Foessa fundazioaren bazterketari eta gizarte-garapenari buruzko VIII. txostenak adierazten du gure gizartea elkartasunarekiko edo errukiarekiko nekea erakusten hasi dela.

Horren adierazgarri da, besteak beste, Espainiako biztanleen erdiek baino gehiagok adierazi zutela (2019an) hamar urte lehenago baino gutxiago lagunduko luketela. Neke horrek jatorri desberdinak ditu: zerga-politika justizia-tresna gisa zalantzan jartzea; gero eta arrisku handiagoan sentitzen diren klase ertainen mesfidantza klase politikoarekiko gizarte-krisiak ebazteko orduan; eta, besteak beste, ongizate-estatuak desberdintasunak murrizteko duen zilegitasuna.

Baina, are gehiago, neke sozial hori elkartasunaren zentzu sakona ere aldatzen egon daiteke. Hau da, elkarri laguntzeko gizarte-harremanak nola ulertzen ditugun gure ingurune hurbilenean.

Txosten horrek «gizarte-bizitza pribatizatzeko eredua» deitzen du fenomeno hau, aldaketa antropologikoaren eta indibidualizazio sozialaren, balio-krisiaren, beldurra areagotzearen eta etorkizunari buruzko ziurgabetasunaren prozesuarekin bat datorrena.

Elkartasunaren higadura nabari da Euskadin ere, elkarri laguntzen zioten euskal familiak %76tik (2018an) %44ra (2021ean) jaitsi baitira, Euskadiko bazterketari eta gizarte-garapenari buruzko txostenak jasotzen duenez (Foessa, 2022).

Testuinguru sozial honetan, eta bere baimenarekin, Marta Nussbaumenek garatutako errukiaren definiziotik abiatu gintezke elkartasunean heztea zertan datza zehazteko. Filosofo honek dioenez, elkartasuna hiru gogoetaren emaitza da: pertsona bat sufritzen ari dela pentsatzea, sufrimendu hori bidegabea dela uste izatea eta sufrimendu hori arintzea ondo legokeela pentsatzea.

Badirudi, beraz, elkartasunak hiru gako horien inguruko lan pertsonala eskatzen duela, erantzun soziala bilakatu baino lehen. Hortaz, elkartasun-zereginerako bidean, ibilbide pedagogiko bat dago, gizarte eta hezkuntza eragileek barneratu eta landu beharrekoa, elkartasunaren jatorria suspertzeko eta krisi-egoeretan eskaintzen ditugun laguntza-harremanei sendotasuna emateko.

Baina nola gauzatu hezkuntza prozesu hori? Caritas Gipuzkoa-k Nussbaumek proposatzen digun gida jarraitzen saiatzen diren hiru elementuren alde egiten du.

Begirada heztea da elkartasuna eraikitzeko ezinbestekoa: gure duintasun berarekin ikusten ez ditugun, giza eskubideak murriztuta dituzten eta gizarteak baztertzen dituen pertsona horiek begiratzeko justizia eta itxaropen betaurrekoak jartzea.

Bihotza heztea da elkartasunaren bigarren giltzarria. Honetarako bestea benetan entzutea da beharrezkoa, ez bakarrik bere beharrak, baizik eta bere bizitza bultzatzen duten ametsak ere bai. Beste pertsonari gure bihotza irekitzea, errukitzea, berarekin sufritzea. Hots, bere ondoan jartzea. Adela Cortinak dio errukiak eramaten gaituela justizia eskatzera.

Eta, azkenik, beharrezkoa da konpromisoa heztea. Gure inguruko pertsona, entitate, agenteekin jarduten ikastea. Baina, batez ere, injustizia egoerak bizi dituzten pertsonekin. Ekintza horrek eraldatzailea izan behar du gainera, sufrimendua murrizteaz gain, errealitate desberdina eta hobea eraikitzen laguntzeko.

Samariar onaren parabola ezagunak ere ibilbide hau bera jorratzen du.

Elkartasuna eraikitzea, azken batean, familien, ikastetxeen, elkarteen, parrokien eta auzoen esku dagoen hezkuntza-prozesua da. Gu ere erronka horri erantzuten saiatu gara eta, horretarako, zuen eskura jartzen dugun material didaktikoa prestatu dugu.