugu, pisu handiagoa izaten ahal dugu eta hori egiaztatu dugu ahateen auzian edo espekulazioaren kontrako borrokan... Korporatibismotik ateratzen jakin izan dugulako eta kostaldean partaideak landu ditugulako, indar gehiago eta politikoki pisu gehiago dugu.

Eraman dituzuen hainbeste borroken artean, Euskal Herriko Laborantza Ganbara (EHLG) bultzatzea izan da nagusietariko bat.

Lehenik erran behar da Pauen parte hartzen genuela, eta kasik erdia egiten genuelarik, han bi ordezkari genituela bakarrik. Osoki baztertuak eta irainduak ginen. Ez dira abilak izan. Horrek konfirmatu zigun gure joko eremua ez zela han, hemen zela. Eta hori sustraitu da. Guk behar dugu hemen erabaki, gure lema hori da, laborantzan eta besteetan. Horregatik sartu gara ere besteekin Batera mugimenduan.

Laborariak izateaz gain, hemengo herritarrak gara, eta herritar bezala gure ekarpena egiteko prest gaude. Guk galdegiten genuelarik Laborantza Ganbara hemen sortzea, euskara ofiziala bilakatzea eskatzen genuen, unibertsitatea hemen izatea eta koadro politiko baten sortzea.

Estatuak beti ukatzen zigularik hemengo Laborantza Ganbara sortzea, guk desafioa bota genion: «ez baduzue borondate ona ematen, guk sortuko dugu gurea».

Laborantzarentzat ona izan da, beraz...

Indar harreman politiko horretaz aparte, barnean, teknikoki, Laborantza Ganbara sortzeak nahi genituen proiektuak obratzeko behar genituen teknikariak jartzea ekarri du. Hamar diskurtso baino gehiago, molde hoberenak ereduak dira.

Tresna hori urrats garrantzitsua izan bada ere, ez dirudi aski denik.

Bihar Ipar Euskal Herrian laborantza ganbara ofizial bat balitz ere, horrek ez gintuzke zepotik aterako. Europar politika komunak, eskualdekoak, departamendukoak eta emeki-emeki hemengoak ere -Elkargoan erabakitzen diren gauzak-, kasik lau eremutan hartzen diren erabaki horiek, sekulako eragina dute laborantzan. Oraindik oso kinka txarrean gaude.

Hemen laborarien erdiak 50 urtez goitikakoak dira, ainitz segidarik gabeak. Auzoak ikusten badu besteak uzten duela, saiatuko da bere ekoizpena handitzen... Horrek sekulako mina eta kaltea egiten du. EHLG izanik ere, politika horiek ez badira zuzentzen ez dugu lortuko.

Justuki, 2017an Euskal Elkargoa sortzeak posibilitate berriak ekarri ditu laborantza herrikoiarentzat?

Bai eta ez, sortu berria da. Horko arduradunek, guk eskatzen dugun hemengo laborantza eta elikadura politika bat definitzen ahalko duen egitura publikoa ikusten dute. Estatua, aldiz, arrunt kontra da. Eta FDSEA ere, toki bakarra departamenduko koadro hori izatea nahi duelako.

Elkargo bat sortu da hemen, horrek behar politiko bati erantzuten dio eta, beraz, eremu horrek, merezi du bere koadro erabakitzailea izatea. Horretan, laborantza mailan, gure aportazioa eginen dugu. Guk aldarrikatzen dugu denak mahai inguruan ezartzea, egiazko laborantza politika publiko baten norabidea finkatzeko.

Etchegarayk eta Elkargoak erran dute begi onez ikusten dutela, horretan ari da astiz fruitua ontzen. Nahiz eta besteek arrunt frenatu, laborantza komisioan diren beste ordezkariei esker, [Euskal Elkargoko] azken plenarioan kanpoko hazkuntzaren aldeko mozio bat aho batez izan da bozkatua eta guretzako horrek erakusten du hori dela bidea. Gure joko zelaia hemen dago, eta atxikimendu eta konfiantza hori behar dugu sortu. Horrek denbora ematen du.

Laborantza mundua «zahartzen» ari da, transmisio zailtasunak, gizartearen aldaketak... sindikatuak badu kezka etorkizunari buruz?

Ikusten dugu laborari ainitz ezkongabe direla, segidarik gabekoak. Panorama horretan gaizki gaude. Hala ere, Estatu frantseseko beste toki batzuekin konparatzen badugu, gure egoera askoz hobea da. Hemen, oraindik, anitz instalatzen dira. Pentsatzen dugu segidarik gabe gelditzen diren etxaldeetan kanpotik jiniko gazteen instalazioa bultzatu behar dela, edo hemengoak izanik ere, baina laborarien seme-alabak ez direnak.

Momentuan instalazioen %15 kanpotik jindako gazteak dira, eta hori asko da. Baina hobetu behar dugu. Aterabidea hor dago, Baionako zinturako jendea ari da hurbiltzen, ez du beti lortzen, baina gutxienez gure laborantza proiektua erakargarria da.

Badirudi talka bat badela laborantza eta ekologismoaren artean. Mendiko suekiko kritikak nola hartzen dituzue?

Hiriko batek Landesetako suak eta hemengo mendiko suak ikusten ditu eta pentsatzen du nahitara egindako suak kalte egiten duela, gogoan izanen baitu Landesetan edo Girondan gertaturikoa. Ez da batere gauza bera. Kostaldeko jendearen eta gure artean urruntze bat ikusten dugu, oso kezkagarria dena. Pedagogia lan handia dago egiteko. Hemen bazterrak horren eder badira, mendiak polit eta kabalak alde guzietan, neguan sua piztuz naturari gure ekarpena egin diogulako da.

Baina zergatik dira beharrezko su horiek?

Ipar Euskal Herriko ardi, behi eta zaldi guziak mendian balira, su gutiago aski litzateke. Baina laborantza politika txar batek ainitz kabala mantentzen ditu baserrietan, industrializazio prozesua badelako. Gure mezua bikoitza da: batetik, sua beharrezkoa dugu ez baitugu aski hortzik [mendian] eta horrekin salatzen dugu laborantza politika publikoa; eta bestetik, erraten dugu neguko sua ez dela udakoa. Su hotza da, poliki-poliki, 20 zentimetro gora kubritzen du, ke handikoa baina berotasun gutxikoa da.

Horri esker udaberrian belarra berriz atera eta ardia pasatuko da. Ez bada sua ematen laharra urte batetik bestera finkatzen da, ardia ez da gehiago pasatzen eta kristoren sasia sortzen da.

Hartzaren presentzia ere gatazka iturri bilakatu da azken urteetan.

Mendialdetik zenbat eta urrunago, jendeak hartza gero eta politago ikusten du. Animalia oso ederra da, bai, baina guk erraten dugu ez dela lanjerean. Hemengoak desagertu ziren eta Esloveniatik ekarri zituzten. Haatik, hemen sartzen bada, eta hartza baino kasik gaiztoagoa da otsoa, seguru da denborarekin artzaingoa desagertuko dela menditik.

Horrek aldaketa handia eragingo luke. Ez dugu nahi hainbeste artzain den tokian hartza eta otsoa sartzen uztea. Bada ainitz bortu eta mendi non ez den artzainik eta han zaindu ditzatela hartzak. Alta, hori oso zaila da esplikatzea, gaizki ikusia delako.