Oxinorte, osasun publikoa eta administrazioa, entzungor

Oxinorte enpresak (Lutxana. Barakaldo) sortzen duen kutsatze akustiko handia osasunaren aurkako eraso larria da. Osasuna, zentzu zabalean, oinarrizko eskubidea izanik, zarata da Osasuna kaltetzen duena, hainbat dokumentuk adierazten duten bezala.

Europako Ingurumen Agentziaren arabera, «AEMA 2020 Seinaleak» txostenean, zaratak epe ertainean eragiten duen osasunerako arriskua tabakismo pasiboarena eta ozono eta partikula bidezko airearen kutsadurarena baino askoz handiagoa da. «Inguruneko zaratarekiko epe luzeko esposizioak 12.000 heriotza goiztiar eragiten ditu, eta urtero 48.000 kardiopatia iskemiko kasu berri eragiten ditu Europa osoan».

Sociedad Española de Salud Ambiental elkarteak, Carlos III. a Osasun Institutuak eta Ekonomia Ministerioak azterlan bat egin zuten «Efectos del Ruido Urbano sobre la Salud; Estudios de Análisis de Series Temporal Realizado en Madrid. Azterlan horretan, Madrilgo zirkulazio zarataren mailen eta 2016an Madrilgo Gregorio Marañón ospitalean larrialdiek eragindako ospitaleratzeen arteko erlazioa aztertzen da. Emaitza gisa: «Zarata mailen igoeraren dB (A) bakoitzeko, %5, 1eko igoera egiaztatu da Madrilgo Gregorio Marañón Ospitalean arrazoi guztiengatiko ospitaleratzeetan».

Nazio Batuen Erakundearen Ingurumen Programaren «Mugak 2022» txostenak pertsonen osasunerako eta animalia-espezieen biziraupenerako arriskuez ohartarazten du: «kutsadura akustikoa osasunerako ingurumen arrisku nagusietako bat da adin talde eta gizarte talde guztietan, eta karga gehigarri bat osasun publikoarentzat».

Era berean, «Zarata eta osasuna» dokumentua (Bizkaiko Foru Aldundia): «Gutxienez milioi bat urteko bizitza osasuntsua galtzen da urtero (osasuna neurtzeko unitatea) Europako Mendebaldeko herrialdeetako ingurumen zarataren ondorioz».

Barakaldoko Udalaren Ingurumena Kutsadura Atmosferikotik Babesteko Ordenantzaren 3. artikuluan ere jorratzen da gai hori: «Airearen kutsaduratzat hartzen da airean dauden materia edo energia motak (zaratak, bibrazioak, erradiazio ionizatzaileak), pertsonei, ondasunei edo ingurumenari arrisku, kalte edo traba larria dakarkienak».

Gainera, zarataren esposizio horrek urratu egiten du norberaren eta familiaren intimitaterako oinarrizko eskubidea etxean, Konstituzioak babestuta, hainbat epaik aitortu izan duten bezala. Gainera, ildo beretik doa Lurzoruaren eta Hiri Birgaitzearen Legearen testu bategina onartzen duen urriaren 30eko 7/2105 Legegintzako Errege Dekretuaren 5. artikulua: «Herritar guztiek dute etxebizitza duin, egoki eta irisgarri bat izateko eskubidea... zaratarik gabeko etxebizitza izango dena...».

Izan ere, nahiz eta eragin larri horren ebidentziarik ez egon, Osasun Publikoari buruzko urriaren 4ko 33/2011 Lege Orokorrak osasun publikoko ekintza-printzipio gisa ezartzen du arreta (3. artikulua, Euskadiko Osasun Publikoari buruzko Legearen 5. artikulura transposatua) «arriskuaren izaerari buruzko zalantza zientifikorik ez egon arren, jarduera etetea, debekatzea edo mugatzea zehaztuko du».

Onartu berri den Euskadiko Osasun Publikoari buruzko azaroaren 30eko 13/2023 Legearen arabera, lege horren xedea da «biztanleriaren osasuna babestea, sustatzea, mantentzea eta hobetzea» (1. artikulua) eta osasun determinatzaileetan eragitea, «pertsonak bizi, lan egin, ikasi eta erlazionatzen diren ingurune fisikoetan eraginez» (21. artikulua).

Gogoan izan behar da enpresa hori eta Bilbaina de Alquitranes ere auzo berean daudela. Biak ala biak Seveso Zuzentarauaren mende daude, osasunerako eta ingurumenerako oso arriskutsuak diren jarduerak garatzen baitituzte. Biak dira, beraz, osasunerako beste determinatzaile bat. Horregatik guztiagatik, eragin sinergikoak, zarata barne, aztertu behar dira. Osasunaren kontzeptua Eusko Jaurlaritzak eta Udalak hainbat aldiz aldarrikatzen dituzten, baina bete gabe, politika guztietan aplikatu beharko litzateke.

Oxinortek egunean 24 orduz jarraitzen du kutsadura jarduerarekin, eta administrazioak ez du modu irmoan jarduten. Egoera horretan igarotzen den egun bakoitza larriagotu egiten da biztanleen osasuna. Administrazioek, osasun publikoaren babesle gisa, berehala jardun beharko lukete. Duela urte batzuk, Arartekoak administrazioei zera eskatu zien «...eskubide horiek modu eraginkorrean babesteko, eta beren etxean herritarrei kalte egiten dien zarataren aurka egiteko, emisio iturria edozein dela ere. Herritar batek ere ez du zertan jasan bere etxean zarata arrotz, etengabe edo errepikakor eta gehiegizkorik. Askotan, bidegabekeriaren iturri da, ekoizten duenak ez duelako inolako eskubiderik hori sortzeko, ezta besteen pairamenaren kontura onurarik ateratzeko ere».