Baserri askotan topa daitezke familiaren armarriak. Etxe askotako paretetan ere badaude, koadrotan txukun jasoak. Garai batean ohikoagoa zen akaso. Baina egunotan ere familia gehienetan izaten da genealogian interesa duen baten bat, familiaren abizenetatik tiraka hamarkadetan eta mendeetan atzera joan eta arbasoen berri jakitea maite duen baten bat. Hain justu, ikerketa genealogikoak eskaintzen dituen webgunea da Gurearbasoak.eus, duela bi urte pasatxo Jabier Perezek martxan jarritakoa.

Perez EHUko Arkitektura Saileko irakaslea eta ikertzailea da eta, hain justu, ikerketaren eskutik iritsi da euskal ondarearen baitara. «Nire alorra adierazpen grafikoa da alde batetik, eta, bestetik, eraikitako ondarea. Horren baitan, nire espezialitatea XVI. eta XVII mendeetako eraikinak dira, bai zibilak eta baita elizarenak ere. Ikerketa horiek egiteko askotan beharrezkoa izaten da eraikinaren jabegoa zuen familiaren genealogia pixka bat ezagutzea. Izan ere, ondasunak maiorazkoaren loturaz pasatzen ziren aitarengatik semearengana eta nire ikerketetan egokitu zait horrelako kasuak aztertu behar izatea. Beraz, tresna horiek menderatzen nituen, artxiboetan ikerketa egitea dakarren prozedura menderatzen nuen. Okurritu zitzaidan familiako kide batzuei ikerketa genealogiko bana oparitzea eta horrela hasi nintzen honetan».

Horiek egin ondoren, inguruko jendea interesatzen hasi omen zen, hau eta bestea galdetzen. Eta hasieran horrelako asmorik ez bazuen ere, Perezek Gurearbasoak.eus webgunea atondu du, norbere arbasoei izena eta abizenak jartzeko tresna.

«Betidanik gustatu izan zait armarrien sinbologia, eta horren inguruan euskaraz apenas dagoen ezer, genealogiaren ikerketan bezala. Eta jendeak interesa zuela ikusita, informazio hori euskaraz emateko aukerak tentatu egin ninduen. Hor hasi zen dena».

XIX. mendera bitartean, genealogiak funtsezko tokia izan zuen euskal tradizioaren barruan. «Batzuetan pentsatzen dugu genealogiarena nobleziaren kontua zela. Egia da, azkenean, ondasun gehien beraiek zeukatela eta, gainera, beraien artean ezkontzen zirela. Eta ondasun horiek guztiak kudeatzeko ezinbestekoa zen maiorazkoko lotura ezartzea, XIX. mendera arte horrek ziurtatzen baitzuen ondasun hori ez zela banatuko. Baina hori ez zen bakarrik nobleen kontua, baserritarrek ere bazeukaten. Eta baserritarrek oso presente zeukaten familiarekiko eta leinuarekiko erreferentzia hori. XVI., XVII. eta XVIII. mendeetan zehar gizarte osoan banatuta zegoen leinuarekiko erreferentzia hori. Nolabait, gizabanakoaren kontzientzia leinuan oinarritzen zen. Gero, XX. mendean, indibidualismoa garatu zen gehiago eta gauza batzuk aldatu egin ziren. Baina garai batean garrantzitsua zen nondik gentozen jakitea, bai herentzia kontuetarako eta baita sozialki ere, leinuak eta familiak pisua zeukatelako».

Garai bateko kaparetasun frogak ekarri ditu gogora Perezek, derrigor egin beharrekoak. «Herri batetik bestera bizitzera pasatu nahi bazuten, adibidez, bertako jatorria zutela frogatu behar zuten. Horretarako auzi moduko bat egiten zen, lekuko eta guzti, eta familia horren jatorria frogatzen zen. Oso barneratuta zeukaten leinuaren zentzua. Eta armarriak ez daude bakarrik jauregietan, baserri askotan ere badaude».

128 eta 256 abizen artean

Euskal ondareari eta genealogiari tiraka jarri du martxan aipatu webgunea, ikerketa genealogikoa eskaintzen duen tokia. Bertan, hiru zerbitzu mota eskaintzen dira. Lehena, banakako ikerketa genealogikoa, 128 abizen arte. Genogramaren lehen pertsonatik abiatu eta sei belaunaldi atzera.

Bigarrena, bikotearen ikerketa genealogikoa. Kide bakoitzetik abiatu eta sei belaunaldi atzera, kide bakoitzaren 128 abizen ezagutu arte. Hartara, bikotearen seme-alabek bere lehen 256 abizenak ezagutuko dituzte. 1750. urte inguruan jaiotako arbasoak arte egiten da atzera ikerketa horrekin.

«Gainera, bai aukera batean zein bestean abizenen adarretatik atzera egiten dugu jaiotza agiri antzinena topatu arte. Askotan XVI. mendean jaiotako arbasoak arte. Horrelakoetan pertsonaia horien inguruko dokumentuak aurkitzen saiatzen gara, eta, topatuz gero, erreferentziak txertatzen ditugu genograman», zehaztu du ikertzaileak. Zerbitzuaren kostua 300 eta 550 euro tartekoa da, nahiz eta kasuan-kasuan aldatu egin daitekeen.

Eta, hirugarrena, ikerketa espezifikoa. Zuhaitz genealogikoa egiten hasi eta bidean dokumentu interesgarriak topa daitezke. Abizen horren ikerketan sakontzeko aukera eta interesgarriak izan daitezkeen garai hartako dokumentuen transkripzioa ere eskaintzen du Perezek; kaparetasun frogak, ezkontza hitzarmenak, testamentuak, auziak…

Ikerketa hasteko, gutxienez ondokoa behar izaten da: izena eta bi abizen, jaiotzaren data eta protagonista jaio zen herria. Eta hortik tiraka-tiraka, sei belaunaldi atzera egiteko modua dauka ikertzaileak, ordenagailuaren aurretik mugitu gabe.

«Lehen zatian Erregistro Zibilaren bitartez egiten da bilaketa. Erregistro Zibila 1870. urtean sortu zen hemen. Hortik lehenagoko guztia elizarena da eta Elizako Artxibategian dago. Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako kasuan, izena, bi abizen, urte tarte bat eta udalerri bat edukita, bilaketa nahiko zehatz egin daiteke», agertu du Perezek.

Bere esanean, bilaketa horiek guztiak ordenagailuaren aurretik mugitu gabe egin daitezke, nahiz eta jende askok uste izan artxibo batetik bestera ero moduan ibili beharra dagoela. «Duela urte batzuk arte horrela izaten zen hemen eta oraindik toki askotan horrela izaten da. Horregatik dauka jendeak pertzepzio hori».

Perez, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako artxiboetan barna ibiltzen da, ez hortik apartekoetan. «Nik ez dut eskaintzen Nafarroako eta Ipar Euskal Herriko aukera. Nafarroan, ikerketa hori artxibategian bertan egin behar da eta baldintzak ez dira oso erosoak. Hiru hilabetean lau bilaketa bakarrik egin ditzakezu eta prozedura nahiko korapilatsua da. Ipar Euskal Herriaren kasuan, badago digitalizatutako datu basea. Era berean, jaiotza, ezkontza eta heriotza liburu originalak ere digitalizatuta daude, edonork topatzeko moduan. Baina ez dago bilaketa zehatz egiteko bilatzailerik eta korapilatsuagoa da kontua», agertu du ikertzaileak.

Behin ikerketa amaituta, etxera bidaltzen du paper formatuan. «Ikerketa egiterakoan agertzen diren dokumentuen erreferentziak ere txertatzen ditut; auziak, herentziak... Adibidez, Urdangarin famatua jatorriz ataundarra da eta bere arbaso batek auzi bat izan zuen 1660. urtean. Garizuma garaian karta-jokoan zebilen tabernan eta kartzelan sartu zuten. Zeharka, horrelako kontu asko agertzen dira».

Ez aurrera eta ez atzera

Batzuetan, ikerketa genealogikoa ez aurrera ez atzera geratzen da, trabatuta. «Jende asko hasten da ikerketa egiten eta une batean ez aurrera ez atzera geratzen da. Horrelako komentario asko jasotzen ditut nik webgunean. Grafia asko aldatzen da garaiz garai. Adibidez, denboran gero eta atzerago joan, ‘i’ latindarra gutxiago erabiltzen da eta grekoa gehiago. Adibidez, ‘Imaz’ abizena XVII. mendean ez duzu topatuko horrela idatzita, ‘i’ grekoarekin baizik, ‘Ymaz’, alegia. Edo, adibidez, ‘Mujika’. XVIII. eta XIX. mendean azaldu daiteke ‘g’-rekin edo ‘j’-rekin. Baina geroz eta atzeago joan, zailago. Lehenagoko garaietan beti ‘x’-rekin agertzen da, ‘Muxica’ gehienetan».

Ibiliaren ibiliaz, Perez trebatuta dago horrelako ikerketetan. Bada beste zailtasun bat ere, oso bistakoa. Artxiboetan digitalizatuta dauden dokumentuak originalak dira eta grafiak ulertzea ez da batere samurra izaten. «Ez dira ulertzen errazak. Asko aritu beharra dago tankera hartzeko», esan du ikertzaileak.

Bada kontuan hartzeko beste datu bat: artxibo digitalek artxibo originalak zeuden bezala jasotzen dituzte, akatsak baldin badaude, akats eta guzti. «Esaterako, garaiko eskribauak ‘Muxica’ jarri beharrean ‘Murrica’ jarri bazuen, artxibo digitalean ere horrelaxe agertzen da, nahiz eta bistakoa izan akats bat izan zela. Adibidez, asko gertatzen da anai-arreben artean abizen berdina modu desberdinean jasoa izatea».

Batzuetan, baina, ikerketa trabatu egiten da puntu batean, eta ezin aurrera segitu. «Gertatu izan zait aita ezezaguna zela aurkitzea. Kasu horietan, adar bat hutsik geratzen da eta beste adarrarekin segitzen dut. Batzuetan kolpea izaten da. Adibidez, sekulako interesa eta ilusioa zuen pertsona bat etorri zitzaidan bere ikerketa genealogikoa eskatzera. Segituan ekarri zidan informazioa, eta, ikertzen hasita, jakin zuen bere amona umezurtza zela. Oso ukituta geratu zen, ez zekielako ezer. Fraisoroko umeak, adibidez, dezente topatu ditut. Ume horien arbasoetara iristea ezinezkoa da. Izenak eta abizenak mojek jartzen zizkieten, edozein modutara gainera. Oso esanguratsua den abizen bat topatu nuen behin: ‘Inorbe’».

Izan ere, ikerketa egitea nahiko zientifikoa izan daitekeen arren, genealogiak asko dauka emozionaletik. Hartara, istorio gozoak eta gaziak topatzea egokitu zaio Perezi. «Lasa batek ikerketa egiteko eskatu zidan. Beasaingo Astigarreta auzoan bada Lasa etxe bat –orain paretak baino ez dira geratzen– eta ikerketa eskatu zidanari XVI. mendeko testamentu bat eman nion, garaian Juan Lasak osatua, bere arbasoa zena. Bertan zehatz agertzen da uzten duen ondasuna, ardiak, baserriko tresnak... Oso une polita izan zen ikerketa eskatu zidanari testamentu hura eman ahal izatea».

 

XVI. mendetik gaur arte, 65.000 arbaso

«Askotan lehen abizenarekin geratzen gara, baina ez daukagu horretatik gainontzeko guztietatik baino gehiago. Hori baino askoz adar gehiago ditugu eta guztiak dira gure-gureak. Eta adar asko dira. Pentsa, XVI. mendera bidaiatzeko aukera izango bazenu –adibidez 1550. urtera– eta bidean zure arbaso guztiak bisitatu nahiko bazenitu, 65.000 pertsona bisitatu beharko zenituzke. Hori da 16-17 belaunaldik ematen duten datua».

Kalkulatzen da garai hartan –eta estimazioak baino ez dira– Gipuzkoan 60.000 lagun bizi zirela, eta Bizkaian ere antzeko. «Horrek esan nahi du Euskal Herrian askok ditugula arbaso komunak segur aski. Eta ikertzen hasiz gero, ezustekoak hartuko genituzke». Jabier Perezi behin baino gehiagotan gertatu omen zaio ikerketa genealogiko desberdinak egiten aritu eta haien artean lotuta daudela konturatzea.